Kodeks Watykański
Kodeks Watykański, koniec 2 Listu do Tesaloniczan i początek Listu do Hebrajczyków
Oznaczenie	B
Rodzaj	Kodeks majuskułowy
Numer	03
Zawartość	prawie cały Stary i Nowy Testament
Data powstania	IV wiek
Język	grecki
Miejsce przechowywania	Rom. Bibl. Vaticana Gr. 1209
Rozmiary	27 × 27 cm
Typ tekstu	tekst aleksandryjski
Kategoria	I
Manuskrypty Nowego Testamentu : papirusy , majuskuły , minuskuły , lekcjonarze

Kodeks Watykański ( łac. Codex Vaticanus, oznaczany symbolami B albo 03 według systemu Gregory-Aland, δ 1 według systemu von Sodena) – rękopis Starego i Nowego Testamentu . Pisany jest grecką uncjałą na pergaminie. Paleograficznie datowany jest na IV wiek . Nazwa kodeksu pochodzi od miejsca przechowywania, symbol B nadał jeszcze Wettstein , symbol 03 – Gregory. Od ponad 500 lat przechowywany jest w Bibliotece Watykańskiej (Gr. 1209)^[1][2].

Kodeks stał się znany dzięki korespondencji Erazma z prefektami Biblioteki Watykańskiej, jednak jego tekst długo nie był dostępny. Wyciągi tekstu rękopisu wykonywano niedokładnie, z licznymi błędami i było to powodem licznych nieporozumień. Dopiero w końcu XIX wieku tekst rękopisu stał się w pełni dostępny dla badań.

Jest jednym z najstarszych i najlepszych rękopisów greckiej Biblii, do chwili odkrycia Kodeksu Synajskiego nie miał rywala na świecie^[3]. Krytycy tekstu wysoko oceniają rękopis i jest jednym z najczęściej wydawanych rękopisów. Kodeks zachował się do dziś w bardzo dobrym stanie, ponieważ nie był zbyt często używany.

Zawartość

Manuskrypt zawierał pierwotnie około 820 wysokiej jakości pergaminowych kart (71 utraconych)^[4]. Na 607 kartach (pierwotnie 658) zawiera niemal cały Stary Testament (w przekładzie Septuaginty ), a na 142 dalszych kartach (pierwotnie 162) – niemal cały Nowy Testament . Poszczególne sekcje Nowego Testamentu następują w kolejności: Ewangelie , Dzieje Apostolskie , Listy powszechne i Listy Pawła ^[1].

Niewykluczone, że oryginalny kodeks zawierał pierwotnie również jakieś apokryficzne księgi Nowego Testamentu na końcu, tak jak Kodeks Synajski Aleksandryjski i inne rękopisy^[1], choć możliwe też, że nie zawierał nawet Apokalipsy^[5][6].

W Starym Testamencie brakuje

• Rdz 1, 1 – 46, 28 (31 kart);
• Ps 105, 27 – 137, 6 (20 kart)^[1];
• 1–4 Ksiąg Machabejskich
• Modlitwy Manassesa^[7]

W Nowym Testamencie brakuje

• Listów pasterskich ( 1 Tm , 2 Tm , Tt , Flm )
• List do Hebrajczyków kończy się na 9, 13;
• Apokalipsy .

W sumie jest to 10 kart. W XV wieku dodano minuskułowe dodatki w miejsce brakującej części Hbr oraz Apokalipsy (oznakowano ją później jako minuskuł 91).

Koniec Ewangelii Marka w Kodeksie Watykańskim

Teksty opuszczone

Dłuższe teksty i wiersze

• Mt 12,47; 16,2b-3; 17,21; 18,11; Mt 23,14;
• Mk 7,16; 9,44.46; 11,26; 15,28; Dłuższe zakończenie Ewangelii Marka (16,8-20);
• Łk 17,36; 22,43-44;
• J 5,4; pericope adulterae ( Ew. Jana 7,53 – 8,11);
• Dz 8:37; 15:34, 24:7; 28:29;
• w Rz doksologia po 16,23 (16,24 został opuszczony).
• 1 Pt 5,3.

Opuszczone frazy

• Mt 5,44 – ευλογειτε τους καταρωμενους υμας, καλως ποιειτε τοις μισουσιν υμας (błogosławcie tych, którzy was przeklinają, dobrze czyńcie tym, którzy was nienawidzą)^[8];
• Mt 10,37b – και ο φιλων υιον η θυγατερα υπερ εμε ουκ εστιν μου αξιος (a ten kto miłuje syna albo córkę bardziej niż Mnie nie jest Mnie godzien), frazę tę omija również Kodeks Bezy;^[9]

• W Modlitwie Pańskiej brak doksologii ( Mt 6,13)
• Łk 9,55b-56a – και ειπεν, Ουκ οιδατε ποιου πνευματος εστε υμεις; ο γαρ υιος του ανθρωπου ουκ ηλθεν ψυχας ανθρωπων απολεσαι αλλα σωσαι ("a On powiedział: Nie wiecie jakiego ducha jesteście; Syn Człowieczy nie przyszedł zatracać dusze ludzkie, ale zbawiać"); frazy tej brak również w następujących kodeksach: Sinaiticus, Efrema, Regius, Koridethi, Zacynthius, 33 700 892 1241 syr, cop^bo[10];

Opuszczenia te są charakterystyczne dla tekstu aleksandryjskiego .

Dodatek w Mateuszu 27,49

Natomiast w Mateuszu 27,49 znajduje się charakterystyczny dla rękopisów rodziny aleksandryjskiej dodatek: ἄλλος δὲ λαβὼν λόγχην ἒνυξεν αὐτοῦ τὴν πλευράν, καὶ ἐξῆλθεν ὖδορ καὶ αἳμα (inny wziął włócznię, przebił Jego bok i natychmiast wyszła woda i krew), tekst ten pochodzi z Ewangelii Jana 19,34. Poza Kodeksem Watykańskim mają go w Mateuszu Kodeks Synajski, Efrema , Regius , Naniański , Tischendorfa IV , minuskuły 1010 i 1293. Obecny jest też w niektórych rękopisach Vulgaty, przekładów syryjskich i etiopskich. Znany był dla Chryzostoma. Przypuszcza się, że został on wprowadzony do Ewangelii Mateusza pod wpływem walki z doketyzmem ^[11].

Szczególne warianty tekstowe

W Sędziów 18,30 stosuje υιος Μανασση (syna Manassesa), podczas gdy Kodeks Aleksandryjski ma υιου Μωυση (syn Mojżesza)^[12];

Dzieje 19,34, zwrot "Wielka jest Artemida Efeska" powtórzony został dwukrotnie, podczas gdy w innych rękopisach występuje on tylko raz^[13].

Dzieje 27,16 — καυδα (nazwa wyspy), ten wariant tekstowy wspierają zaledwie dwa greckie rękopisy 74 i 1175, ponadto przekład staro-łaciński, Wulgata oraz Peszitta ^[14].

Opis kodeksu

Karty kodeksu mają obecnie wymiary 27 na 27 cm (oryginalne były nieco większe), stanowione są przez cienki, bardzo dobrej jakości pergamin. Tekst pisany jest w trzech kolumnach, co jest rzadkością. Poza Kodeksem Watykańskim wśród rękopisów NT jedynie kodeks 048 i 053 pisane są w trzech kolumnach. W każdej kolumnie po 40-44 linijek tekstu (w NT zawsze 42 linijki), a w linijce 16–18 liter^[15].

Litery są małe, eleganckie, pięknie kaligrafowane, mają regularny wpisujący się w kwadrat kształt. Litery iota i ypsilon posiadają dierezę , nie mają przydechów ani akcentów pochodzących od pierwszej ręki. Cytaty ze Starego Testamentu zostały oznakowane przy pomocy comma (>). Na lewym marginesie kolumn co jakiś czas pojawia się poziomy dwukropek, przypominający niemiecki umlaut : ( ¨ ). Tischendorf zastanawiał się nad ich znaczeniem^[16], ale dopiero w roku 1995 zostały zrozumiane. Jest ich około 800, dodane zostały później (przez pierwszego korektora), a oznaczają te teksty, które w innych rękopisach uzyskują inne brzmienie^[17]. Umlaut zastosowany został np. w sekcji 1 Kor 14,34-35, która to sekcja przez część rękopisów umieszczana jest po 1 Kor 14,40. Robią to przede wszystkim rękopisy tekstu zachodniego (Claromontanus, Augiensis, Boernerianus, 88, it^{d, g}), ale również kodeks 88 i niektóre rękopisy Wulgaty. Kodeks Fuldeński umieszcza tę partię na marginesie^[18].

Na każdej stronie znajdują się trzy kolumny tekstu, a liczba linijek jest zawsze jednakowa (42). Zauważalna jest tendencja do rozpoczynania zdań od nowej linijki (jednak rzadziej niż w Synajskim). Na początku każdej księgi znajdują się nagłówki ozdobione zieloną tabliczką z czerwonym obramowaniem^[19].

Na końcu każdej księgi znajduje się kolofon ozdobiony arabeską lub coronis ^[20]. Kolofon Ewangelii Jana posiada najokazalszą ozdobę, prawdopodobnie dla zaznaczenia, że kończą się Ewangelie. Kolofony Listów Pawła informują skąd został napisany dany list (Rz – z Koryntu, 1 Kor – z Efezu, 2 Kor – z Filippi, Ga – z Rzymu, Ef – z Rzymu, Flp – z Rzymu, Kol – z Rzymu, 1 Tes – z Aten, 2 Tes – z Aten).

Podział tekstu

Tekst Ewangelii nie został podzielony ani na sekcje Ammoniusza , ani Euzebiusza , ale wedle innego podziału występującego również w Kodeksie z Zakynthios (Ξ 040) z VI wieku oraz w kodeksie 579. Podział ten nigdzie więcej nie występuje. Mateusz w tym systemie dzielony jest na 170 rozdziałów, Marek na – 62, Łukasz – 152, a Ewangelia Jana na 80^[2]. Dzieje Apostolskie podzielone zostały według dwóch systemów, raz na 36 rozdziałów, a raz na 69. Pierwszy podział występuje tylko w jednym greckim rękopisie Kodeksie Synajskim oraz dwóch najważniejszych rękopisach Wulgaty ( Amiatinus i Fuldensis )^[21]. Listy powszechne podzielone zostały według dwóch różnych systemów, odmiennych od Aparatu Eutaliusza ^[2]. Listy Pawła podzielone są na 140 kolejnych rozdziałów. List do Galatów kończy się rozdziałem 58., a następujący po nim List do Efezjan zaczyna rozdziałem 70. List do Hebrajczyków, który ma rozdziały o numerach 59–63 (karty z rozdziałami 64–69 zaginęły) następuje po 93 rozdziale 2 Listu do Tesaloniczan . System ten powstał po roku 200 w Aleksandrii, kiedy List do Hebrajczyków umieszczany był pomiędzy listami do Galatów a Efezjan (stosuje go papirus 46 )^[22].

Jedna z kolumn Kodeksu Watykańskiego; zawiera 1 Ezdr 2, 1-8

Skrybowie i korektorzy

Tischendorf sądził, że rękopis sporządzony został przez trzech skrybów (A, B, C), dwaj z nich sporządzili Stary Testament, trzeci zaś cały Nowy Testament^[23]. Pogląd ten akceptował Frederic G. Kenyon , ale został zakwestionowany po dokładniejszych badaniach, przeprowadzonych przez Milne i Skeat. Okazało się, że trzeci skryba nie istniał a jego robotę wykonał skryba drugi. Pogląd ten akceptowany jest dziś przez wszystkich paleografów. Rękopis został więc sporządzony tylko przez dwóch skrybów (A i B)^[1]. Skryba A sporządził:

Księga Rodzaju - 1 Królewska, strony 41-334

Psalmy - Tobiasza, strony 625-944

Skryba B sporządził:

1 Królewska - 2 Ezdrasza, strony 335-624

Ozeasz - Daniel, strony 945-1234

Nowy Testament^[24].

Później pracowało nad nim dwóch korektorów, pierwszy w wiekach V-VI, drugi w wieku X (lub XI).

Korektury tekstu

W X wieku w miejsce wyblakłego tekstu naniesiony został nowy tekst. Konstanty Tischendorf był zdania, że dokonało tego trzech skrybów (B¹, B² i B³). Odpis sporządzony został starannie, a jedynie niewielka część dobrze zachowanego pierwotnego tekstu pozostała nietknięta. W przypadku błędów dittografii atrament nanoszono tylko na pierwszą literę, drugą pozostawiano niezmienioną, natomiast w przypadku błędów haplografii nie dodawano liter i tekst pozostawiano w stanie niezmienionym. Niestety odświeżone litery nieznacznie utraciły na swej regularności i elegancji. Listy Pawła zmieniły swoją pozycję, List do Hebrajczyków został przesunięty na dalszą pozycję. Kolejność ksiąg jest zgodna z kolejnością ksiąg kanonu Atanazego z 367 roku.

Na stronie 1512 kodeksu, w tekście Hbr 1,3, występuje unikalny wariant tekstowy φανερων (objawił), zamiast znanego z innych rękopisów φερων (podtrzymuje, nosi). Powoduje to zmianę wymowy wiersza z „Chrystus podtrzymujący wszystko słowem swojej mocy” na: „Chrystus objawiający wszystko słowem swojej mocy”. Pierwszy korektor poprawił φανερων na tradycyjne φερων, ale drugi korektor poprawił pierwszego, przywracając pierwotne φανερων, a obok tekstu Hbr 1,3 dodał na marginesie notę następującej treści: "ἀμαθέστατε καὶ κακέ, ἄφες τὸν παλαιόν, μὴ μεταποίει" ("głupi i zły, nie opuszczaj i nie zmieniaj starożytnego tekstu")^[25]. W ten sposób późniejszy korektor zaprotestował przeciwko zmianie tekstu^[26].

Tekst rękopisu

Koniec Ewangelii Łukasza i początek Ewangelii Jana na tej samej karcie kodeksu

Rękopis reprezentuje aleksandryjski typ tekstu Nowego Testamentu. Hort, a za nim Streeter^[27] uważali, że tekst ten jest wynikiem recenzji dokonanej przez Hezychiusza na początku IV wieku w Aleksandrii. Odkrycie papirusu Bodmer XIV-XV w 1952 roku wykazało jednak, że tekst ten istniał już około roku 200.

Grecki tekst kodeksu jest bardzo bliski dla takich rękopisów Nowego Testamentu jak: papirusowe rękopisy ⁶⁶ i ⁷⁵ oraz majuskułowy kodeks 0162. Zachodzą też znaczne podobieństwa z Kodeksem Synajskim, jakkolwiek Hoskier wykazał, że zachodzi pomiędzy nimi 3036 różnic: w Mateuszu – 656, w Marku – 567, w Łukaszu – 791, w Ewangelii Jana – 1022.^[28] Na ogół są one rezultatem albo innego podejścia do itacyzmu , albo innej transkrypcji semickich imion, bądź zwrotów których pisownia była kłopotliwa dla Greków. I tak wołanie Jezusa na krzyżu "Boże mój, Boże mój czemuś mnie opuścił?" oba kodeksy w Ewangelii Mateusza przekazują w takich wersjach:

• ελωει ελωει λεμα σαβακτανι – Watykański
• ελωι ελωι λεμα σαβαχθανι – Synajski

A w Ewangelii Marka w takich wersjach:

• ελωι ελωι λαμα ζαβαφθανι – Watykański
• ελωι ελωι λεμα σαβακτανει – Synajski

Do bardziej znamiennych różnic należy tekst Łk 4,17. Według Kodeksu Synajskiego Jezus "rozwinął" zwój, natomiast według Kodeksu Watykańskiego "otworzył". Tekst został uwspółcześniony dla czytelnika IV wieku, kiedy już rzadko używano zwojów. Hoskier ocenił, że wspólny "przodek" obu kodeksów pochodzi z około 200 roku, przy czym możliwym byłby nawet rok 180^[28]. Oba kodeksy stosują też inne dekoracje dla kolofonów, poza jednym wyjątkiem, mianowicie kolofonu w Księdze Powtórzonego Prawa w Kodeksie Synajskim i kolofonu Ewangelii Marka w Kodeksie Watykańskim^[20][29]. Tak więc nie mogły wyjść z tego samego skryptorium. Tekst kodeksu Kurt Aland zaklasyfikował do Kategorii I ^[1].

Historia kodeksu

Nieznane początki kodeksu

Miejsce powstania kodeksu jest przedmiotem spekulacji. Hort proponował Rzym^[30], Skeat opowiadał się za Cezareą , inni zaproponowali południowe Włochy albo Aleksandrię (Kenyon^[4], Burkitt^[31]). Tischendorf, Scrivener, Battifol oraz Skeat wierzyli, że obok Kodeksu Synajskiego jest jednym z pięćdziesięciu egzemplarzy Biblii przygotowanych przez Euzebiusza na polecenie Konstantyna Wielkiego w roku 332. Zdaniem Skeata kodeks został odrzucony przez cesarza, ponieważ nie zawierał kanonów Euzebiusza, zawierał wiele not korektorskich (uczynionych jeszcze w skryptorium), a ponadto brakowało w nim ksiąg Machabejskich^[32].

Najbardziej prawdopodobnym miejscem powstania jest Aleksandria . Wskazuje na nią ścisłe powiązanie z przekładami koptyjskimi (zwłaszcza w dialekcie bohairyckim) zarówno tekstu Starego jak i Nowego Testamentu, a także kolejność ksiąg zgodna z powstałym niewiele później kanonem Atanazego (w 367 roku). Za egipskim pochodzeniem ponadto przemawia – podobnie jak w Kodeksie Aleksandryjskim – koptyjski kształt liter w tytułach, zwłaszcza litera "mu", która uzyskuje koptyjskim kształt nie tylko w nagłówkach, ale również w tekście zasadniczym na końcu linii, gdzie przestrzeń była bardziej oszczędzana^[33].

W wieku VI przechowywany był w bibliotece w Cezarei razem z Kodeksem Synajskim (ten sam system podziału tekstu Dziejów Apostolskich). Stąd przekazany został do Konstantynopola, do Włoch trafił prawdopodobnie podczas soboru florenckiego (1438-1445)^[34]. Kodeks nie mógł powstać przed rokiem 313, ponieważ jest wykonany z pergaminu wysokiej jakości a sporządzony został przez zawodowych skrybów w scriptorium . Koszty jego wykonania były zbyt wysokie, by mógł sobie na nie pozwolić prześladowany Kościół. Ponieważ nie zawiera Kanonów Euzebiusza, w jego przypadku możliwą jest data wcześniejsza niż 325 (pozostałe wielkie kodeksy zawierają je) i tym samym mógł powstać wcześniej niż Kodeks Synajski. Posiada też mniej dekoracji, a to również przemawia za wcześniejszą datą^[4]. Jednak ze względu na kolejność ksiąg zgodną z kanonem Atanazego, wysuwano czasem opinie, że kodeks powstał po 367 roku, tj. około 380 roku. Pogląd ten forsował Dean Burgon (1813-1888)^[35], dzisiaj można go spotkać głównie w popularnych opracowaniach. Jednak fakt, że Atanazy wyliczył księgi NT w tej samej kolejności co Kodeks Watykański, nie oznacza, że kolejność ta bierze swój początek właśnie od Atanazego. Atanazy wyliczył je po prostu w takiej kolejności, w jakiej zwykło się je wyliczać w Aleksandrii. Ani Kodeks Watykański, ani Atanazy nie wprowadzali do tego porządku ksiąg żadnych innowacji. Paleografowie opowiadają się za pierwszą połową IV wieku.

W Bibliotece Watykańskiej

Hala Sykstyńska w Bibliotece Watykańskiej

Kodeks uwzględniony został w pierwszym katalogu Biblioteki Watykańskiej (założonej w 1448 roku) sporządzonym w roku 1475 , w którym figuruje pod pozycją 1209, a także w katalogu z 1481 roku. W katalogu z 1481 roku opisany został jako "Biblia in tribus columnis ex memb"^[36].

Aż do początku XVIII wieku mało kto o nim słyszał, nikt natomiast nie znał jego rzeczywistej wartości. Erazm został poinformowany o nim listownie w 1521 roku przez Paulusa Bombasius, prefekta Biblioteki Watykańskiej. Bombasius zarzucił mu odejście od tekstu Wulgaty, który znajduje swoje potwierdzenie w przechowywanej w bibliotece bardzo starej kopii Pisma Świętego. W liście do Erazma Bombasius zacytował jedynie teksty 1 Jana 4,1-3 i 1 Jana 5,7-11 z owego "bardzo starego rękopisu". W roku 1533 Erazm ponownie wdał się w korespondencję z kolejnym prefektem Biblioteki Watykańskiej – Sepulvedą. W jednym z listów Sepulveda wyliczył 365 wariantów tekstowych kodeksu, w których kodeks zgodny jest z Wulgatą przeciwko erazmiańskiemu tekstowi^[37]. Nie wiemy jakie warianty wyliczył Sepulveda, znany jest nam tylko jeden z nich, a to dlatego że w swoich Adnotationes przy komentowaniu Dz 27,16 Erazm napisał, że kodeks z papieskiej biblioteki stosuje καυδα (Cauda), jako nazwę wyspy obok której płynął okręt Pawła, nie zaś κλαυδα (Clauda) jak jest w erazmiańskim Novum Testamentum^[38]. W liście z roku 1534 Sepulveda ponownie przekonywał o zgodności Wulgaty z owym starożytnym rękopisem^[39].

W 1580 roku Sykstus V wykorzystał kodeks w wydanym przez siebie tekście Septuaginty. Bartolocci w 1669 roku sporządził wykaz (raczej wyciąg) niektórych jego lekcji, który jednak nie był publikowany i aż do 1819 pozostał nieznanym. Inny cząstkowy wykaz jego lekcji został sporządzony – na prośbę Bentleya – około 1720 roku. Wykazy wybranych wariantów tekstowych większości ksiąg NT zostały wydawane w latach 1798-1801 w Kopenhadze przez Andreasa Birch^[40], wciąż jednak dostępne były jedynie fragmenty kodeksu, a i rzeczywista jego wartość też nie była doceniana. Owe wykazy były nie tylko nie kompletne, ale nawet przemieszane z wariantami innych kodeksów pochodzących z Biblioteki Watykańskiej i dlatego nie były rzetelne.^[36] Wiele z nich przypisywało kodeksowi zupełnie inne warianty, niż ten posiada. Andreas Birch zauważył, że Mill oraz Wettstein falso citatur Vaticanus, a jako przykład błędnego cytowania podał Łk 2,38 - Ισραηλ (Izrael) zamiast Ιερουσαλημ (Jeruzalem)^[41].

Przed XIX wiekiem żaden z uczonych nie został dopuszczony do studiowania lub wydawania jego tekstu, w rezultacie tego uczeni nie byli świadomi rzeczywistej wartości kodeksu. W owym czasie rozpowszechnione było podejrzenie, że jego tekst nosi liczne interpolacje łacińskiej tradycji tekstu^[42]. John Mill w swojej Prolegomenie (1707) napisał: "in Occidentalium gratiam a Latino scriba exaratum" (sporządzony przez łacińskiego skrybę dla zachodniego świata). Mill nie widział nawet potrzeby, by tekst kodeksu został skolacjonowany^[42]. Wettstein nie był nawet zainteresowany, by poznać tekst kodeksu, bądź niektóre jego warianty tekstowe. Sądził że kodeks nie ma żadnego autorytetu (sed ut vel hoc constaret, Codicem nullus esse auctoris i nie mógłby mu dopomóc w podejmowaniu decyzji tekstowych^[43]. Pomimo tego w 1751 roku Wettstein nadał dla kodeksu symbol B (ze względu na wiek), podczas gdy dla Kodeksu Aleksandryjskiego – A, dla Kodeksu Efrema – C, dla Kodeksu Bezy – D. Od tej pory, aż do odkrycia Kodeksu Synajskiego, kodeks zajmował drugą pozycję na liście rękopisów Nowego Testamentu^[44].

Griesbach w roku 1777 sporządził listę dziewięciu rękopisów, które są konieczne dla odtworzenia tekstu aleksandryjskiego : C , L , K , 1 , 13, 33, 69, 106 i 118^[45]. Kodeks Watykański nie znalazł się na tej liście. W 1796 w drugim wydaniu swego greckiego Nowego Testamentu Griesbach dodał do tej listy Kodeks Watykański, jako świadek tekstu aleksandryjskiego dla Marka, Łukasza, Jana i końcowych partii ewangelii Mateusza. W dalszym ciągu był przekonany, że pierwsza połowa Mateusza kodeksu reprezentuje tekst zachodni ^[46].

Po roku 1809

Napoleon Bonaparte w 1809 roku sprowadził go, wraz z całą biblioteką papieską, do Paryża (przed Ewangelią Mateusza widnieje data Sep. 10 1809). Przeglądał go i powierzchownie zbadał w 1809 roku Johann Leonhard Hug (1765-1846). Owocem jego pracy jest: "Commentario de antiquitate codicis Vaticani commentatio". Hug nie widział jednak potrzeby, by tekst kodeksu został na nowo skolacjonowany^[47], bo nie oceniał wysoko tekstu aleksandryjskiego^[48]. Niemniej jego publikacja przyczyniła się do wzrostu zainteresowania kodeksem. Od tej pory już nikt nie wiązał kodeksu z tekstem zachodnim. Był już wymieniany jako jeden z trzech najważniejszych przedstawicieli tekstu aleksandryjskiego^[49]. W 1815 roku kodeks powrócił do Rzymu, ale bibliści zaczęli uświadamiać jego wagę i wielu z nich starało się uzyskać wgląd do kodeksu.

Angelo Mai przygotował w latach 1828-1838 wydanie facsimile tekstu Nowego Testamentu (opublikowany pośmiertnie w 1858 roku)

Przez następne pół wieku spierano się m.in. o to, który z kodeksów: Watykański czy Aleksandryjski jest starszy. W 1843 roku Konstanty Tischendorf uzyskał prawo wglądu do kodeksu, ale jedynie na sześć godzin^[50]. W następnym zaś roku Eduard de Muralt już na dziewięć godzin^[51].

W 1845 roku Samuel Prideaux Tregelles uzyskał prawo wglądu, tym razem mógł zeń korzystać przez trzy miesiące, ale bez prawa sporządzania notatek^[52]. Tregelles jednak zapamiętywał tekst, a po powrocie do pokoju, w którym mieszkał zapisywał to, co zdołał zapamiętać^[53]. Po powrocie do Lipska wydał to, co zdołał zanotować. Nie było tego dużo, niemniej przez następne lata dostęp do kodeksu stał się jeszcze trudniejszy.

Sposób w jaki strzeżono kodeks, dopuszczano bądź nie dopuszczano, był upokarzający zwłaszcza dla protestanckich biblistów^[54]. W roku 1859, po odkryciu Kodeksu Synajskiego, papież Pius XI wyraził zgodę na sfotografowanie kodeksu. W roku 1889 wydał go fototypicznie Giuseppe Cozza-Luzi w Rzymie i od tej pory stał się dostępny dla badań naukowych. Inne wydanie facsimile tekstu NT dokonane zostało w roku 1904 w Mediolanie ^[55].

Wydanie facsimile z 1868, tekst Mt 1,22-2,18, ST-owe cytaty oznakowane przy pomocy odwróconego comma (>)

Niemniej Dean Alford w 1861 roku, oraz jego sekretarz Cure w 1862 roku, skolacjonowali i zweryfikowali wątpliwe partie kodeksu, które w rozmaitych wydaniach facsimile uzyskiwały zaprzeczające sobie warianty^[56]. W 1866 roku Tischendorf ponownie uzyskał prawo wglądu do kodeksu, a w roku 1867 opublikował tekst Nowego Testamentu^[57].

W roku 1965 na polecenie Pawła VI sfotografowany został Nowy Testament kodeksu i był prezentowany uczestnikom, jak i obserwatorom Soboru Watykańskiego II . W 1999 roku cały rękopis wydany został w zdigitalizowanej formie przez Instituto poligrafico e zecca della stato^[55].

W 1999 ukazało się kolejne wydanie facsimile, za sprawą Istituto Poligrafico e Zecca della Stato w Rzymie. Wydanie stara się wiernie naśladować kodeks, nie tylko co do rozmiarów, ale też i kolory kodeksu. Wydanie naśladuje nawet dziury w pergaminie. Do wydania dołączono w osobnym tomie Prolegomenę. Tekst Prolegomeny pisany jest złotem i srebrem, ma 74 stron^[58][59].

Recepcja

Kodeks na ogół był wysoko oceniany i cieszy się dobrą opinią wśród przez krytyków tekstu, biblistów, jak i przedstawicieli kościoła. Wielu uważa go za najważniejszy rękopis Nowego Testamentu, inni zaś plasują go na drugim miejscu, po Kodeksie Synajskim. Jednak zwolennicy Textus receptus nie są nim zachwyceni. Do takich należał John William Burgon, którego zdaniem Vaticanus, oraz Sinaiticus i Codex Bezae, są rękopisami z zepsutym tekstem. Każdy z tych trzech kodeksów ma tekst sfabrykowany, w rezultacie arbitralnej i lekkomyślnej recenzji."^[60] Najważniejsze z tych trzech kodeksów, א and B. Burgon przyrównał je do "dwóch fałszywych świadków" wspomnianych w Mt 26,60.^[61]

Znaczenie

Jest jednym z najlepszych świadków tekstu Septuaginty. W Nowym Testamencie w sekcji Ewangelie oraz Dziejów Apostolskich jest najlepszym reprezentantem tekstu aleksandryjskiego, jednak w Listach Pawła raz po raz dochodzi do głosu tekst zachodni , co wpływa na obniżanie jakości przekazywanego tekstu, a kodeks ustępuje tu Kodeksowi Synajskiemu, stając się drugim świadkiem tekstu. Oznacza to, że w żadnym naukowym wydaniu tekstu Septuaginty, bądź Nowego Testamentu Kodeks Watykański nie tylko nie może zostać pominięty, ale musi być traktowany jako jedno z najważniejszych źródeł.

Kodeks urywa się nagle na Hbr 9, 14, brakuje Listów Pasterskich i Apokalipsy i jest to nieoceniona strata z punktu widzenia krytyki tekstu. W XIX wieku zwracano uwagę na to, że Vaticanus 2066 (V wiek), zawierający tekst Apokalipsy, jest podobnie jak Kodeks Watykański pisany jest w trzech kolumnach (rzadka cecha), ma zbliżone rozmiary i reprezentuje tekst aleksandryjski. Zastanawiano się więc nieraz, czy tekst Apokalipsy tego rękopisu nie jest pokrewny dla Kodeksu Watykańskiego^[2].

Zobacz też

• Lista kodeksów majuskułowych Nowego Testamentu
• Różnice tekstowe pomiędzy Kodeksem Synajskim a Watykańskim

Przypisy

Bibliografia

Wydania tekstu

• Bibliorum Sacrorum Graecorum Codex Vaticanus B. Roma: Istituto Poligrafico e Zecca dello Stato. 1999.
• Bibliorum Scriptorum Graecorum Codex Vaticanus 1209. Milan. 1904-1907.
• Constantin von Tischendorf, Novum Testamentum Vaticanum, Lipsiae 1867 .
• C. Vercellonis, J. Cozza, Bibliorum Sacrorum Graecus Codex Vaticanus, Roma 1868.

Porównanie z innymi rękopisami

• S. Kubo, "P⁷² and the Codex Vaticanus", S & D XXVII, Salt Lake City, 1965.
• C. M. Martini, "Il problema della recentionalita del Codice B alla Luce del Papiro Bodmer XIV (P⁷⁵)", Analecta biblica 26, Roma, 1966.

Tekst Ewangelii Marka

• James W. Voelz, The Greek of Codex Vaticanus in the Second Gospel and Marcan Greek, Novum Testamentum 47 (2005), 3, pp. 209–249.
• Christian–B. Amphoux, Codex Vaticanus B: Les points diacritiques des marges de Marc , Journal of Theological Studies vol. 58 (2007), pp. 440-466.

Inne opracowania

• Bruce M. Metzger, "Manuscripts of the Greek Bible: An Introduction to Greek Palaeography", Oxford University Press, New York – Oxford 1981.
• Ph. B. Payne – P. Canart, "The Originality of Text-Critical Symbols in Codex Vaticanus", Novum Testamentum, Vol. 42, Fasc. 2 (Apr., 2000), ss. 105-113.
• T. C. Skeat, "The Codex Vaticanus in the 15th Century", JTS 35 (1984), 454-465, toż w: T. C. Skeat, J. K. Elliott, The collected biblical writings of T.C. Skeat , Brill 2004, ss. 120-134.
• Burnett H. Streeter, "The Four Gospels. A Study of Origins", Oxford 1924.

Linki zewnętrzne

Facsimile z 1857

• CSNTM . Sfotografowane pseudo-facsimile, zawiera Nowy Testament od Mt 1,1 po Hbr 9,14, ponadto minuskułowe dodatki z XVI wieku.
• Codex Vaticanus NT Facsimile w formacie PDF. 16MB

Artykuły

• Codex Vaticanus B/03 Szczegółowe opisy Kodeksu Watykańskiego wraz z ilustracjami nagłówków i kolofonów wszystkich ksiąg Nowego Testamentu, ponadto dyskusja na temat "umlautów".
• Kodeks Watykański Robert Waltz, Encyclopedia of Textual Criticism
• Kodeks Watykański Bible Research