Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Selen

Selen

Selen
Selen czarny, szary (α) i czerwony (β)

Selen czarny, szary (α) i czerwony (β)
Dane ogólne
Nazwa, symbol, l.a. Selen, Se, 34
Grupa, okres, blok 16 , 4, p
Właściwości metaliczne niemetal
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Selen (Se, łac. selenium) – pierwiastek chemiczny z grupy niemetali w układzie okresowym .

Znanych jest kilkanaście jego izotopów z przedziału mas 65-91, z których trwałych jest 6.

Pierwiastek ten został odkryty w roku 1817 przez J. J. Berzeliusa . Nazwa pochodzi od greckiego słowa selene – księżyc (bo zawsze występował obok telluru , łac. tellus – ziemia).

Spis treści

Występowanie i otrzymywanie

Występuje w skorupie ziemskiej w ilości 0,05 ppm jako zanieczyszczenie niektórych rud siarczkowych. Przemysłowo pozyskuje się go jako produkt uboczny rafinacji rud miedzi i siarki . Doprowadzony do postaci tlenku (SeO2) selen rozpuszcza się w kwasie azotowym . Następnie przepuszcza się przez tak otrzymany roztwór dwutlenek siarki . Wolny selen wytrąca się jako czerwony osad ( odmiana alotropowa beta). Laboratoryjnie selen otrzymuje się redukując hydrazyną kwas selenowy(VI) (H2SeO4).

Z punktu widzenia odżywiania bogatym źródłem selenu jest pszenica , brązowy ryż , owies , pestki dyni , a także drób , półtłuste mleko , chude mięso i ryby .

Zastosowania

Dzięki zależności przewodnictwa elektrycznego od naświetlenia selen znalazł zastosowanie w fotokomórkach i kserokopiarkach, a jego związki są stosowane w ogniwach fotowoltaicznych ; jako półprzewodnik wykorzystywany był przez kilkadziesiąt lat w prostownikach selenowych (zanim nie wyparły go prostowniki funkcjonujące w oparciu o inne materiały, najpierw german , a obecnie najczęściej krzem ). Ponadto używany jest jako dodatek do szkła i stali . Siarczek selenu (SeS2) stosowany jest w szamponach przeciwłupieżowych i w lekach przeciwgrzybiczych, a selenian sodu (Na2SeO3) jest silnym insektycydem.

Właściwości chemiczne

Z racji położenia w układzie okresowym selen właściwościami nieco przypomina siarkę . Kwas selenowy(VI) (H2SeO4), podobnie jak kwas siarkowy(VI) , jest kwasem mocnym o silnych właściwościach utleniających (jednak znacznie silniejszych niż kwas siarkowy). W odróżnieniu od kwasu siarkowego(VI) ani jego spalanie , ani odwadnienie nie prowadzi do uzyskania trójtlenku selenu (SeO3). Selenki (Se2-) w środowisku zasadowym łatwo przechodzą na wyższe stopnie utlenienia.

W wyniku reakcji selenu z chlorem powstaje brązowa ciecz Se2Cl2, która po ogrzaniu dysproporcjonuje do czystego selenu i bezbarwnego czterochlorku selenu (SeCl4).

Odmiany alotropowe

Selen ma trzy odmiany alotropowe . Odmiana α to srebrzystoszary, kruchy metal. Utlenia się on na powietrzu powoli, nie reaguje z wodą , lecz reaguje zarówno z kwasami , jak i zasadami . Odmiana β to czerwone ciało amorficzne. Jest bardzo reaktywny, pali się na powietrzu i gwałtownie reaguje z wodą . Odmiana γ to szkliste szaroróżowe ciało stałe. Jest to odmiana pośrednia między odmianami alfa i beta – uzyskuje się ją, gwałtownie schładzając ciekły selen. Handlowo dostępny jest także bezpostaciowy selen czarny[1].

Związki

Selen tworzy związki analogiczne do związków siarki, np.

  • selenek dimetylowy,
  • tlenochlorek selenu,
  • dwutlenek selenu,
  • selenowodór .

Znaczenie biologiczne

Selen jest jednym z niezbędnych ultraelementów , który musi być dostarczany w pożywieniu. Zawartość selenu w produktach spożywczych różni się znacznie, co związane jest z dużymi różnicami w zawartości selenu w glebie i wodzie w różnych częściach świata. Gleby na terenie Polski są uważane za ubogie w selen.

Źródła selenu w pożywieniu: zboża, mięso, jaja, nabiał, ryby i skorupiaki. Nie wszystkie pokarmy są dobrym źródłem selenu, bowiem pierwiastek ten nie w każdej postaci jest dobrze wchłaniany w przewodzie pokarmowym. Podstawową rolę w biodostępności odgrywa forma chemiczna selenu.[2] Najwyższą bioprzyswajalnością charaketyzuje się selen pozyskiwany z drożdży [3][4]. Wchłanianie selenu wzmagają białka małomolekularne oraz witaminy (głównie A, E, C). Synergiczne działanie selenu z witaminą E przyczynia się do opóźniania procesów starzenia oraz przyspieszenia regeneracji komórek.

Jest on konieczny do prawidłowego funkcjonowania układów enzymatycznych . Najważniejszą jego funkcją jest tworzenie silnego antyutleniacza , enzymu zwanego peroksydazą glutationową . Chroni on czerwone krwinki i błony komórkowe przed szkodliwym wpływem wolnych rodników .

Ważny jest także dla funkcjonowania układu odpornościowego oraz tarczycy . Wraz z innymi przeciwutleniaczami chroni serce przed działaniem wolnych rodników , pomaga w walce z depresją , przemęczeniem i nadmierną nerwowością. Redukuje ilość szkodliwych związków przyczyniających się do powstawania reumatoidalnego zapalenia stawów – podawanie selenu łagodzi objawy choroby aż u 40% chorych.

U mężczyzn połowa selenu akumulowanego w organizmie znajduje się w jądrach i gruczołach płciowych, a także w produkowanej przez nich spermie , wpływając w ten sposób na podtrzymanie sprawności seksualnej mężczyzn [5].

Selen zapobiega powstawaniu zmian nowotworowych w różnych narządach i tkankach. Liczne badania potwierdzają, że selen zmniejsza ryzyko występowania wszystkich nowotworów a w szczególności raka wątroby, prostaty, jelita grubego oraz raka płuc [6][7]. Bardzo ważne znaczenie odgrywa suplementacja selenem przez palaczy, którzy szczególnie są narażeni na raka płuc, bowiem selen zmniejsza ryzyko zachorowania na raka płuc przez palaczy. W celu potwierdzenia roli selenu w zapobieganiu powstawania zmian nowotworowych, międzynarodowa grupa naukowców z Danii, Szwecji oraz Wielkiej Brytanii prowadzi szeroko zakrojone randomizowane badanie "Prevention of Cancer by Intervention with Selenium" (PRECISE) [8]. Amerykańska organizacja Food and Drug Administration (FDA) zezwoliła producentom selenowanych suplementów na podanie wskazań zdrowotnych informujących, że "suplementacja selenem może zmniejszyć ryzyko pewnych rodzajów raka"

Polskie normy dziennego zapotrzebowania na selen[9]
KtoNorma w µg/dobę
niemowlęta10-15
dzieci20-30
dziewczęta 10-12 lat45
dziewczęta >12 lat60
kobiety w ciąży65
kobiety karmiące75
chłopcy 10-12 lat45
chłopcy 13-15 lat60
chłopcy >13 r.ż i mężczyźni70

Zalecane (przez amerykańską agencję FDA ) dobowe spożycie selenu wynosi dla osób dorosłych 55 mikrogramów . Praktycznie, stosując normalną dietę nie ma możliwości wytworzenia niedoboru selenu[]. Konieczność suplementacji selenu występuje u palaczy, u mieszkańców terenów ubogich w selen, u osób pozostających na całkowitym żywieniu pozajelitowym (pareneteralnym), osoby z ciężkim uszkodzeniem funkcji wchłaniania składników pokarmowych (np. choroba Leśniowskiego-Crohna , stan po usunięciu znacznej części jelita cienkiego ). Suplementacja diety selenem jest zalecana w leczeniu chorób sercowo-naczyniowych, niepłodności, zapalenia trzustki i astmy. Ponadto badania epidemiologiczne potwierdziły, że obniżone spożywanie selenu może być jednym z istotnych czynników zwiekszających ryzyko występowania nowotworów u ludzi [10].

Nadmiar selenu jest szkodliwy i uważa się że przekroczenie dawki 400 mikrogramów na dobę może prowadzić do objawów zatrucia. Jednakże ryzyko przedawkowania przy stosowaniu naturalnych preparatów selenowych jest niewielkie (dawki nawet do 800 µg dziennie nie okazały się toksyczne).

Niedobór selenu przyczynia się do ograniczenia sprawności układu odpornosciowego oraz w niektórych przypadkach do intensyfikacji postępów choroby. Niedobór selenu stwierdza się również w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów. Rozpowszechnienie występowania objawów niedoboru selenu w ogólnej populacji jest następstwem niewystarczającej podaży selenu w diecie, która wynika z małej zawartości tego pierwiastka w glebie na niektórych obszarach ziemi (także w Polsce, gdyż Polska należy do krajów o niskiej zawartości selenu w glebie)[11]. Niedobór objawia się powiększeniem i niewydolnością serca , a także objawami wola , i niedoczynności tarczycy . Czyni również organizm bardziej podatnym na działanie związków rakotwórczych . Niedobór u kobiet w ciąży może powodować nieodwracalne zmiany płodu , zwiększa ryzyko zachorowania na choroby serca i wątroby .

Przypisy

  1. Karta charakterystyki selenu czarnego ( pol. ). Merck KGaA. [dostęp 2009-10-13].
  2. Kuczyńska J., Biziuk M.:Biochemia selenu i jego monitoring w materiałach biologicznego pochodzenia ludzkiego. Ecological Chemistry and Engineering, 2007, 14, 47-64
  3. Bugel S., Larsen E.H., Steenberg L.C., Moesgaard S et al.: Selenium from a high Se yeast supplement is well absorbed and retained in humans. Metal ions in Biology & Medicine: 8: 206-209 (2004)
  4. Larsen E.H., Moesgaard S., Paulin H., Rayman M et al.: Speciation and bioavailability of selenium in yeast-based intervention agents used in cancer chemoprevention studies. J. Assc. Off. Anal. Chem.: 87:1:225-232 (2004)
  5. Scott R., MacPherson A., Yates R.W., Hussain B., Dixon J.: The effect of oral selenium supplementation on human sperm motility. Br. J. Urol:82:1:76-80 (1998)
  6. Knekt P, Marniemi J, Teppo L, Heliövaara M, Aromaa A. Is low selenium status a risk factor for lung cancer?. Am J Epidemiol. 1998, 148 (10) 975-982.
  7. Rayman M.P.: Selenium in cancer prevention:review of the evidence and mechanism of action. Proceedings of the Nutrition Society, 2005, 64, 527-542
  8. National Food Institute, Technical University of Denmark
  9. Gertig H., Przysławski J, Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu, PZWL, 2006
  10. Rayman M.P.: The importance of selenium to human health. Lancet, 2000, 356, 233-241
  11. Wasowicz W, Gromadzinska J, Rydzynski K, Tomczak J. Selenium status of low-selenium area residents: Polish experience. Toxicol Lett. 2003 Jan 31;137(1-2):95-101

Linki zewnętrzne

Przeczytaj !


Inne hasła zawierające informacje o "Selen":

Oddychanie komórkowe ...

Lantan ...

Cez ...

Ruten ...

Technet ...

Niob ...

Cyrkon (pierwiastek) ...

Itr ...

Tytan (pierwiastek) ...

Skand ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Selen":

Układ okresowy pierwiastków (plansza 22) 16 grupy układu okresowego tzw. grupy tlenowców należą: tlen (O), siarka (S), Selen (Se), tellur (Te) oraz polon (Po). Wszystkie występują w przyrodzie w stanie ...

Pierwiastki bloku p (plansza 22) +2 w fluorku tlenu OF2). Wraz ze wzrostem masy atomowej słabnie ich charakter niemetaliczny. Selen jest fotoprzewodnikiem a polon metalem. ...

Słówka - jedzenie (plansza 25) e height=380 width=770 > Beef is rich in zinc, Selenium, phosphorus, iron, and B vitamins. Wołowina jest bogata w cynk, Selen, ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie