Teodor z Mopsuestii (t. Teodor z Antiochii, 350 - 428 ) – biskup Mopsuestii , wczesnochrześcijański teolog , przedstawiciel antiocheńskiej szkoły teologicznej .

Życie

Teodor urodził się w Antiochii Syryjskiej , gdzie odebrał staranne wykształcenie i poznał między innymi świętego Jana Chryzostoma . Mając osiemnaście lat wstąpił do akademii teologicznej prowadzonej koło Antiochii przez Diodora z Tarsu . Już wtedy rozpoczął twórczość teologiczną. Wkrótce przeżył kryzys powołania do celibatu, chciał porzucić życie mnisze i ożenić się z pewną kobietą o imieniu Hermiona. Jan Chryzostom napisał do niego dwa żarliwe listy, w których przypomina mu o ewangelicznym pierwszeństwie bezżenności wobec małżeństwa^[1]. Teodor dał się przekonać Janowi i powrócił do życia mniszego^[2]. Między 383 a 386 został wyświęcony na księdza, po czym zaczął zwalczać w swych pismach rozpowszechnione podówczas błędy w wierze - orygenizm , arianizm , eunomianizm, apolinaryzm i inne, pomniejsze. Następnie przeniósł się do Tarsu , a w 392 został biskupem Mopsuestii , którym pozostał do końca życia. U schyłku życia pozostawał pod niejakim wpływem pelagianizmu , jednak wraz z innymi uczestnikami potępił ten błąd na synodzie w Cylicji. Do końca życia pozostawał w poważaniu współczesnych, zmarł w łączności z Kościołem. Pozostawił ogromny dorobek piśmienniczy, złożony z komentarzy do tekstów świętych, rozpraw teologicznych (najsłynniejsza 15-tomowa De incarnatione), katechez , homilii i listów, który jednak w dużej części zaginął. Jako teolog rozwinął metodę krytycznej egzegezy tekstów biblijnych.

Niedługo po śmierci Teodora z Mopsuestii jego poglądy teologiczne zaczęli przywoływać na poparcie swoich nauk przedstawiciele nestorianizmu i pelagianizmu . Co wywołało reakcję teologów Szkoły Aleksandryjskiej, zwłaszcza biskupa Rabulasa z Edessy i patriarchy Aleksandrii Cyryla . W wyniku sporu wywołanego ok. sto lat później, ich następcy doprowadzili do potępienia niektórych wypowiedzi Teodora z Mopsuestii przez sobór konstantynopolitański II w 553 w ramach sporu o trzy rozdziały .

Teologia Teodora a nestorianizm

Teologia Teodora z Mopsuestii w swej części dotyczącej natury Chrystusa stała się po jego śmierci podstawą nestorianizmu. Podobnie jak pozostali przedstawiciele antiocheńskiej szkoły teologicznej, zwalczając ariańską tezę o wyłącznie ludzkiej naturze Chrystusa, Teodor położył zbytni nacisk na dwoistość Jego natury. Chcąc uchronić prawdę o pełnej i realnej naturze ludzkiej Chrystusa, akcentował podobieństwo Jego natury do zwykłej, doznającej ludzkich słabości, natury człowieka, włączając pożądliwość seksualną. Dlatego, w rozumieniu Teodora, koniecznym było przyjęcie, że bóstwo i człowieczeństwo w Chrystusie były połączone jako dwa niejako niezależne podmioty - choć zjednoczenie to było ściślejsze, w jego przekonaniu, niż "męża z żoną". Z pewnością wpływ na to błędne ujęcie miał fakt, że za życia Teodora nie funkcjonowało jeszcze w teologii wyraźne rozróżnienie na osobę i natury w Chrystusie. Zjednoczenie dwóch natur w Chrystusie w ramach unii hipostatycznej wyraźnie sformułowano dopiero w wyniku rozstrzygnięcia - pod wpływem teologii Szkoły Aleksandryjskiej - kontrowersji nestoriańskiej, jak i monofizytyzmu.

Teodor do dziś jest czczony jako święty przez nestoriański Asyryjski Kościół Wschodu ^[3].

Teologia Teodora a pelagianizm

Teodorowi przypisuje się też, świadome lub nie, zapoczątkowanie nurtu pelagiańskiego w teologii. Napisał, zaginiony dziś, traktat przeciw grzechowi pierworodnemu. Zachowane fragmenty opublikował H. B. Swete^[4]. Focjusz w swym dziele Bilioteka , kod. 177, podaje następujący tytuł tego dzieła: θεοδώρου Αντιοχέως προς τους λέγοντας φυσει και ου γνώμη πταίειν τους ανθρώπους. Mariusz Merkator pisał w ok. 418 , że Pelagiusz przejął swoje poglądy od Rufina pochodzącego z Syrii, ten zaś od Teodora i jego bezpośredniego otoczenia^[5].

Ukuto powiedzenie, że Chrystus antiocheński jest odpowiednim zbawicielem dla człowieka pelagiańskiego. Gdyż Chrystus, jeśli doprowadzić ujęcie Szkoły Antiocheńskiej do skrajności, w swej naturze ludzkiej będąc po prostu człowiekiem, ze swoją ludzką osobowością i ego - staje się zwycięzcą w zmaganiach moralnych, który pokonał rozpalone ataki pożądania w trakcie kuszenia na pustyni (por. Łk 4,1-13) i dał wszystkim następnym pokoleniom naukę, jak silna jest ludzka wola. Taki Chrystus odpowiada wizji usprawiedliwienia propagowanej w pelagianizmie ^[6].

O braku jasności nauk Teodora najlepiej świadczy fakt, że sobór chalcedoński ( 451 ), który był Czwartym Soborem Powszechnym , oczyścił z zarzutów jego uczniów biskupów Teodoreta z Cyru i Ibasa z Edessy . Z kolei Szósty Sobór Powszechny Konstantynopolitański II niektóre ich twierdzenia, zebrane w tzw. Trzy Dzieła , potępił. Poglądy innego ucznia Teodora, patriarchy Nestoriusza zostały potępione już na Trzecim Soborze Powszechnym - soborze efeskim . Faktem jest też, że od VI wieku nauczanie Teodora, opracowane przez Babai Wielkiego , stanowiły podstawę doktryny kościoła nestoriańskiego , a Teodor z Mopsuestii do dziś pozostaje jego doktorem i świętym.

Przypisy

Bibliografia

Teodor antiocheńczyk, w: Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa, oprac. J. M. Szymusiak SJ, M. Starowieyski, Poznań 1971, s.368-370.