Języki irańskie – podrodzina języków indoeuropejskich , którymi posługuje się około 75 mln osób zamieszkujących Bliski i Środkowy Wschód oraz Azję Środkową . Wśród nich najbardziej rozpowszechnione są: perski (21 mln), paszto (20 mln) i kurdyjski (16 mln).

Współczesne języki irańskie

Języki irańskie wyodrębniły się około 1500 r. p.n.e. z indoirańskiej wspólnoty językowo-kulturowej. W okresie staroirańskim (1500-300 r. p.n.e.) języki staroirańskie podzieliły się na cztery grupy terytorialne (południowo-zachodnią, południowo-wschodnią, północno-zachodnią i północno-wschodnią), które w zasadzie istnieją do dziś. Najstarsze zapisy języków irańskich pochodzą z VI w. p.n.e. – jest to święta księga zaratusztrianizmu Awesta w języku awestyjskim oraz napisy naskalne w języku staroperskim .

Tradycyjnie w rozwoju języków irańskich wyróżnia się 3 okresy:

• staroirański (1500 – 300 r. p.n.e.)
• średnioirański (300 r. p.n.e. – 800 r. n.e.)
• nowoirański (od 800 r.)

Najważniejszym językiem tej rodziny jest język perski, który przez długi czas był językiem klasycznym. W swoim rozwoju przeszedł od języka staroperskiego , przez średnioperski (pahlawi) aż do nowoperskiego .

Początkowy język tej grupy, protoirański, zaczął się różnicować około 2 tysięcy lat temu. Pierwotny podział dialektów przebiegał pomiędzy wschodem i zachodem. W późniejszym okresie oba zespoły dialektalne podzieliły się na grupę północną i południową, po czym nastąpił gwałtowny wzrost zróżnicowania a co za tym idzie wzrost liczby języków w tej grupie. Odzwierciedleniem tych procesów jest współczesny podział języków indoirańskich.

Klasyfikacja języków irańskich

języki indoeuropejskie > języki indoirańskie > języki irańskie

języki irańskie:

• wschodnioirańskie

• północnowschodnie

• awestyjski †
• zachodnioscytyjskie

• scytyjski †
• osetyjski

• chorezmijski †
• sogdyjskie

• sogdyjski †
• jagnobski (nowosogdyjski)

• południowowschodnie

• ormuri-paraczi

• ormuri
• paraczi

• wschodnioscytyjskie (sakijskie)

• sakijski †
• chotański †

• paszto
• pamirskie

• wachi
• mundżi-jidgha

• mundżi
• jidgha

• sanglechi-iszkaszmi

• sanglechi
• iszkaszmi

• szugni-jazgulamskie

• szugni
• jazgulamski

• zachodnioirańskie

• północnozachodnie

• medyjski †
• partyjski †
• dialekty środkowoirańskie

• yazdi
• nayini
• natazi
• soi
• chunsari
• gazi
• siwandi
• wafsi

• semnani

• semnani
• sangisari

• kaspijskie

• gilański
• mazanderański
• szahmirzadi
• tałyskie

• tałyski (tałysz)
• harzani

• zaza-gorani

• zaza
• gorani

• beludżyjskie

• beludżi

• kurdyjskie (vide: Język kurdyjski )

• kurmandżi
• sorani
• dialekty południowokurdyjskie

• południowozachodnie

• perskie

• staroperski †
• perski (farsi)

• tadżycki

• bucharski

• tacki (tat)
• dialekty Farsu

• fars
• lari

• dialekty luryjskie

• luri
• bachtiarski
• kumzari

• baszkardi

Zobacz też

• Siostrzane grupy: języki anatolijskie – języki bałtyckie – języki celtyckie – języki germańskie – języki helleńskie – języki ilirskie – języki indyjskie – języki italskie – języki słowiańskie – języki tracko-ormiańskie – języki tocharskie
• Josef Markwart