Kodeks Efrema
Kodeks Efrema
Oznaczenie	C
Rodzaj	Kodeks majuskułowy
Numer	04
Zawartość	1/9 ST i 2/3 NT
Język	grecki
Miejsce przechowywania	Francuska Biblioteka Narodowa
Rozmiary	33 na 27 cm
Typ tekstu	bizantyjski (ewangelie) aleksandryjski
Kategoria	II
Manuskrypty Nowego Testamentu : papirusy , majuskuły , minuskuły , lekcjonarze

Kodeks Efrema (nazwa łacińska: Codex Ephraemi Syri rescriptus) – rękopis Starego i Nowego Testamentu, pisany grecką majuskułą na pergaminie, w klasyfikacji Gregory-Aland oznaczany przez sigla C albo 04, w sytemie von Sodena oznaczany jest przez δ 3. Obok Kodeksów Synajskiego , Watykańskiego i Aleksandryjskiego jest jednym z czterech wielkich kodeksów biblijnych^[1]. Znaczna część kart kodeksu została utracona.

Pochodzi z początku V wieku i jest palimpsestem (παλιν ψαω – znów piszę), którego górny tekst dodany został w XII wieku, stanowią go traktaty Efrema Syryjczyka . Obecnie przechowywany jest we Francuskiej Bibliotece Narodowej (Gr. 9)^[1].

Luki

• Ewangelia Mateusza : 1,1-2; 5,15-7,5; 17,26-18,28; 22,21-23,17; 24,10-45; 25,30-26,22; 27,11-46; 28,15-fin.;
• Ewangelia Marka : 1,1-17; 6,32-8,5; 12,30-13,19;
• Ewangelia Łukasza : 1,1-2; 2:5-42; 3,21-4,25; 6,4-36; 7,17-8,28; 12,4-19,42; 20,28-21,20; 22,19-23,25; 24,7-45
• Ewangelia Jana : 1,1-3; 1,41-3,33; 5,17-6,38; 7,3-8,34; 9,11-11,7; 11,47-13,7; 14,8-16,21; 18,36-20,25;
• Dzieje Apostolskie : 1,1-2; 4,3-5,34; 6,8; 10,43-13,1; 16,37-20,10; 21,31-22,20; 3,18-24,15; 26,19-27,16; 28,5-fin.;
• List do Rzymian : 1,1-3; 2,5-3,21; 9,6-10,15; 11,31-13,10;
• 1. List do Koryntian : 1,1-2; 7,18-9,6; 13,8-15,40;
• 2. List do Koryntian : 1,1-2; 10,8-fin.
• List do Galatów : 1,1-20
• List do Efezjan : 1,1-2,18; 4,17-fin.
• List do Filipian : 1,1-22; 3,5-fin.
• List do Kolosan : 1,1-2;
• 1. List do Tesaloniczan : 1,1; 2,9-fin.;
• 2. List do Tesaloniczan zaginął
• 1. List do Tymoteusza : 1,1-3,9; 5,20-fin.;
• 2. List do Tymoteusza : 1,1-2;
• List do Tytusa : 1,1-2
• List do Filemona : 1-2
• List do Hebrajczyków : 1,1-2:4; 7,26-9:15; 10,24-12:15;
• List Jakuba : 1,1-2; 4:2-fin.
• 1. List Piotra : 1,1-2; 4,5-fin.;
• 2. List Piotra : 1,1
• 1. List Jana : 1,1-2; 4,3-fin.
• 2. List Jana zaginął;
• 3. List Jana : 1-2
• List Judy : 1-2
• Apokalipsa świętego Jana : 1:1-2; 3:20-5:14; 7:14-17; 8:5-9:16; 10:10-11:3; 16:13-18:2; 19:5-fin^[2].

W Starym Testamencie zachowały się jedynie partie księgi Hioba , Przypowieści , Kohelet , Pieśń nad pieśniami , Mądrości i Syracha ^[3].

Opis

Mateusz 1,2-18 (Tischendorf facsimile)

Zawiera 1/9 Starego Testamentu (tylko 64 kart) i 2/3 Nowego Testamentu (145 kart), razem 209 kart. Liczba luk w NT przekracza 80, a dwóch ksiąg – 2 Tes i 2 J – brakuje w całości, Hbr umieszczony został za 2 Tes. Karty rękopisu mają rozmiary 33 na 27 cm, na każdej stronie mieści się tylko 1 kolumna tekstu i jest to najstarszy przykład tekstu jednokolumnowego. Kolumna tekstu stanowiona jest przez 40-46 linijek. Pisany jest brunatnym atramentem^[1].

Litery iota oraz ipsylon , które w Kodeksie Aleksandryjskim i wielu innych rękopisach mają dwukropek – tzw. diereza – ponad nimi (Ϊ, Ϋ), gdy rozpoczynają sylabę, w niektórych rękopisach dwukropek zastępowany jest przez pojedynczą kropkę, tutaj mają niespotykaną w innych rękopisach poziomą kreskę u góry (I, Y)^[4]. Oryginalny skryba nie stosował przydechów ani akcentów (dodane zostały przez późniejszą rękę)^[5].

Stosuje podział tekstu według κεφαλαια (rozdziały), ale w górnym marginesie nie ma ich tytułów (τιλοι) jak w Kodeksie Aleksandryjskim, jednak listy rozdziałów poprzedzają Ewangelie^[4]. Tekst dzielony jest również według krótszych Sekcji Ammoniusza, któych numery zostały umieszczone na lewym marginesie tekstu. Pierwotnie zawierały prawdopodobnie odniesienia do Kanonów Euzebiusza (w czerwonym kolorze). Jednak czerwony kolor odniesień do Kanonów Euzebiusza zaginął i dopiero XX-wieczni badacze stwierdzili, że istniał pierwotnie. W Dziejach, Listach oraz Apokalipsie tekst nie ma podziału na rodziały. Podobnie jak w kodeksach Aleksandryjskim i Bazylejskim wielkie inicjały na marginesie służą do podziału na sekcje^[4].

Nomina sacra skracane są zawsze do formy trzyliterowej: IHΣ IHY XPΣ ΧPY ΠΑP ΣTH^[6].

Tekst Mt 16,2b-3 oznakowany został jako wątpliwy. dłuższe zakończenie Mk (16, 9-20) oraz Łk 22,43-44 przypadają na utracone karty i nie ma możliwości by ustalić ich obecność w oryginalnym kodeksie. Wielu krytyków przypuszcza, że ich nie było. Tekst J 5,4 został pominięty przez skrybę, pericope de adultera (J 7,53 – 8,11) przypada na dwie utracone karty, jednak porównanie objętości tekstu z objętością kart wskazuje, że perykopy nie było w oryginalnym tekście rękopisu (podobna sytuacja w Kodeksie Aleksandryjskim)^[7]. Brak Mk 15,28.

Tischendorf wyróżniał trzech, których oznaczał symbolami A, B, C. Dzisiaj przyjmuje się, że kodeks sporządzony został przez co najmniej dwóch skrybów. Wyróżniono też trzech korektorów pracujących nad tekstem kodeksu: C¹ (albo C^a), C² (albo C^b) oraz C³ (albo C^c). Korektor C¹ pracował nad kodeksem zanim ten opuścił skryptorium, dokonał jednak bardzo niewielu zmian w tekście, 27 wydanie Nestle-Alanda nie cytuje go ani razu^[8]. Korektor C² żył w VI wieku, jego korekty mają znaczenie dla poznania historii tekstu NT. Korektor C³ żył w IX wieku, dokonał zmian w tekście by przybliżyć tekst do używanego w Konstantynopolu, wprowadził akcenty i przydechy, ponadto na marginesie dodał noty liturgiczne^[4][9].

Tekst

Mateusz 26,52-69 Tischendorf facsimile (1843)

Grecki tekst kodeksu zasadniczo reprezentuje Tekst aleksandryjski , jednak w Ewangeliach element bizantyjski przeważa nad aleksandryjskim. Aland zaklasyfikował tekst rękopisu do Kategorii II ^[1]. Według Wisse'go w Łk 1; 10; 20 przekazuje tekst mieszany^[10]. Pomimo, iż pochodzi z V wieku, jego tekst nie jest tak wartościowy jak wskazywałby na to jego wiek. Tekst eklektyczny czasem aleksandryjski , czasem zachodni .

W Apokalipsie Kodeks Efrema jest świadkiem tego samego tekstu co Kodeks Aleksandryjski i jest wysoko ceniony przez krytyków tekstu^[11].

Interpolacje

Mateusz 8,13 (por. Łk 7,10)

Posiada dodatkowy tekst και υποστρεψας ο εκατονταρχος εις τον οικον αυτου εν αυτη τη ωρα ευρεν τον παιδα υγιαινοντα (a kiedy setnik powrócił do swego domu tej godziny, znalazł sługę zdrowym); występuje on również w kodeksach: א, ( N ), Θ, (0250), f¹, (33, 1241), g¹, syr^h[12].

Mateusz 27,49 (por. J 19,34)

ἄλλος δὲ λαβὼν λόγχην ἒνυξεν αὐτοῦ τὴν πλευράν, καὶ ἐξῆλθεν ὖδορ καὶ αἳμα (inny wziął włócznię i przebił Jego bok, i natychmiast wyszła woda i krew), ten wariant pochodzi z Jan 19,34 – występuje w rękopisach א, B, L, U , Γ , 1010, 1293, syr^pal, eth^mss[13].

Obie interpolacje obecne są w Kodeksie Synajskim. Geneza pierwszej interpolacji nie została wyjaśniona, część rękopisów ją zawierających przekazuje tekst cezarejski . Interpolacja z Mt 27,49 jest charakterystyczna dla rękopisów aleksandryjskich, nie występuje jednak w późnych aleksandryjskich rękopisach^[14].

Niektóre warianty

Mateusz 11,2

Przekazuje wariant δια tak jak rękopisy א, B, D, P, W, Z, Δ, Θ, 0233, f¹³, 33, ale korektor C³ zmienił na δυο — jak w kodeksach L, f¹, Byz^[15];

Mateusz 22,10

Posiada unikalny wariant αγαμος zamiast γαμος (B¹, D, W, Θ, 085, 0161, f¹, f¹³ i rękopisy tekstu bizantyjskiego) albo νυμφων (kodeksy tekstu aleksandryjskiego)^[16];

Marek 10,35

οι δυο υιοι Ζεβεδαιου (dwaj synowie Zebedeusza) zamist οι υιοι Ζεβεδαιου (synowie Zebedeusza), wariant ten posiadają także Vaticanus oraz koptyjskie rękopisy^[17];

Dzieje 20,28

przekazuje wariant του κυριου (Pana) ale korektor dodał και του Θεου (i Boga) i uzyskał w ten sposób wariant występujący w większości ręjkopisów^{[18][uwaga 1]}.

Facsimile kodeksu z tekstem 1 Tm 3,15-16, wariant ὅς ἐφανερώθη; przykład dierezy - ostatnia litera dolnej linijki

1 Tymoteusz 3,16

przekazuje ὅς ἐφανερώθη (który został objawiony), ale drugi korektor (C²) zamienił na θεός ἐφανερώθη (Bóg został objawiony)^{[19][uwaga 2]};

Jakub 1,12

Przekazuje unikalny wariant κυριος (Pan); rękopisy bizantyjskiej tradycji mają ο κυριος (Pan), niektóre rękopisy mają ο θεος (Bóg) (2816, 33^vid, 323, 945, 1739, vg, syr^p), inne mają w tym miejscu opuszczenie (א, A, B, Ψ, 81, ff, cop)^[20].

Jakub 1,22

wariant λογου (słowa) podobnie jak większość rękopisów, jednak drugi korektor (C²) zamienił na νομου (prawa), jak mają rękopisy: 88, 621, 1067, 1852^[20].

W Ap 13,18 Liczba Bestii wynosi 616, a nie 666^[21].

Historia

Tischendorf w 1841

Paleograficznie datowany jest na V wiek . Jako miejsce powstania wskazuje się zwykle Aleksandrię lub Palestynę^[5]. Na początku VI wieku kodeks przechowywany był w Palestynie (prawdopodobnie w Cezarei), na co wskazuje korektor C². W końcu IX wieku kodeks znajdował się Konstantynopolu , na co wskazuje ostatni z korektorów - C³^[22].

W wieku XII jego tekst został starty, a na jego miejsce zapisano 38 traktatów Efrema (306-373) w przekładzie na język grecki. Frederic George Kenyon sądził, że oryginalny rękopis zawierał całą grecką Biblię, ale tylko rozproszone jego karty zostały wykorzystane przez skrybę dzieła Efrema, pozostałe karty zostały zniszczone^[23].

Po upadku Konstantynopola , w 1453 roku, kodeks został przewieziony do Florencji , skąd Katarzyna Medycejska sprowadziła go do Francji^[24].

W końcu XVII wieku odkryto, że pod zapisanym tekstem znajduje się tekst biblijny. Najstarsza nota o palimpseście pochodzi od Pierre Alix. Już w roku 1710 niektóre warianty kodeksu zostały wykorzystane w zrewidowanym reprincie Milla Novum Testamentum, wydanym przez Ludolph Kuster. Wyciąg wariantów kodeksu dla tego wydania sporządził Boivin, oznakowane zostały prez siglum "Paris 9"^[25].

Pierwszej próby odczytania pełnego tekstu Nowego Testamentu dokonał Johann Jakob Wettstein w 1716 roku dla wydania tekstu Nowego Testamentu przygotowywanego przez Richarda Bentleya. Z korespondencji pomiędzy Bentleyem a Wettsteinem wynika, że odczyt jednej strony kodeksu zabierał dwie godziny, a Bentley zapłacił za całość pracy 50£. Projekt Bentleya nie został zrealizowany, ale Wettstein wykorzystał skolacjonowany przez siebie tekst kodeksu w swoim wydaniu Nowego Testamentu (1750-1751)^[25].

Odczyt nie był doskonały, a jedynie niektóre jego partie zostały odczytane poprawnie. W latach 1834-1835 poddano go chemicznej obróbce ( żelazicyjanek potasu ), by dolny tekst stał się bardziej widoczny, wyniki nie były zadowalające, ale widoczność dolnego tekstu tylko nieznacznie się poprawiła. Jako uboczny efekt chemicznej obróbki pergamin kodeksu się odbarwił i z koloru zielono-niebieskiego przybrał barwę ciemno-brunatną^[26]. Ferdinand Florian Fleck usiłował odczytać tekst kodeksu, ale bezskutecznie. Od października 1840 do stycznia 1843 pracował nad nim Tischendorf i odczytał go w całości. Wkrótce po tym wydał jego tekst.

Tischendorf, Codex Ephraemi Syri rescriptus, sive Fragmenta Novi Testamenti , Lipsk 1843

Tischendorf, Codex Ephraemi Syri rescriptus, sive Fragmenta Veteris Testamenti , Lipsk 1845

Przypuszczalnie Tischendorfowi pomogła chemiczna obróbka z 1834 roku. Po Tischendorfie nikt go już nie badał w sposób systematyczny. W roku 1956 kodeks został sfotografowany w ultrafiolecie i wtedy okazało się, że w dalszym ciągu nie wszystkie partie jego tekstu mogą być odczytane^[1]. Robert W. Lyon sporządził listę korekt do tekstu Tischendorfa opublikowaną w New Testament Studies (1958-1959)^[27]. Korekty te są uwzględniane w krytycznych wydaniach tekstu Nowego Testamentu Nestle-Alanda, w pozostałych miejscach podstawą w dalszym ciągu jest tekst Tischendorfa. Potrzebny jest nowy odczyt pełnego tekstu rękopisu w oparciu o ultrafioletowe zdjęcia kodeksu. Tekst Tischendorfa ma dziś opinię niedostatecznego^[28].

Kodeks przechowywany jest dziś w Paryżu w Bibliotece Narodowej (Gr. 9)^[1].

Linki wewnętrzne

• Lista kodeksów majuskułowych Nowego Testamentu

Uwagi

Przypisy

Literatura

Tekst kodeksu

• Tischendorf, Codex Ephraemi Syri rescriptus, sive Fragmenta Novi Testamenti , Lipsk 1843
• Tischendorf, Codex Ephraemi Syri rescriptus, sive Fragmenta Veteris Testamenti , Lipsk 1845

Opracowania kodeksu

• F. G. Kenyon, Our Bible and the Ancient Manuscripts (4th ed.), London 1939.
• B. M. Metzger, Manuscripts of the Greek Bible: An Introduction to Palaeography, Oxford University Press, Oxford 1981.
• K. Aland B. Aland, Der Text des Neuen Testaments, Duetsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 1989.

Linki zewnętrzne

• Catholic Encyclopedia: Codex Ephraemi Rescriptus
• Codex Ephraemi Syri Rescriptus
• Robert Waltz, Encyclopedia of Textual Criticism