Zasięg konfederacji Xiongnu w II wieku p.n.e.
Xiongnu (
chiń.
: 匈奴) –
azjatycki
lud
koczowniczy
i założona przez niego konfederacja koczowniczych plemion, u szczytu potęgi w II i I w. p.n.e. sprawująca zwierzchnictwo nad terenami dzisiejszej
Mongolii
, południowo-zachodniej
Syberii
,
Azji Środkowej
,
Mandżurii
oraz
Mongolii Wewnętrznej
,
Sinciangu
i
Gansu
.
Historia
Powstanie i potęga konfederacji Xiongnu
Powstanie Xiongnu wiąże się z szerszym fenomenem narodzin w IV w. p.n.e. klasy elitarnych konnych wojowników zwanych "Hu" na granicach rozszerzających się na północ chińskich państw. Pierwsza wzmianka na temat Xiongnu w źródłach chińskich pochodzi z 318 p.n.e. W IV i III w. p.n.e. Xiongnu zajmowali stepowy region północnej części
Ordosu
oraz północny zachód wielkiego zakola
Huang He
. Konfederacja Xiongnu została zdestabilizowana przez ofensywną kampanię zjednoczonych niedawno przez
dynastię Qin
Chin w 215 p.n.e. Generał
Meng Tian
ufortyfikował pasterskie tereny Ordosu i wyparł na północ Xiongnu, na których czele stał wówczas shanyu Touman (zm. 209 p.n.e.). Charyzmatyczny następca Toumana, Maodun (209 – 174 p.n.e.), zjednoczył ponownie Xiongnu i wzmocnił władzę shanyu. Na wschodzie pokonał plemiona Dong Hu, a na zachodzie odwiecznych wrogów Xiongnu, zajmujących terytorium dzisiejszej prowincji
Gansu
Yuezhi
. Wykorzystując wojnę domową po upadku dynastii Qin udało mu się także odbić Ordos, którą to zdobycz przypieczętował zadając upokarzającą klęskę pierwszemu cesarzowi nowej
dynastii Han
Liu Bangowi
(206 – 195 p.n.e.) w 198 p.n.e. Nie mogąc pokonać Xiongnu, Chińczycy weszli z nimi w system dynastycznych mariaży połączonych z trybutem, nazywany przez nich "heqin" (pokój i koligacja). Militarna dominacja Xiongnu została ugruntowana przez kolejne zwycięstwa nad Yuezhi w 176 i 162 p.n.e. oraz podporządkowanie sobie, przynajmniej nominalnie, większości plemion Azji Środkowej, na czele z
Wusunami
, oraz państw
Kotliny Kaszgarskiej
(przez Chińczyków zwanych Regionami Zachodnimi), które podlegały specjalnemu urzędnikowi Xiongnu. Poniesione klęski sprawiły, że większość Yuezhi udała się na zachód, docierając później aż do
Baktrii
.
Wojny z Chinami i rozpad konfederacji
System "heqin" przetrwał aż do 134 p.n.e., kiedy sfrustrowany kolejnym żądaniem podwyższenia trybutu cesarz
Wu
(141 – 87 p.n.e.) rozpoczął wojnę przeciwko Xiongnu. Ponieśli w niej oni szereg klęsk w 127, 121 i 119 p.n.e. i zostali wyparci na północ, podczas gdy Chińczycy zajęli Gansu, co umożliwiło im ekspansję w kierunku Regionów Zachodnich. Te porażki były rezultatem m.in. wzrastającego regionalizmu Xiongnu. Wraz ze wzrostem konfederacji wzrastała liczba regionalnych królestw, których władcy cieszyli się coraz większą niezależnością, a nawet walczyli z shanyu. W latach 114 – 60 p.n.e. Xiongnu przeżywali kryzys przywództwa, rządzeni przez siedmiu kolejnych shanyu, z których część była dziećmi, a większość panowała krótko. W tych samych latach musieli oni walczyć z Chinami o Regiony Zachodnie i ostatecznie walkę tę przegrali. W 57 p.n.e. dezintegracja konfederacji doprowadziła do jej podziału pomiędzy pięciu, a następnie dwóch shanyu. Jeden z nich, panujący na południu Huhanye (58 – 31 p.n.e.) zdecydował się zostać
wasalem
Chin w 51 p.n.e., co pozwoliło mu z chińską pomocą w 36 p.n.e. pokonać swojego dominującego na północy i zachodzie rywala, Zhizhi. Tym samym Xiongnu zostali włączeni w chiński system trybutarny, co przyniosło im wielkie korzyści ekonomiczne, ale ograniczyło ich suwerenność.
Wojna pomiędzy Xiongnu a Chinami wybuchła ponownie podczas panowania
Wang Manga
(9 – 23), co było spowodowane zarówno jego urażającymi shanyu gestami dyplomatycznymi jak i poczuciem odbudowy swojej siły przez Xiongnu podczas lat pokoju. Zamieszanie związane z upadkiem Wang Manga shanyu Hudu Er Shi (18 – 48) wykorzystał do odzyskania Regionów Zachodnich i restauracji potęgi Xiongnu. Regularnie najeżdżał on Chiny i zadał szereg klęsk armii cesarza Guangwu (25 – 57). Po jego śmierci doszło jednak do walki o sukcesję pomiędzy jego synem Punu (48 – ?) a kuzynem Bi (48 – 56), która doprowadziła do podziału Xiongnu na Północnych i Południowych. Ci drudzy byli początkowo znacznie słabsi, toteż w roku 50 Bi zdecydował się złożyć hołd cesarzowi, tak samo jak to niegdyś uczynił Huhanye. Południowi Xiongnu osiedlili się teraz po chińskiej stronie
Wielkiego Muru
(kwatera shanyu znajdowała się w zachodnim Ordosie) i polegali na chińskiej pomocy ekonomicznej i militarnej. Cesarski urzędnik nadzorował poczynania shanyu Południowych Xiongnu. Z biegiem czasu stosunek sił pomiędzy Południowymi i Północnymi Xiongnu odwrócił się. Podczas gdy Xiongnu na północy, zwłaszcza od lat 70. I wieku, cierpieli wskutek walk wewnętrznych, zarazy i głodu, wspierani przez Chińczyków Południowi Xiongnu mieli znacznie lepsze warunki bytowania. W rezultacie dochodziło do przechodzenia Xiongnu spod władzy shanyu północnego pod władzę shanyu południowego. Jednocześnie podległe Xiongnu plemiona ich konfederacji zaczęły się uniezależniać. W roku 87 zamieszkujący tereny dzisiejszej wschodniej Mongolii i Mandżurii niedawni
wasale
Północnych Xiongnu,
Xianbei
, zadali im straszliwą klęskę, zabijając ich shanyu. Wykorzystując sytuację w roku 89 armia złożona z Chińczyków i Południowych Xiongnu dokonała inwazji na północ. Miała ona zdobyć milion sztuk koni i bydła, zabić 13 tys. nieprzyjaciół i przyjąć kapitulację 58 plemion liczących 200 tys. ludzi. Kolejne ataki w 90 i 91 roku sprawiły, że shanyu Północnych Xiongnu wraz z resztą swojego ludu udał się w kierunku doliny
Ili
. W latach 107 – 123 Północni Xiongnu na krótko ponownie opanowali Regiony Zachodnie, kiedy Hanowie wycofali się stamtąd z powodów finansowych. Ostatnia wzmianka z roku 153 umieszcza ich na północ od gór
Tienszan
, po czym zniknęli oni z kart historii.
Xiongnu w Chinach
Kiedy przy wsparciu Chin Huhanye w 36 p.n.e. pokonał Zhizhi Xiongnu wrócili na północny step i wkrótce odbudowali potęgę swojego państwa. Teraz jednak Południowi Xiongnu nie mogli wrócić na step, ponieważ zajmowali go Xianbei. Dlatego "po I wieku n.e. rozwój Południowych Xiongnu staje się raczej częścią historii Chin, niż Azji Wewnętrznej"[1]. Południowy shanyu zjednoczył wszystkich Xiongnu, jednak pomiędzy dawnymi Xiongnu Południowymi i Północnymi panowała nienawiść i nieufność. W 94 wybuchła rebelia ludzi z północy, a jej przywódcą wkrótce stał się potomek królewskiego rodu z południa, Fenghou. Walka nie była rozstrzygnięta przez wiele lat, do czego przyczynił się wielki bunt Qiangów w 107, który podkopał chińską pozycję na Zachodzie. Dopiero kiedy został on stłumiony w 118 stale naciskany przez Xianbei Fenghou poddał się. Xianbei przejęli większość dawnych terytoriów Północnych Xiongnu i tych ludzi Fenghou, którzy nie chcieli poddać się Chińczykom. Już w 109 shanyu wykorzystał walkę Chin z Qiangami do nieudanego buntu, a lojalność południowych Xiongnu została wystawiona na próbę, kiedy Chińczycy zaczęli w coraz większym stopniu polegać na nich w walce z najazdami Xianbei. W 124 doszło do kolejnego krótkotrwałego buntu, a w 140 zbuntowali się zarówno Xiongnu, jak i Qiangowie. Poniżony przez chińskiego urzędnika za brak kontroli nad swoim ludem shanyu popełnił samobójstwo, a autorytet jego następców był coraz słabszy. Rebelię stłumiono w 143, ale shanyu byli uznawani przez coraz mniejszą liczbę swoich współplemieńców, nawet w regionie Ordosu. Xiongnu pozostali na północy zaczęli nazywać siebie Xianbei.
W 177 połączona armia Hanów i shanyu poniosła wielką klęskę w walce z Xianbei i Xiongnu ostatecznie rozpadli się na szereg niezależnych klanów, z których najważniejszym był Xiuchuge. W 188 podniósł on bunt i zabił shanyu Qiangqu. Jego syn Yufuluo (zm. 195) szukał poparcia u Hanów, jednak wraz ze śmiercią cesarza Linga (168 – 189) Chiny pogrążyły się w chaosie wojny domowej. Xiuchuge dopiero w 214 poddali się
Cao Cao
, na którego dworze przebywał syn Yufuluo, Huchuquan. Od tej pory kolejni shanyu przebywali na cesarskim dworze, oddzieleni od swoich ludzi, i stopniowo tracili nad nimi kontrolę. "Tytuł stał się pustą nazwą"[2]. W 216 Cao Cao podzielił Xiongnu na 5 grup, każda z wodzem na czele, i osiedlił je na terenie dzisiejszej prowincji Shanxi. Nadzór nad nimi sprawował chiński dowódca, jednak w okresie Zachodniej
dynastii Jin
(265 – 317) urząd ten sprawował już przedstawiciel Xiongnu. Xiongnu zachowali swoją organizację plemienną, jednak ich wodzowie otrzymali chińskie tytuły i zostali włączeni do systemu biurokratycznego. Osiedleni w rejonie rolniczym Xiongnu częściowo porzucili koczownictwo i zaczął wśród nich narastać proces
sinizacji
.
W latach 265 – 287 wielu Xiongnu zostało przesiedlonych w pobliże północnej granicy, gdzie mieli wzmocnić obronę wyludnionego regionu. Kolejne rebelie wybuchały w latach 233; w latach 270 – 280, kiedy Xiongnu walczyli razem z Xianbei w prowincji Liang (dzis.
Gansu
); potem powstali oni także w roku 292 i 296 – 299. W 304 wnuk Yufuluo, Liu Yuan (304 – 310), wykorzystując fakt, że shanyu byli spokrewnieni z dynastią Han poprzez małżeństwa z jej księżniczkami, ogłosił się jej prawowitym dziedzicem, zakładając nową dynastię Han. Wykorzystując wojnę domową w cesarstwie Jin, jego syn, Liu Cong (310 – 318), w 311 zdobył
Luoyang
, a w 316
Chang'an
, tym samym kończąc historię Zachodniej dynastii Jin. Państwo założone przez Liu Yuana upadło już w roku 329, lecz obalając Jinów dało ono początek nowej epoce w dziejach Chin. Podczas okresu
Szesnastu Królestw
(304 – 439) w północnych Chinach panowali koczownicy. Trzy spośród ich późniejszych państw zostały założone przez Xiongnu. Były to Późniejsze Zhao (319 – 352) z ośrodkiem w
Hebei
,
Północne Liang
(397 – 439) w Gansu i Xia (407 – 431) w
Shaanxi
. Jednocześnie Xiongnu ulegali dalszej sinizacji. Po V wieku ich imię nie jest już wspominane w źródłach.
Xiongnu a Hunowie
Język Xiongnu znamy wyłącznie za pośrednictwem źródeł chińskich. Chińska jest sama ich nazwa, mająca silny wydźwięk pejoratywny ("dzicy niewolnicy"), a także znane nam tytuły i imiona. Istnieją rozmaite hipotezy na temat języka Xiongnu, który miałby być
językiem ałtajskim
,
irańskim
, albo proto-syberyjskim (
ketyjskim
). Najmocniej ugruntowana wydaje się ta ostatnia[3].
Zgodnie z hipotezą wysuniętą po raz pierwszy przez Josepha de Guignesa w roku 1758 Xiongnu byli przodkami
Hunów
, którzy pojawili się w Europie w roku 370. W
sogdyjskim
dokumencie z roku 313 znajdujemy informację, że "Xwn" spladrowali Luoyang, natomiast ze źródeł chińskich wiemy, że byli to Xiongnu. Z kolei
Dharmaraksza
w swoich przekładach z
sanskrytu
oddawał "Hūṇa" jako "Xiongnu". Dla specjalistów od chińskiej
fonologii
bliskość starożytnej wymowy chińskich znaków, które dzisiaj
transkrybujemy
jako "Xiongnu" do sogdyjskiego "Xwn", czy sanskryckiego "Hūṇa", nie ulega wątpliwości[3]. Przeciwnicy tej koncepcji zauważają jednak, iż termin "Hun" często pełnił rolę generalnego określenia ludów barbarzyńskich. Tak np. Hunami
Bizantyńczycy
często określali
Węgrów
lub
Turków Osmańskich
. "Niemcy nie są ani Hunami, ani Xiongnu, chociaż w korespondencji z
Franklinem D. Rooseveltem
Winston Churchill
nazywa ich Hunami. Lud, który zdobył Luoyang w 311, nie może być identyczny z ludem, który walczył z
Gotami
około sześćdziesiąt lat później"[4].
Nawet zwolennicy utożsamienia nazw "Xiongnu" i "Hunowie" przyznają, że nie oznacza to, iż Hunowie europejscy są potomkami Xiongnu. Nazwa "Hunowie", wywodząca się od Xiongnu, mogła bowiem być używana kolejno przez wiele plemion. Należy zatem mówić raczej nie o tym, że europejscy Hunowie są potomkami Xiongnu, lecz iż używając ich imienia chcieli być za takich uważani. W Księdze Wei pod datą 457 znajdujemy zapis zgodnie z którym "dawniej Xiongnu zabili króla (
Sogdiany
) i zagarnęli jego kraj. Król Huni jest trzecim królem tej linii"[3]. W innym miejscu wspomina ona z kolei o "resztkach potomków Xiongnu" jako zachodnich sąsiadach odłamu
Rouran
, na północny zachód od
Gobi
, około 400 n.e. Sugeruje to przetrwanie tożsamości Xiongnu daleko na północy, w miejscu gdzie należało się ich spodziewać, po tym jak większość ich oddziałów przekroczyła
Wołgę
albo
Syr-darię
. Z
archeologicznego
punktu widzenia nie budzi dzisiaj większych wątpliwości fakt wywodzenia się
Huńskich kotłów
z
Węgier
od kotłów Xiongnu. Co więcej, były one używane i zakopywane w tych samych miejscach, nad brzegami rzek, co dowodzi istnienia kulturalnej ciągłości pomiędzy Xiongnu i Hunami. Według zwolenników istnienia związku pomiędzy Xiongnu a Hunami ci ostatni byli zatem świadomymi sukcesorami tych pierwszych i "autentyczny element Xiongnu prawdopodobnie istniał pośród nich, chociaż prawdopodobnie był w wielkiej mniejszości pośród konglomeratu różnych ludów"[3].
Przypisy
- ↑ Yü Ying-Shih: The Hsiung-nu. W: Denis Sinor: The Cambridge history of early Inner Asia. Cambridge: Cambridge University Press, 1990, s. 144. .
- ↑ Pan Yihong. Early Chinese Settlement Policies towards the Nomads. „Asia Major”. Volume 5, part 2, s. 54 (1992).
ISSN
0004-4482
.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Étienne de la Vaissière:
XIONGNU
(
ang.
). Encyclopaedia Iranica. [dostęp 10 maja 2010].
- ↑ Denis Sinor: The Hun period. W: Denis Sinor: The Cambridge history of early Inner Asia. Cambridge: Cambridge University Press, 1990, s. 179. .
Bibliografia
- Nicola Di Cosmo: Ancient China and its Enemies. The Rise of Nomadic Power in East Asian History. Cambridge: Cambridge University Press, 2002. .
- Pan Yihong. Early Chinese Settlement Policies towards the Nomads. „Asia Major”. Volume 5, part 2 (1992).
ISSN
0004-4482
.
-
Witold Rodziński
: Historia Chin. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydaw., 1974.
- Denis Sinor: The Hun period. W: Denis Sinor: The Cambridge history of early Inner Asia. Cambridge: Cambridge University Press, 1990. .
Podgląd ograniczony
- Yü Ying-Shih: Han foreign relations. W: Denis Crispin Twitchett, Michael Loewe: The Ch'in and Han Empires, 221 B. C.-A. D. 220. Cambridge: Cambridge University Press, 1986. .
- Yü Ying-Shih: The Hsiung-nu. W: Denis Sinor: The Cambridge history of early Inner Asia. Cambridge: Cambridge University Press, 1990. .
Linki zewnętrzne