Wątroba owcy: (1) prawy płat, (2) lewy płat, (3) płat ogoniasty, (4) płat czworoboczny, (5) tętnica wątrobowa i żyła wrotna (6) wątrobowe węzły chłonne , (7) pęcherzyk żółciowy

Wątroba ( grec. ήπαρ hepar, łac. iecur) – wielofunkcyjny gruczoł obecny u wszystkich kręgowców , a także o u niektórych innych zwierząt. Stanowi część układu pokarmowego położony wewnątrzotrzewnowo . U większości zwierząt dzieli się na dwa płaty. U człowieka jej masa wynosi ok. 1500–1700 g u dorosłego mężczyzny, a u kobiety 1300–1500 g. Masa przyżyciowa jest o 500–800 g wyższa, ze względu na zawartą w niej krew .

Położenie

U ludzi znajduje się pod przeponą ( łac. diaphragma). Jej większa część jest w prawym podżebrzu. Zajmuje również górne części nadbrzusza i lewego podżebrza, sięgając aż do linii sutkowej . U osoby dorosłej niepowiększona wątroba jest w całości przykryta prawym łukiem żebrowym, jednak u dzieci może wystawać, a u noworodków zajmuje dużą część jamy brzusznej. Od góry i z przodu graniczy z przeponą , z dołu i z tyłu z jelitami i żołądkiem .

Budowa makroskopowa

W budowie anatomicznej wątroby wyróżnia się dwie powierzchnie:

• przeponową (facies diaphragmatica), która dzieli się na:
  • część przednią
  • część prawą
  • część górną
  • część tylną (pole nagie, area nuda) – jedyna z części powierzchni przeponowej, o wyraźnych granicach nie pokryta otrzewną
• trzewną (facies visceralis)

Według tradycyjnego podziału można w budowie wątroby wyróżnić 4 płaty:

• prawy (lobus hepatis dexter) – ograniczony na powierzchni przeponowej przyczepem więzadła sierpowatego (ligamentum falciforme hepatis), a na powierzchni otrzewnej bruzdą żyły głównej i dołem pęcherzyka żółciowego
• lewy (lobus hepatis sinister) – ograniczony na powierzchni przeponowej przez przyczep więzadła sierpowatego.
• czworoboczny (lobus quadratus)
• ogoniasty (lobus caudatus).

Jednakże ten podział nie odpowiada rzeczywistej anatomii wątroby, która posiada budowę segmentarną. Gruczoł ten składa się z 2 płatów i 8 segmentów. Granicą między płatami nie jest jednak więzadło sierpowate , ale linia przebiegająca od pęcherzyka żółciowego do żyły głównej dolnej (linia Cantliego). Rzeczywista granica między lewym i prawym płatem przebiega na prawo od więzadła sierpowatego. Każdy płat składa się z czterech segmentów. Podstawą segmentarnego podziału wątroby jest przebieg rozgałęzień żyły wrotnej, którym towarzyszą gałęzie tętnicy wątrobowej i przewodów żółciowych. Segmentem jest część miąższu wątroby zawierająca określoną gałąź żyły wrotnej, tętnicy wątrobowej i przewodu żółciowego. Segmenty i płaty wątroby oddzielone są od siebie przegrodami łącznotkankowymi. Segmentarne i płatowe układy naczyń i przewodów żółciowych nie wykazują na ogół wzajemnych połączeń. Wyjątek stanowią gałęzie żył wątrobowych. Podstawową jednostką anatomiczną wątroby jest zrazik , a czynnościową gronko.

Przez wnękę wątroby (inaczej nazywaną wrotami wątroby) przechodzi tętnica wątrobowa właściwa , żyła wrotna wątroby oraz przewód żółciowy . Następnie wnikając do wnętrza narządu dzielą się kolejno na: tętnicę wątrobową międzypłacikową, żyłę wątrobową międzypłacikową oraz przewód żółciowy międzypłacikowy. Te trzy struktury odnajdujemy w tkance łącznej międzypłacikowej określając je nazwą triady wątrobowej. Wnikając do płacika dzielą się na tętnicę wątrobową śródpłacikową, żyłę wątrobową śródpłacikową oraz przewód żółciowy śródpłacikowy.

Budowa mikroskopowa

W budowie wątroby można wyróżnić łącznotkankowy zrąb (stroma) oraz miąższ (parenchyma) który tworzą podstawowe jednostki strukturalno-czynnościową wątroby – hepatocyty .^[1] Hepatocyty układają się następnie w blaszki (płytki, beleczki) wątrobowe oplecione naczyniami krwionośnymi i przewodami żółciowymi śródpłacikowymi. Beleczki odchodzą promieniście od żyły środkowej, która natomiast znajduje się wewnątrz płacika anatomicznego. Płacik anatomiczny powstaje poprzez wnikanie do wnętrza wątroby tkanki łącznej wiotkiej, z której zbudowana jest torebka wątroby, otaczająca narząd.

Kolejną jednostką strukturalno-czynnościową jest płacik czynnościowy. Zawarty jest on między trzema żyłami środkowymi, znajdującymi się wewnątrz płacika anatomicznego.

Następnym elementem strukturalno-czynnościowym jest gronko wątrobowe zawarte pomiędzy dwoma płacikami anatomicznymi. Możemy mówić o gronku wątrobowym gdy pomiędzy dwoma płacikami anatomicznymi przebiega żyła międzypłacikowa.

Unaczynienie

Krew do wątroby doprowadzana jest na dwa sposoby:

1. Żyła wrotna wątroby ( układ wrotny ) – płynie nią odtlenowana krew (tzw. krew czynnościowa) ze śledziony , żołądka i jelit , jest bogata w składniki odżywcze i sole mineralne , które wątroba przechwytuje i przetwarza
2. Tętnicą wątrobową właściwą doprowadzającą krew bogatą w tlen (tzw. krew odżywcza)

Warto jednak zauważyć, że pomimo iż żyła wrotna zawiera odtlenowaną krew więcej tlenu jest dostarczone właśnie przez żyłę wrotną a nie tętnicę wątrobową – ze względu na stosunek ilości dostarczanej krwi (3:1). Zależność tą ilustruje tabela:

Odprowadzana jest natomiast trzema żyłami wątrobowymi poprzez żyłę główną dolną do prawego przedsionka serca .

Unerwienie

Nerwy wątroby pochodzą z układu współczulnego i włókien przywspółczulnych nerwu błędnego ; do błony surowiczej wątroby dochodzą gałązki czuciowe prawego nerwu przeponowego .

Regeneracja wątroby

Wątroba ma duże zdolności regeneracyjne. Obecnie przeprowadza się zabiegi polegające na usunięciu jednego z płatów wątroby (jako materiału do przeszczepu bądź z przyczyn leczniczych). Usunięty płat zostaje zregenerowany. Jednak zbyt duże i powtarzające się uszkodzenia (przyczyną mogą być substancje hepatotoksyczne lub wirusy ) prowadzą do zaburzeń w regeneracji, w wyniku czego zostaje zniszczona architektura narządu, zwłóknienie tkanki, a co za tym idzie – dochodzi do utraty funkcji ( marskość wątroby ).

Funkcje

Wątroba człowieka realizuje szereg funkcji, które można podzielić na:

• syntezę
  • syntetyzuje czynniki krzepnięcia krwi
  • wytwarza żółć (do 1,5 litra na dobę), która emulguje tłuszcze i powtórnie wykorzystuje zużytą sól żółciową
  • produkuje i magazynuje niektóre białka surowicy krwi (np. albumina , heparyna , protrombina , fibrynogen )
  • wytwarza i magazynuje enzymy
  • syntetyzuje cholesterol i trójglicerydy
  • syntetyzuje IGF-1
  • syntetyzuje angiotensynę
• metabolizm
  • przekształca puryny w kwas moczowy
  • węglowodany przekształca w łatwo przyswajalną dla organizmu glukozę , a jej nadmiar w glikogen lub w tłuszcze (które magazynuje)
  • aminokwasy metabolizuje w tłuszcze
• magazynowanie
  • magazynuje żelazo i witaminy : A , D , E , niewielkie ilości B12 i C , które uwalnia w razie potrzeby

Jednym z zadań wątroby jest filtracja krwi :

• neutralizuje toksyny (np. alkohol i inne używki , a także niektóre leki ) – głównie barbiturany
• toksyczny amoniak przekształca w mocznik ( cykl ornitynowy )
• sprzęga metabolity wielu substancji chemicznych (takich jak bilirubina , sterydy , leki) z kwasem glukuronowym

Poza tym wątroba:

• buforuje poziom glukozy we krwi
• produkuje ciepło, bierze udział w termoregulacji (krew wypływa cieplejsza o 1 °C)
• zachowuje w organizmie substancje nadające się do ponownego wykorzystania, zbędne – wydala
• u płodu pełni funkcję krwiotwórczą ( erytrocyty )

Podsumowując, wątroba spełnia cztery funkcje:

• detoksykacyjną
• metaboliczną
• zapasową
• magazynującą.

Choroby

Wątroba marska

Wątroba ze względu na pełnioną w organizmie rolę jest stale narażona na różnego typu uszkodzenia:

• zatrucia
• alkohol
• pasożyty (np. motylica wątrobowa )
• infekcje wirusowe (np. WZW typu A , B , C , cytomegalia i bakteryjne).

Istnieją też zaburzenia wrodzone ( zespół Gilberta , niedrożności wewnątrzwątrobowe, hemochromatoza ). Te i inne problemy z wątrobą prowadzą do różnych rodzajów komplikacji: niewydolności wątroby , marskości wątroby , raka , pourazowych ropni i żółtaczki .

Choroby wątroby są jednymi z najczęstszych schorzeń i stanowią poważny problem społeczny. Większość osób ze schorzeniami wątroby nie jest w ogóle świadoma choroby, aż do bardzo zaawansowanego stadium.

Przypisy