Wielki Mur Chiński – zdjęcie satelitarne z programu NASA World Wind

Linie fortyfikacyjne w północnych Chinach w różnych okresach historycznych, określane łącznie jako "Wielki Mur".

Wielki Mur Chiński w 2004

Wielki Mur Chiński w Jinshanling

Wielki Mur Chiński ( chin. upr. 万里长城, trad. chin. 萬里長城; pinyin Wànlǐ Chángchéng) – zbiorcza nazwa systemów obronnych składających się z zapór naturalnych, sieci fortów i wież obserwacyjnych oraz (w najbardziej strategicznych miejscach) murów obronnych z ubitej ziemi, murowanych lub kamiennych, osłaniających północne Chiny przed najazdami ludów z Wielkiego Stepu . Tradycyjnie przyjmuje się, że Wielki Mur rozciągał się od Shanhaiguan (nad zatoką Liaodong ) do Jiayuguan w górach Nan Shan na długości ok. 2400 km . Nazywany jest też "Murem 10 000 Li " (10 000 nie powinno być tutaj traktowane dosłownie i oznacza raczej "nieskończoną długość" muru).

W 1987 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO , a 7 lipca 2007 ogłoszono go jednym z siedmiu nowych cudów świata .

Doniesienia prasowe^[1][2][3][4], według których łączna długość budowli ma wynosić 8851,8 km i składać się odpowiednio z 6259,6 km – murów wzniesionych ludzką ręką, 2232,5 km – barier naturalnych, takie jak rzeki i wzgórza i 359,7 km rowu, pochodzą najprawdopodobniej z doniesienia China Daily^[5]. Należy je uznać za wyniki pomiaru całego systemu fortyfikacji, a nie za pomiar długości "muru", gdyż takowy, w postaci jednolitej konstrukcji nigdy nie istniał. Umocnienia w różnych epokach wznoszono w różnych miejscach, w zależności od bieżącej sytuacji politycznej; warunki naturalne powodowały, że część z nich budowano w tych samych, kluczowych punktach (np. na przełęczach górskich).

Pierwsze wały i pierwszy "Wielki Mur"

Wały ziemne należą do podstawowych chińskich konstrukcji obronnych, zwłaszcza w roli fortyfikacji miejskich. Budowa umocnień na granicach państw sięga Okresu Walczących Królestw ; znacznej długości wały dzieliły m.in. państwa Wei i Qin ; swą północną granicę, przed najazdami monadów chroniły wałami państwa Yan i Zhao ; południową – Zhao i Chu .Najstarsze źródła tekstowe na ich temat pochodzą z 656 r. p.n.e. i dotyczą murów królestwa Chu ^[6].

Pierwszy "Wielki mur" miał wznieść pierwszy cesarz Chin w III wieku p.n.e. ; miała to być zarówno zapora przed najazdem jak i symbol potęgi władcy. Przy budowie miało zginąć z wycieńczenia ok. miliona robotników, a zmarłych miano zamurowywać w ścianach konstrukcji. Opowieści te były elementami legendy tyranii Qin Shi Huanga ; rzeczywiste dowody na budowę przez niego "Wielkiego Muru" są bardzo skąpe^[7].

W Shi Ji Sima Qian poświęca Wielkiemu Murowi dwa krótkie paragrafy, mówiące, że generał Meng Tian z 300 tysięczną armią najpierw pobił nomadów Xiongnu w stepie, a następnie umocnił granicę budując 44 umocnione miasta, wały i wieże w miejscach, gdzie było to konieczne. Całość miała sięgać od Lintao do Liaodongu na długość "10 tysięcy Li ." Operacje Meng Tiana rozpoczęły się w 214 p.n.e. , zaledwie cztery lata przed śmiercią Pierwszego Cesarza, co uniemożliwiałoby skonstruowanie wielkiej linii obronnej. Jest prawdopodobne, że ofensywa Meng Tiana wyruszyła z północnej granicy państwa Qin, umocnionej wałem przez króla Zhaoxianga i dotarła do dawnego wału, zbudowanego przez Zhao , na północ od pustyni Ordos . Mógł on następnie umocnić tę istniejącą już linię obrony^[8]. Znaleziska archeologiczne wskazują, że linia umocnień spotykała dawne wały Qin w Gansu, a na przeciwległym końcu wały Yan w Liaodongu. Ponadto, właściwe umocnienia zabezpieczały tylko odsłonięte fragmenty terenu, meandrując tak, by maksymalnie wykorzystać przeszkody naturalne, co w pełni zgadza się z informacjami z Shi Ji^[9].

Fakt, że wały Zhao , odbudowane przez Qin, i wały Yan w środkowej Mandżurii sięgały daleko poza obszar osadnictwa chińskiego i tworzyły linię umocnień przechodzące przez tereny nomadów (o czym świadczą znaleziska archeologiczne z ich sąsiedztwa), może sugerować, że miały charakter nie obronny, a ofensywny, znacząc granicę zajętego terytorium i stanowiąc linię komunikacyjno-wypadową do operacji dalej na północ. Obszary stepu na południe od nich mogły służyć do hodowli koni, potrzebnej używanej od V w.p.n.e. przez chińskie państwa kawalerii^[9].

Fortyfikacje graniczne za czasów Han

Dynastia Han początkowo usiłowała utrzymywać i umacniać granice qinowskie. Aktywna polityka cesarzy Gaozu czy Wudi okazała się jednak ryzykowana i kosztowna, zwłaszcza wobec mobilizacji Xiongnu , tak że późniejsi cesarze starali się raczej obłaskawić "barbarzyńsców" darami. Hanowie poszerzyli jednak swoje panowanie o korytarz Gansu i nawiązali kontakty z ludami Azji Centralnej (zob. Zhang Qian ); dla ochrony ważnej strategicznie drogi na zachód wznieśli twierdze Yumenguan i Yuanguan i ufortyfikowaną bazę administracyjną w Dunhuangu . Hanowskie mury były powiązane z polityką ofensywną i równie jak ona kosztowne; po uzurpacji Wang Manga dalszą ich budowę zarzucono^[9].

Mur za czasów dynastii Ming

Znaną do dziś postać mur uzyskał dopiero za dynastii Ming (1368), w XV wieku. Dynastia ta, odczuwając duży nacisk ludów mongolskich , postanowiła zbudować, w oparciu o wciąż istniejące fragmenty starożytnego muru, ciągły system fortyfikacji – od granic Korei aż po pustynię Gobi . System ten składał się nie tylko z samego muru, ale także z przylegających do niego osad nadgranicznych, faktorii handlowych oraz szerokiego na blisko 1 km pasa "spalonej" ziemi. W czasie drugiej wojny chińsko-japońskiej pełnił funkcję linii obrony dla wojsk Kuomintangu Czang Kaj-szeka .

Znaczenie

Oprócz bezpośredniej ochrony przed najazdami ludów z Wielkiego Stepu mur miał duże znaczenie handlowe, jego zachodni odcinek chronił chińską część Jedwabnego szlaku .

Mur, nawet w czasach swojej świetności, nie spełniał nigdy roli fortyfikacji zdolnej przeciwstawić się długiemu oblężeniu przez silną armię. Stanowił jednak dość skuteczną zaporę przed nieskoordynowanymi atakami małych ord , zapewniając względny spokój na terenach przygranicznych i umożliwiając prowadzenie handlu wzdłuż Jedwabnego Szlaku. W sytuacji zmasowanego ataku zorganizowanej armii, mur był niemal całkowicie bezużyteczny i mógł co najwyżej spełniać rolę systemu wczesnego ostrzegania. Do przekazywania wiadomości alarmowych na wypadek zbliżania się nieprzyjaciół służyły wieże sygnalizacyjne rozmieszczone co 100 metrów, na których w nocy zapalano ogień, a w dzień wypuszczano dym, który błyskawicznie był przekazywany wzdłuż całego kraju systemem "od wieży do wieży".

W jego historii mur był wielokrotnie skutecznie forsowany przez ludy z Wielkiego Stepu ( Xiongnu , Turków i Mongołów). W końcu po pokonaniu w XVII wieku dynastii Ming przez Mandżurów , mur znalazł się wewnątrz państwa następców Nurhaczego . W efekcie stracił jakiekolwiek znaczenie strategiczne.

Wielki Mur Chiński jest największą budowlą tego typu na świecie. Wbrew powszechnemu przekonaniu, nie jest widoczny "gołym okiem" z odległego kosmosu (np. z Księżyca ), natomiast z niskiej orbity okołoziemskiej widocznych jest też wiele innych budowli, np. autostrady , lotniska czy tamy .

Fragmenty muru

Obecnie większa jego część jest w złym stanie i porozrywana na kilkanaście odcinków o różnej długości (stopniowo odbudowywana); tylko niewielkie fragmenty są udostępnione turystom. W okolicach Pekinu jest 6 takich fragmentów:

• Badaling
• Jinshanling
• Simatai
• Huanghua
• Mutianyu
• Juyongguan

Są również fragmenty takie jak np. Jiankou, które jednak z powodu zbyt złego stanu nie są udostępniane dla masowego ruchu turystycznego.

Ciekawostki

• 9 lipca 2005 r . Danny Way przeskoczył Wielki Mur Chiński na deskorolce . Firma DC Shoes Co. weszła w porozumienie z władzami Pekinu w celu zbudowania największej w historii vert skateboardingu rampy , która miała umożliwić Danny'emu wykonanie tego zadania. Początkowo wyczyn ten planowano na 28 maja 2005 r .

• Co roku na Wielkim Murze odbywa się bieg maratoński – Great Wall of China Marathon.

• Podczas budowy muru żywcem wmurowywano do niego ludzi za nieposłuszeństwo. Gdy niewolnik zmarł (najczęściej na skutek wycieńczenia), chowano go przy murze , żeby zapobiec epidemiom , natomiast wbrew krążącym legendom , nie grzebano wszystkich zmarłych wewnątrz muru, gdyż budowla mogłaby stracić swoją wytrzymałość.

Przypisy

Zobacz też

• limes

Linki zewnętrzne

• Fragment Wielkiego Muru – panorama 360°
• Raport dot. widoczności muru z orbity w serwisie snopes.com ( ang. )