Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Turcja

Turcja

Türkiye Cumhuriyeti
Republika Turcji
Flaga Turcji
Godło Turcji
Flaga Turcji Godło Turcji
Dewiza : ( tur. ) Yurtta Sulh, Cihanda Sulh. ( Atatürk )
(Pokój w Ojczyźnie, Pokój na Świecie)
Hymn : Istiklâl Marsi
(Marsz niepodległości)
Położenie Turcji
Konstytucja Konstytucja Turcji
Język urzędowy turecki
Język używanyturecki, kurdyjski
Stolica Ankara
Ustrój polityczny republika parlamentarna
Typ państwaograniczona demokracja
Głowa państwa prezydent Abdullah Gül
Szef rządu premier Recep Tayyip Erdoğan
Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe
36. na świecie
783 562 km²
0,3%
Liczba ludności  ( 2008 )
 • całkowita 
 •  gęstość zaludnienia
 • narodowości
17. na świecie
71 893 000 [2]
92 osób/km²
Turcy 81%, Kurdowie 16%, Arabowie 2%
PKB ( 2008 )
 • całkowite 
 • na osobę

729,4 mld USD[1]
11,900 USD
Jednostka monetarna 1 Nowa lira turecka = 100 kuruszy (TRY)
Powstanie Imperium osmańskie : 1299
Turcja: 29 października 1923
Religia dominująca Islam (sunnizm)
Strefa czasowa UTC +2 – zima
UTC +3 – lato
Kod ISO 3166 TR
Domena internetowa .tr
Kod samochodowy TR
Kod telefoniczny +90
Mapa Turcji
2  Dane szacunkowe na lipiec 2008 roku, podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) ( ang. ), World Gazetteer szacuje liczbę ludności Turcji w 2008 roku na ok. 71 460 000 (źródło) ( ang. ), Bank Światowy szacował w roku 2005 ludność Turcji na ok. 72 600 000 (źródło) ( ang. ), według ostatniego spisu powszechnego z 2000 roku, liczba ludności Turcji wynosiła ok. 67 800 000

Turcja ( tur. Türkiye, Republika TurcjiTürkiye Cumhuriyeti) – państwo położone w Azji na półwyspie Azja Mniejsza , a częściowo również w Europie ze stolicą w Ankarze . Część europejska – Tracja stanowi 3% powierzchni i oddzielona jest od części azjatyckiej morzem Marmara oraz cieśninami Bosfor i Dardanele . Turcja jest krajem czterech mórz, gdyż od północy otacza ją Morze Czarne , od zachodu Morze Egejskie i morze Marmara , a od południa Morze Śródziemne – nazywane w języku tureckim Morzem Białym.

Spis treści

Ustrój polityczny

Ustrój polityczny Turcji opiera się na Konstytucji Republiki Turcji z 1982 , która głosi, że państwo tureckie jest niepodzielną, laicką, demokratyczną oraz socjalną republiką. Obecna ustawa zasadnicza, narzucona przez wojsko zaraz po zamachu wojskowym w 1980 roku, zapewnia armii rolę strażnika świeckiej, republikańskiej Turcji i przyznaje jej prawo do bezpośredniej interwencji w przypadku zagrożenia status quo. Głową państwa jest prezydent wybierany przez parlament na 7-letnią kadencję. Kobiety w Turcji otrzymały czynne i bierne prawa wyborcze 5 grudnia 1934 roku. W roku 1935 kobiety stanowiły 4,6% posłów w parlamencie.

W referendum 21 października 2007 r. Turcy opowiedzieli się za bezpośrednimi wyborami prezydenta i skróceniem jego kadencji do 5 lat, zmiany poparło ponad 70% głosujących[2], mają wejść w życie w 2014 r. Kolejne referendum , wprowadzające zmiany w konstytucji odnośnie m.in. sił zbrojnych i systemu sądownictwa, odbyło się 12 września 2010 , w 30. rocznicę wojskowego zamachu stanu. Także tym razem głosujący zdecydowali o przyjęciu rządowych propozycji (57,8% głosów na tak).

Geografia

Tureckie wybrzeże od strony morza śródziemnego

Granice

Turcja graniczy z 8 państwami. Całkowita długość granic wynosi 2627 km z czego na poszczególne kraje przypada:

Podział administracyjny

Główny artykuł: Podział administracyjny Turcji

Turcja jest podzielona na 81 prowincji ( tur. vilayet;il; l. mn. iller). Każda prowincja dzieli się na podprowincje (tur. ilçe; l. mn. ilçeler). Prowincje mają zazwyczaj nazwę miasta, które jest jego stolicą, wyjątek stanowią: Hatay (stolica Antakya ), Kocaeli (stolica Izmit ) i Sakarya (stolica Adapazarı ).

Edirne
Balıkesir
Yalova
Istanbul
Kocaeli
Sakarya
Edirne
Balıkesir
Yalova
Istanbul
Kocaeli
Sakarya
Düzce
Zonguldak
Bolu
Bilecik
Eskişehir
Kütahya
Manisa
İzmir
Muğla
Denizli
Burdur
Uşak
Isparta
Mersin
Karaman
Kırşehir
Kırıkkale
Çankırı
Karabük
Bartın
Sinop
Çorum
Niğde
Osmaniye
K. Maraş
Kayseri
Sivas
Tokat
Samsun
Ordu
Erzincan
Malatya
Kilis
Şanlıurfa
Gümüşhane
Trabzon
Bayburt
Erzurum
Kars
Iğdır
Tunceli
Elâzığ
Mardin
Batman
Siirt
Şırnak
Bitlis
Bingöl
Muş
Van
Hakkâri

Historia

Republika Turcji powstała po I wojnie światowej na gruzach Imperium Osmańskiego . Od XVIII wieku siła tego Imperium ulegała coraz większemu osłabieniu, którego konsekwencją były częściowe rozbiory po I wojnie światowej. Wiosną 1916 roku Turcy wraz z plemionami kurdyjskimi na terenie Armenii Zachodniej dokonali rzezi Ormian , które w wielu krajach uznano za zbrodnię ludobójstwa . Między rokiem 1919 a 1922 toczyła się wojna grecko-turecka . Latem 1920 roku ( 10 sierpnia 1920 ) w Sèvres pod Paryżem Turcja podpisała traktat pokojowy z państwami Ententy , na mocy którego Grecji m.in. przyznano większość terenów europejskich Turcji, zachodnie wybrzeże Półwyspu Anatolijskiego ze Smyrną . Armenii przyznano Kars , większą część Pontu z okręgiem Trapezunt (dzisiejszy Trabzon) i górę Ararat wraz z jeziorem Wan . Kemal Atatürk , przywódca ruchu narodowego (młodoturków) , dążący do przywrócenia Turcji choć części terytoriów zabranych jej po I wojnie światowej, nie chciał pogodzić się z tym faktem i na podstawie Sojuszu o Wzajemnej Przyjaźni i Współpracy z RFSRR jesienią 1920 Turcja i Rosja Sowiecka dokonały agresji przeciwko Armenii. W 1923 miała miejsce wymiana ludności między Grecją i Turcją , w ramach której, kierując się kryteriami wyznaniowymi, a nie językowymi, przesiedlono do Turcji, ok. 420 tys. osób, wyznania muzułmańskiego, a do Grecji trochę mniej niż 1,5 mln. osób wyznania prawosławnego, uwzględniając przy tym liczbę wcześniejszych wychodźców z okresu wojny. Turcy imigrowali głównie z rejonów wybrzeża Morza Egejskiego , wybrzeża Morza Czarnego , oraz Kapadocji ). W myśl umowy, liczne mniejszości Tureckie pozostały na terenie greckiej i bułgarskiej Tracji Zachodniej.

Dalyan, Widok starożytnych grobowców

24 lipca 1923 roku traktat w Lozannie zrewidował postanowienia terytorialne traktatu z Sèvres i zminimalizował ograniczenia suwerenności Turcji do kwestii demilitaryzacji cieśnin Bosfor i Dardanele oraz pogranicza turecko-greckiego i turecko-bułgarskiego w Tracji . Traktat ten ustalił do dziś istniejące granice Turcji[3].

W 1922 zniesiono kalifat . Już wcześniej zniesiono sułtanat . W 1923 roku Turcja stała się republiką. Pierwszym prezydentem został mason Mustafa Kemal , nazwany później Atatürkiem. Za jego sprawą przeprowadzano liczne reformy mające na celu europeizację Turcji: zmiana prawa cywilnego, handlowego i karnego, wprowadzenie alfabetu łacińskiego zamiast arabskiego , wprowadzenia kalendarza gregoriańskiego , wprowadzenie nazwisk. W 1934 przyznano kobietom bierne i czynne prawo wyborcze . W 1935 kobiety stanowiły 4,6% parlamentarzystów. Podczas II wojny światowej Turcja pomimo zachęt włączenia się do działań zbrojnych wysuwanych przez obie strony konfliktu pozostawała neutralna. Jednym z ważniejszych powodów nieprzystępowania do wojny były niekorzystne doświadczenia konsekwencji I wojny światowej , a w szczególności obawa przed Związkiem Radzieckim . Turcja przystąpiła do obozu aliantów i wypowiedziała wojnę Rzeszy Niemieckiej dopiero w 1945 . Od 1952 roku Turcja jest członkiem NATO . Od 1974 okupuje część Cypru . O laickość państwa od samego jego początku dba armia. Dlatego też w Turcji dochodziło często do zamachów stanu (w 1960 , 1971 , 1980 i 1997 roku). Ten czwarty miał zresztą wyjątkowo łagodny przebieg i ograniczył się do zasugerowania partiom rządzącym oddania władzy. Ostatnia interwencja generalicji w sprawy polityki miała miejsce w pierwszej połowie 2007 roku, kiedy to wybuchł kryzys polityczny związany z niemożnością wyboru prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe. Turcja od kilkudziesięciu lat stara się o członkostwo w Unii Europejskiej . Proces ten napotyka jednak szereg poważnych barier. Problemem jest duża liczba mieszkańców Republiki Turcji, napięte stosunki dyplomatyczne między Turcją a Cyprem i (w mniejszym stopniu) Grecją oraz obawy o utracenie jednolitości kulturowo-religijnej państw Unii.

3 października 2005 Turcja rozpoczęła negocjacje w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej .

Gospodarka

Turcja jest jedną z dwudziestu największych gospodarek świata, na co wpływ ma głównie wielkość tego kraju. PKB na głowę mieszkańca wynosi około 9 tys. dolarów . Od czasów przejęcia rządów przez Partię Sprawiedliwości i Rozwoju i poradzenia sobie z kryzysem finansowym z roku 2001 Turcja znajduje się w fazie wyjątkowo dynamicznego wzrostu gospodarczego.

Rolnictwo

Turcja jest jednym z 6 całkowicie samowystarczalnych pod względem żywnościowym krajów świata. Rolnictwo wytwarza ok. 10% produktu krajowego brutto Turcji. Zatrudnienie w tym sektorze znajduje około 1/3 siły roboczej. W Turcji istnieje ponad 5 milionów gospodarstw rolnych. Jedynie 6% z nich ma powierzchnię większą od 20 ha. Turcja jest jednym z pięciu największych producentów: bawełny , soczewicy, cebuli, buraków cukrowych, tytoniu, pomidorów, arbuzów, jabłek, winogron, orzeszków pistacjowych, orzechów włoskich, oliwek oraz owczego mleka. Jest zarazem największym na świecie wytwórcą orzechów laskowych, moreli i fig. Obecnie sektor rolniczy wspierany jest przez rząd przy pomocy tych samych instrumentów, jakimi posługuje się Unia Europejska . Skala wsparcia jest również porównywalna.

Przemysł

Maslak, Stambuł

Turcja posiada znaczne zasoby surowców mineralnych, zwłaszcza rud metali . Wydobycie rud żelaza (Divriği we wschodniej Anatolii), chromu (Seydişehir na południu kraju – Turcja należy do głównych światowych producentów chromu), boksytów , rud miedzi (Murgul), cynku i ołowiu . Z surowców energetycznych eksploatuje się węgiel brunatny (zachodnia Anatolia), węgiel kamienny (zagłębie Ereğli-Zonguldak) i ropę naftową w pobliżu granicy z Syrią (główny ośrodek Batman ). Z surowców chemicznych wydobywa się: fosforyty , sól kamienną i siarkę . 39% energii elektrycznej dostarczają elektrownie wodne (największe Keban i Atatürk – zbudowane w 1992 na Eufracie), 61% węglowe i naftowe. Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca – 1296 kWh ( 2000 ). Do najstarszych i najlepiej rozwiniętych gałęzi przemysłu przetwórczego należą: przemysł spożywczy (cukrowniczy, mleczarski, tytoniowy) oraz włókienniczy i odzieżowy, wykorzystujące surowce krajowe. Od lat 60. rozwój hutnictwa żelaza (głównie ośrodki: Karabük, Ereğli), miedzi (Ergani, Stambuł ) oraz aluminium, przemysłu maszynowego i zbrojeniowego, środków transportu (montownie samochodów, ciągników , budowa statków), sprzętu gospodarstwa domowego, chemicznych (m.in. produkcja nawozów sztucznych), cementowego i rafineryjnego (w portach dowozowych ropy naftowej: İzmit oraz w Batman). Powszechnie rozwinięte rzemiosło: dywany , biżuteria, wyroby metalowe, ceramika, wyroby skórzane. Największa koncentracja zakładów przemysłowych w regionie północno-zachodnim: Stambuł – Ereğli – Izmir , ponadto w rejonie Ankary i na południowo-wschodniej: Adana – Gaziantep–Antakya.

Turystyka

Jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi gospodarki Turcji jest turystyka . Najwięcej turystów przyjeżdża z Niemiec , Rosji , Holandii , Francji , Belgii , Wielkiej Brytanii i Polski . Wpływy z turystyki wynoszą 3,6 mld dolarów . Główne ośrodki turystyczne to: kurorty nad wybrzeżem morza Egejskiego i morza Śródziemnego ( Bodrum , Fethiye , Kuşadasi , Antalya , Alanya ), Stambuł , Kapadocja oraz zabytki kultury antycznej: Troja , Milet , Efez , Hierapolis , Pergamon , İzmir , Side , Aspendos i inne.

Komunikacja

Sieć komunikacyjna w Turcji jest w rozbudowie i obecnie obejmuje ok. 63 tys. km dróg o twardej nawierzchni, w budowie dalsze 1250 km autostrad – m.in. od granicy bułgarskiej do Ankary . Drogi łączą Turcję z Bułgarią oraz Syrią , Iranem i Irakiem . Europejską i azjatycką część kraju łączą 2 mosty na Bosforze w Stambule .

Turcja posiada 8,4 tys. km linii kolejowych , w większości jednotorowych. W 2003 Tureckie Koleje Państwowe (TCDD) rozpoczęły program budowy linii wysokich prędkości. Pierwsza z nich o długości 533 km połączy Stambuł z Ankarą przez Eskişehir i skróci czas podróży z 6-7 godzin do 3,5. Planowane zakończenie prac, łącznie z oddaniem tunelu Marmaray pod dnem Bosforu, przewidziano na rok 2012.

Nośność floty handlowej – 7,1 mln DWT . Główne porty morskie (przeładunek powyżej 1 mln ton): Stambuł nad cieśniną Bosfor, Zonguldak , Ereğli i Samsun nad Morzem Czarnym , İzmir i İzmit nad Morzem Egejskim i Mersin , İskenderun nad Morzem Śródziemnym . Rozwinięta żegluga kabotażowa, połączenia promowe między europejską i azjatycką częścią kraju (na Bosforze, z Cyprem i wyspami greckimi ( Rodos , Samos , Chios ).

Zwierzęta

Zwierzęta hodowane na terenie Turcji to: krowy , konie , kozy , osły i owce , jak również wielbłądy i bawoły .

Najpopularniejszą w Turcji rasą psa jest Kangal – wielki i silny pies pasterski. Najciekawszą rasą kotów są koty Van o białym futrze i różnokolorowych oczach – jednym zielonym, a drugim niebieskim.

Na wolności żyją w Turcji jelenie , szakale , rysie , dziki , wilki oraz rzadko – lamparty i niedźwiedzie .

Siły zbrojne

Armia turecka jest szóstą największą armią świata i drugą co do wielkości w NATO (po armii USA). Liczy 823 tys. zawodowych żołnierzy. Według konstytucji armia stoi na straży świeckości państwa. W drugiej połowie XX wieku kilkukrotnie dokonywała zamachu stanu (ostatni raz w 1997), obalając przy tym rządy, które uznawała za zbyt islamskie. By wstąpić w jej szeregi trzeba mieć ukończone 20 lat. Według danych CIA Turcja przeznacza ok. 5% PKB na dozbrajanie armii.

Demografia

Liczba ludności Turcji w latach 1961 - 2003

Oficjalne liczby są jednak nie do końca prawdziwe, gdyż każdy mieszkaniec Turcji, jeżeli nie deklaruje się jako wyznawca innej religii, automatycznie zaliczany jest do muzułmanów. Nie ma tam czegoś podobnego do wystąpienia z kościoła chrześcijańskiego, toteż ateiści i agnostycy oficjalnie uznawani są za muzułmanów. Wymagana jest po prostu przynależność do jakiejkolwiek religii. Z tego powodu liczba mieszkańców Turcji, niewyznających żadnej religii, jest nieznana. Regularnie brak również z urzędowych tureckich statystyk Greków, Bułgarów, Albańczyków, Adżarów, Gruzinów i Ormian, którzy stanowią znaczną część mieszkańców. Podobnie statystyki wyznaniowe zupełnie pomijają chrześcijan, a przecież obok Ormian i Greków, żyją tu starochrześcijanie: Asyryjczycy i Syryjczycy oraz Koptowie. Turcja nieoficjalnie, ma najwyższy odsetek osób bezwyznaniowych wśród krajów z dominującą religią muzułmańską.

Religia

Przypisy

  1. CIA The World Factbook ( ang. ). [dostęp 7 listopada 2009].
  2. Dziennik Polska-Europa-Świat, 22.10.2007, str.19
  3. Jedynym wyjątkiem był przyłączony do Turcji w r. 1939 na mocy porozumienia turecko-francuskiego okręg Aleksandretty .
  4. [1] Dane statystyczne zaczerpnięto z książki Patricka Johnstona i Jasona Mandryka pt. "Operation World", oraz z innych źródeł.

Literatura

  • Jerzy S. Łątka: Kemal Atatürk . Ojciec Turków. Społeczny Instytut Historii i Kultury Turcji, Kraków 1994 .
  • Krystyna Poznańska: Turcja stara i nowa. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1970
  • Stanisław Kałużyński: Tradycje i legendy ludów tureckich. Iskry, Warszawa 1986
  • Tomasz Wituch : Tureckie przemiany. Dzieje Turcji 1878 - 1923 – Państwowe Wydawnictwo naukowe, Warszawa 1980
  • Jan Reychman : Życie polskie w Stambule w XVIII wieku. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1959
  • Lew Gumilow: Dzieje dawnych Turków. Państwowy Instytut wydawniczy, Warszawa 1972
  • Franz Babinger: Z dziejów Imperium Osmanów. Państwowy Instytut wydawniczy, Warszawa 1977
  • Bernard Lewis: Svijet Islama. Vjera. Narodi. Kultura. Jugoslovenska Revija, Vuk Karadžić – Beograd ( Belgrad ) 1979
  • Békési B.István : Törökország. Panoráma, Budapest ( Budapeszt ) 1983 ISSN   0324-5888
  • Μ.А.Гасратян – С. Ф. Орешкова – Ю. А. Петросян: Очерки истории Турции. Главная Редакция Восточной Литературы – Издательство “Наука“ – Москва- Moskwa 1983
  • Академия Наук СССР – Институт Востоковедения: Турецкая Республика. Москва“ Наука“ Главная Редакция Восточной Литературы 1990
  • Մէվլան Զատէ Րիֆաթ։ Օսմանեան Зեղափոխթեան Մութ Ծալբերը եւ Իթթիհատի Հայաջինջ Ծրագիրները – Երեվամ ( Erywań ) “ԿՓՀ” 1990 .
  • Ս.Կ. Խուդոյան: Արեվելահայ Դպրոցները 1830 - 1920 Թվականներին Ժամակագրությունը հավելյալ մանրամասներով – Երեվան ( Erywań ) “Լույս” 1987
  • Bohdan Gębarski: Morituri. Opowieść o 1915 r. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział w Warszawie – Koło Zainteresowań Kulturą Ormian – Warszawa 1992
  • Зареванд։ Турция и Пантуранизм – Введение А. Н. Мандельштама – Париж ( Paryż ) 1930
  • Германские Иточникио Геноциде Армян – период Первой Мировой Войны – Ереван“ ( Erywań ) Айастан” 1991
  • Дж. Киракосян: Западная Армения в годы Первой Мировой Войны – Издательство Ереванского Университета Епреван ( Erywań ) 1971
  • Дж. С. Киракосян: Младотурки перед судом истории. Ереван ( Erywań ), “Айастан“ 1989
  • Ա.Հ. Հարությունյան Թուրքական ինտերվենցիան անդրկովկան կրիվները. Հայկական ՍՍՀ ԳԱ Հրատարակչություն Երեվան ( Erywań ) 1984

Zobacz też

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Turcja":

Odense ...

Julius Jewelowski ...

1484 ...

1499 ...

1972 ...

1408 ...

1398 ...

1749 ...

1411 ...

1362 ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Turcja":

233 Życie religijne w XX wieku (plansza 13) ...

202 System wersalski. Europa po I Wojnie Światowej (plansza 2) r. traktatem w Sévres ostatecznie zlikwidowano Imperium Osmańskie. Obszar Azji Mniejszej obejmowała Turcja. ...

117 Gospodarka folwarczno-pańszczyźniana (plansza 12) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie