Na mapach: 36°20'N 36°17'E / 36.333, 36.283

Antiochia ( tur . Antakya; hist. Antiochia Syryjska, Antiochia koło Dafne; gr. Antiocheia) - miasto położone w Turcji nad rzeką Orontes (Asi), 40 km od brzegu Morza Śródziemnego , u podnóża góry Silpius ( arab . Habib an-Nadżar). W starożytności jedno z najważniejszych centrów kulturalnych, handlowych, politycznych i religijnych basenu śródziemnomorskiego .

Znajduje się tu muzeum z unikalnym zbiorem mozaik rzymskich i bizantyjskich. Zabytki: rzymski most, pozostałości ogromnych rzymskich murów obronnych, bizantyjska cytadela, wykuty w skale kościół świętego Piotra .

Kościół św. Piotra , upamiętniający fakt, że Apostoł ten, zanim przeniósł się do Rzymu, był biskupem chrześcijańskiej wspólnoty w tym mieście

Mozaika z Dafne k. Antiochii, późny III w. po Chr. Feniks w słońcu - legendarny ptak, który powstał z popiołu, rówież starochrześcijański symbol Chrystusa zmartwychwstałego, Muzeum Luwru , Paryż

Czasy Seleucydów

Antiochia nie ma tak starożytnego rodowodu, jak inne miasta Bliskiego Wschodu , co nie znaczy, że jest miastem młodym. Została założona około 300 roku p.n.e. ^[2] przez Seleukosa I Nikatora , który nazwał ją na cześć swego ojca Antiocha - jednego z wodzów Aleksandra Macedońskiego .

Architekt Ksenariusz bezbłędnie wybrał miejsce dla założenia miasta - na brzegu rzeki Orontes , zaraz za jej przełomem przez łączące się nieopodal pasma Libanu i Antylibanu , na żyznej równinie u stóp góry Silpius, na skrzyżowaniu szlaków handlowych z północy na południe i ze wschodu na zachód.

Wcześniej w pobliżu tego miejsca istniały inne miasta - huryckie Alalach , zniszczone około 1200 roku p.n.e. i Antygonia, stolica konkurenta Seleukosa I - Antygona , zburzona po jego klęsce w 301 p.n.e.

Seleukos osiedlił w Antiochii swoich macedońskich żołnierzy oraz grupę Żydów z Palestyny , którym zagwarantował równouprawnienie z Grekami .

Antiochia została stolicą państwa Seleucydów i niemal od razu stała się ośrodkiem handlu. Portem Antiochii było miasto Seleucja Pieria u ujścia Orontesu . Pobliskie (8 km na południowy wschód) miasto Dafne (dziś Harbiye) ze słynną świątynią Apollina stało się wkrótce podmiejskim osiedlem bogaczy.

Czasy rzymskie

Rzymska mozaika z Dionizosem , Muzeum w Antiochii

Stolica rzymskiej prowincji Syrii

W 64 p.n.e. Antiochia została zajęta przez wojska rzymskie pod wodzą Pompejusza i stała się stolicą rzymskiej prowincji Syrii . Antiochię obdarzono wówczas szerokim samorządem. Pod rządami Rzymu miasto rozkwitło i stało się największą metropolią Syrii, jej militarną, gospodarczą i kulturalną stolicą.

Miasto rozbudowało się odpowiednio do swej rangi - powstały wielkie świątynie, forum , teatr, amfiteatr , biblioteka, łaźnie, akwedukty i inne budowle użytku publicznego. Dwie główne ulice miasta, krzyżujące się pod kątem prostym, zostały ozdobione posągami i kolumnadami . Zbudowano pięć mostów przez Orontes , z których do dziś ostał się jeden. Dobrobytowi miasta nie zaszkodziły dwa katastrofalne trzęsienia ziemi w połowie I wieku ani następne w 115 , podczas którego o mało nie zginął cesarz Trajan . Podczas wojen partyjskich pod koniec swego panowania uczynił on Antiochię główną bazą wypadową rzymskich wojsk. W czasach bizantyjskich powstał pałac cesarski i hipodrom .

Ogromne miasto stało się kosmopolityczne, choć zawsze dominowali w nim Grecy. W Antiochii krzyżowały się wpływy najeźdźczych kultur rzymskiej i greckiej (hellenistycznej), miejscowej kultury syryjskiej ( aramejskiej ) i infiltrującej ze wschodu kultury perskiej . W wyniku ożywionych kontaktów handlowych w mieście pojawiali się goście nawet z Indii i Chin . W ślad za pieniędzmi do miasta ściągali również uczeni.

W Antiochii współistniały różne religie pogańskie. Była także znacząca wspólnota żydowska , choć nie tak stara i liczna jak w Aleksandrii ^[3].

Mieszkańcy miasta słynęli ze sprytu i bezczelności. W odwecie za nieprzychylne przyjęcie kolejni rzymscy cesarze często pozbawiali Antiochię jej przywilejów - np. stolicę Syrii przeniesiono na jakiś czas do Laodycei . Natomiast luksusy i zepsucie Antiochii stały się w świecie śródziemnomorskim przysłowiowe.

Wczesne chrześcijaństwo

Antiochia Syryjska stała się drugim chronologicznie po Jerozolimie ośrodkiem chrześcijaństwa , jeszcze w czasach biblijnych - po ukamienowaniu świętego Szczepana diakona i rozproszeniu się uczniów Chrystusa Kościoła jerozolimskiego. Przekazują to Dzieje Apostolskie :

Około roku 50 miasto było punktem wyjścia dla podróży misyjnych świętego Pawła Apostoła. Jednym z pierwszych biskupów był Ignacy Antiocheński (I/II w.).

Chrystianizacja Antiochii nabrała tempa szczególnie w III w. - tak że pod koniec tego stulecia chrześcijanie stanowili w mieście grupę równie dużą co wyznawcy innych religii. Miasto stało się jednym z ważniejszych ośrodków greckiego chrześcijaństwa. Być może używano także języka syryjskiego . Jednak zasadniczo syryjskie chrześcijaństwo rozwinęło się w sąsiedniej Edessie , dokąd wiara została zaniesiona prawdopodobnie właśnie z Antiochii - według tradycji sukcesja apostolska biskupów Edessy sięga do Serapiona, biskupa Antiochii ( 190 - 203 )^[4].

Słynne były kościoły Antiochii - szczególnie bazylika powstała, jeszcze w czasach apostolskich, z pogańskiej świątyni Fortuny (Tychaeion) oraz zdobiona niesłychanie bogato bazylika cesarza Konstantyna .

W 260 Antiochia wpadła w ręce Persów, lecz Rzymianie pod wodzą Aureliana wkrótce ją odzyskali i odbudowali z wojennych zniszczeń.

Szkoła antiocheńska

W III w. Antiochia ofiarowała rozwijającej się teologii chrześcijańskiej zaplecze intelektualne i kulturowe porównywalne do tego, jakim była stolica Egiptu Aleksandria . Antiochia kultywowała bardziej tradycję filozoficzną Arystotelesa , dominujący wpływ miał również judaizm rabiniczny. Aleksandria zaś była bardziej zwrócona ku platonizmowi oraz judaizmowi hellenistycznemu . Ta różnica mocno zaznaczyła się w sposobie uprawiania teologii w obydwu ośrodkach. Antiocheńska tradycja teologiczna, nazwana w historii teologii szkołą antiocheńską , nie była związana z jedną instytucją, ukształtowały ją poglądy poszczególnych teologów i grup ich uczniów. Początki są wiązane z Lucjanem (zm. 312 r.). Nie jest pewne czy był on pod wpływem nieco starszego od niego Pawła z Samosaty. Ten ostatni poprzez zbytnie kładzenie nacisku na ludzką naturę Chrystusa naraził się na oskarżenie o odmawianie Mu godności Synostwa Bożego i propagowanie tzw. dynamicznego Monarchianizmu ^[5], czyli doktryny, która twierdziła, że Jezus otrzymał moc Bożą /( gr. ) dynamis/ w czasie chrztu w Jordanie. Zupełnie odmienną postawę miał Eustacjusz, który bardzo ostro krytykował Arianizm . Kolejną, odmienną światopoglądowo postacią, był Diodor z Tarsu . Jego uczniami byli Jan Chryzostom i Teodor z Mopsuestii . Tego ostatniego zaś uczniem był Nestoriusz , późniejszy patriarcha Konstantynopola w latach 428 - 431 , autor potępionej przez Sobór efeski (431) doktryny o rozdzieleniu dwóch natur w Chrystusie. Pod wpływem tradycji antiocheńskiej był także obrońca Nestoriusza, Teodoret z Cyru .

Po Soborze nicejskim

W miarę rozwoju hierarchii kościelnej biskupi Antiochii szybko stali się metropolitami , a następnie patriarchami , rządzącymi kościołem całej Azji Mniejszej . W Soborze nicejskim I (325 r.) uczestniczyło dwudziestu dwóch biskupów z patriarchatu antiocheńskiego.

Mimo tego iż miasto stało się jednym z centrów Chrześcijaństwa starożytnego, jeszcze w połowie IV w., jak wskazują pisma Libaniusza , Antiochia była także jednym z centrum pogańskiej opozycji wobec chrześcijaństwa^[6][7]. Są świadectwa, że pogaństwo, wraz z kultem trwało jeszcze w VI wieku^[4].

Z Antiochii pochodził i w niej przez szereg lat działał Jan Chryzostom (ur. 347 ). Zachowały się jego mowy do ludu antiocheńskiego^[8]. W jego kazaniach często przejawia się motyw niekorzystnego wpływu moralności pogańskiej na wiernych Antiochii. Zwracał uwagę na wyścigi konne, widowiska cyrkowe i teatralne. Tym ostatnim za jego czasów bardzo daleko było do teatru Sofoklesa . Aktorzy często odgrywali prowokujące sceny miłosne, dlatego Jan określał je jako prawdziwą szkołę nierządu^[9]

Do IV wieku w mieście dochodziło do sporów chrześcijańsko-żydowskich, przeradzających się nawet w zamieszki.

Statystyki

Według Józefa Flawiusza Antiochia stała się trzecim co do wielkości miastem imperium rzymskiego. Strabon pisał, że była niewiele mniejsza od Aleksandrii . W I wieku Diodor Sycylijski szacował ludność Antiochii na 300 tysięcy wolnych ludzi. W IV wieku święty Jan Chryzostom szacował ludność miasta na 200 tysięcy ludzi, nie licząc dzieci i niewolników. Współczesne szacunki liczby ludności Antiochii w okresie jej rozkwitu wahają się od 500 do 800 tysięcy ludzi.

Okres bizantyjski

Po podziale cesarstwa rzymskiego w 395 roku Antiochia znalazła się we wschodniej części imperium.

W 525 miasto ucierpiało od wielkiego pożaru, a w 526 i w 528 - od trzęsień ziemi, jednak od razu odbudowano zniszczone dzielnice. W 540 na krótko zdobyli je i całkowicie zburzyli Persowie . Miasto odbudował cesarz Justynian I Wielki , ale już jako znacznie mniejsze. Persowie ponownie zdobyli Antiochię w 611 .

Armia Bizancjum miasto ponownie odzyskała, by w 637 utracić je na rzecz Arabów . Od tego czasu zaczął się upadek miasta, które na trwale zostało odcięte granicami od dotychczasowych szlaków handlowych i spadło do roli ośrodka regionalnego. W 969 bizantyjski cesarz Nicefor Fokas odbił Antiochię, lecz miasto nie odzyskało już dawnego znaczenia.

Umocnienia Antiochii w czasach wypraw krzyżowych

Księstwo Antiochii

W 1085 Antiochię zdobyli podstępem Turcy Seldżuccy .

3 czerwca 1098 , po oblężeniu trwającym od 20 października 1097 , miasto (z wyjątkiem cytadeli) zdobyli krzyżowcy pierwszej krucjaty (przyczyniła się do tego zdrada jednego z dowódców obrony, Firuza ). Już tydzień później sami zostali w nim oblężeni przez turecką armię atabega Mosulu Kurbughi . Bitwa pod murami miasta 28 czerwca 1098 przyniosła druzgocące zwycięstwo krzyżowcom, którzy przy okazji opanowali również cytadelę. W ten sposób Antiochia dostała się pod władzę normańsko - sycylijskiego wodza krucjaty Boemunda z Tarentu .

Po kampanii 1098/ 1099 roku Boemund wrócił do miasta i z jego okolic stworzył Księstwo Antiochii . Księstwo to, rozciągające się od Aleksandretty po Latakię , stało się najpotężniejszym z państw łacińskich w Ziemi Świętej.

Pod władzą Egiptu i Osmanów

W 1268 miasto zostało zdobyte i złupione przez wojska mameluckiego sułtana Egiptu Bajbarsa , które zburzyły wszystkie większe budynki i zmasakrowały mieszkańców. Był to morderczy cios dla miasta, które utraciło jakiekolwiek znaczenie i na kilka stuleci spadło do rangi osiedla, zwłaszcza że w 1401 kolejnych zniszczeń dokonały mongolskie wojska Tamerlana . Funkcje miejskie Antiochii przejęła pobliska Aleksandretta .

Już jako niewielkie miasto Antiochia została włączona w skład Imperium Ottomańskiego w 1516 . W latach 1832 - 1840 miastem władał wicekról Egiptu Muhammad Ali . W 1872 Antiochia zostało mocno zniszczona przez trzęsienie ziemi. W latach 1920 - 1938 miasto należało do francuskiej mandatowej Syrii wraz z sandżakiem Aleksandretty, który w latach 1938 - 1939 tworzył efemeryczną republikę Hatay , a w 1939 został włączony do Turcji .

Panorama współczesnej Antakyi - widok sprzed kościoła św. Piotra.

Antiochia dziś

Stare domy mieszkalne w Antiochii

Grota św. Piotra w Antiochii

Obecną nazwą Antiochii jest Antakya. Miasto jest ośrodkiem administracyjnym i przemysłowym prowincji Hatay w Turcji . Znajdują się tu zakłady przemysłu metalowego (złoża rud żelaza ), chemicznego, spożywczego i włókienniczego, ośrodek rzemiosła garbarskiego i handlu cytrusami, węzeł drogowy. Antakya zajmuje niewielki fragment starożytnego miasta, którego większa część spoczywa pod osadami rzecznymi. Znajduje się tu niewielka społeczność chrześcijan. W obręb administracyjny miasta wchodzi też kilka okolicznych wsi.

Z Antiochii pochodzili

• Apollofanes - lekarz króla Antiocha w II wieku p.n.e.,
• Firmus - palmyreński buntownik przeciwko władzy Rzymu w 272 ,
• święty Łukasz Ewangelista ,
• święty Szymon Słupnik ,
• Paweł z Samosaty - biskup Antiochii, heretyk - monarchianista ,
• chrześcijańscy męczennicy Asklepiades i Babilas ,
• święty Ignacy - biskup Antiochii w latach 70 - 107 ,
• Teofil Antiocheński ( II wiek ) - wczesny apologeta i biskup miasta.
• Filoteusz z Antiochii - męczennik (+304), święto 12 stycznia.
• Ammianus Marcellinus - historyk rzymski, autor Dziejów rzymskich (Res gestae)
• święty Jan Chryzostom ,
• Święty Flawian - biskup Konstantynopola w I połowie V wieku,
• słynny pogański retor Libaniusz ,
• Doroteusz z Gazy - chrześcijański mnich, święty, pisarz.

Zobacz też

• Patriarcha Antiochii
• Şanlıurfa - starożytna Edessa syryjska.
• Cezarea kapadocka
• Mopsuestia
• Nisibis
• Szymon Słupnik

Bibliografia

• Glanville Downey, A History of Antioch in Syria, 1974
• Sheila Campbell, The Mosaics of Antioch, 1988
• Prace M. van Esbroeck 'a
  • Saint Philotheos d’Antioche, "Analecta Bollandiana ", 94 (1976), pp. 107-135.
  • La légende des apôtres Pierre, Jean et Paul à Antioche, "Oriens Christianus", 78 (1994), pp. 64-85.
  • The Memra on the Parrot by Isaac of Antioch, "The Journal of Theological Studies" 47 (1996), pp. 464-476.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia i linki
• Zdjęcia
• Zdjęcia
• Mapa z 1912