Centralne Alpy Wschodnie ( niem. Zentrale Ostalpen) – pasmo górskie , część Alp Wschodnich rozciągająca się od jeziora Como i przełęczy Splügen we Włoszech i Szwajcarii w kierunku zachodnim i północno-zachodnim, aż do brzegu Alp na południe od Wiener Neustadt w Austrii Dolnej . Najwyższym szczytem Centralnych Alp Wschodnich, a zarazem całych Alp Wschodnich jest Piz Bernina , 4049 m n.p.m. w Alpach Retyckich .

Topografia

Północną granicę Centralnych Alp Wschodnich wyznacza linia biegnąca (idąc od zachodu) przez dolinę Klostertal w Vorarlbergu , przełęcz Alberg, dolinę rzeki Inn w sąsiedztwie Innsbrucka , dolinę górnego biegu rzeki Salzach , wzgórza w okolicy miejscowości Wagrein, górny odcinek doliny rzeki Anizy , przełęcz Schoberpass, do obniżenia rzek Mury i Mürz w landzie Styria , przełęcz Semmering . Południowa granica Centralnych Alp Wschodnich pokrywa się mniej więcej z tzw. linią Gailtalu, wschodnią i zachodnią doliną Pustertal oraz tzw. linią tonalitową stanowiącą przedłużenie linii Gailtalu w kierunku zachodnim.

Centralne Alpy Wschodnie rozdzielają Północne Alpy Wapienne i Południowe Alpy Wapienne od których różnią się budową geologiczną . Alpy Centralne stanowią 'rdzeń Alp'; w ich obrębie znajdują się najwyższe alpejskie szczyty. Stanowią zarazem dział wodny między zlewiskiem Dunaju , a zlewiskiem Adriatyku .

Geologia

Alpy Centralne zbudowane są ze starych, silnie zmetamorfizowanych skał ( gnejsy , łupki mikowe, łupki krystaliczne ), wydźwigniętych później na skutek ruchów tektonicznych . Wiek tych skał jest trudny do określenia na skutek daleko posuniętej metamorfizacji i stanowi przedmiot dyskusji. Wielu specjalistów uważa, że powstały one w erze paleozoicznej i wiążą ich powstanie z orogenezą kaledońską lub późniejszą orogenezą hercyńską . Niektórzy opowiadają się jednak za proterozoikiem , lub nawet za archaikiem twierdząc, że metamorfizacja i fałdowanie nastąpiły znacznie później w stosunku do pierwotnego sformowania osadów.

Z tektonicznego punktu widzenia budowa Alp Centralnych jest nadzwyczaj skomplikowana. Wydaje się, w erze paleozoicznej istniały tutaj jakieś góry, które ulegając erozji dały materiał do tworzenia skał osadowych w morzu powstałym tutaj na skutek transgrasji morskiej. W okresie karbońskim nastąpiły ponadto potężne intruzje skał kwaśnych lub słabo kwaśnych, których pozostałościami są obecnie Nockberge , Granity Brixen, granodiorytowy Masyw Berniny , granodiorytowy masyw Rieserferner , tonalitowy Masyw Adamello-Presanella , diorytowy masyw Bergell oraz tufy i porfiry w okolicach miasta Bozen w Południowym Tyrolu . Być może już wówczas rozpoczęły się procesy matamorfizacyjne głęboko położonych osadów. Późniejsze fałdowanie osadów paleozoicznych oraz młodszych od nich osadów mezozoicznych powiązane było często z oderwaniem ich podłoża. Występowały tu liczne nasunięcia i płaszczowiny .

Skały krystaliczne pokryte zostały osadowymi skałami mezozoicznymi , stanowiącymi dowód istnienia mezozoicznej transgresji morskiej . Osady mezozoiczne w zdecydowanej większości uległy erozji , lecz ich fragmenty znaleźć można w obrębie okien tektonicznych . Na skutek nasunięć o charakterze regionalnym występujących podczas formowania Alp Wschodnich , co miało miejsce pod koniec mezozoiku , autochtoniczne skały metamorficzne zostały oderwane od podłoża, a następnie nasunięte częściowo na pozostałości pokrywy mezozoicznej . Na skutek późniejszych procesów erozyjnych istniejące płaszczowiny zostały częściowo porozrywane, w wyniku czego powstały okna tektoniczne : Tauryjskie Okno Tektoniczne oraz Engadyńskie Okno Tektoniczne . W oknach tych mezozoiczne skały jurajskie wychodzą spod znacznie starszych skał metamorficznych . Jednakże oś Tauryjskiego Okna Tektonicznego stanowią stare gnejsy i łupki krystaliczne , a skały mezozoiczne znajdują się na ich obrzeżu. Wskazuje to na istnienie nasunięć o charakterze antyklinalnym , których jądra zbudowane są z oderwanych starych skał metamorficznych . Większość specjalistów przyjmuje jednak, że metamorficzne skały Alp Centralnych stanowią produkt bardziej lub nmiej zaawansowanej metamorfizacji skał osadowych (paleozoicznych i mezozoicznych) tworzących płaszczowiny wchodzące w skład tzw. jednostek penińskich.

Granice geologiczne między Wschodnimi Alpami Centralnymi a Alpami Wapiennymi są wyraźne i silnie zaznaczone w terenie. Północną granicę Alp Centralnych oddzielającą je od Północnych Alp Wapiennych stanowi potężny, regionalny, położony niemal równoleżnikowo Uskok Salzach-Aniza. Jest on otoczony paleozoiczną strefą szarogłazową . W jej obrębie mają swoje koryta górne, równoleżnikowo przebiegające odcinki rzek Salzach oraz Aniza .

Natomiast południową granicę między Wschodnimi Alpami Centralnymi a Alpami Wapiennymi stanowi przebiegająca również równoleżnikowo, licząca setki kilometrów długości, regionalna Linia Gailtalu i jej przedłużenie - linia tonalitowa. W jej otoczeniu oprócz szarogłazów znajdują się wychodnie skał permskich , karbońskich , dewońskich , a nawet sylurskich i ordowickich . Wskazuje to, że skały metamorficzne Alp Centralnych musiały być sformowane najpóźniej w paleozoiku . Być może uległy one późniejszemu pofałdowaniu i wtórej metamorfizacji w wyniku procesów górotwórczych orogenezy alpejskiej. Problem jest jednak dyskusyjny, gdyż część specjalistów uważa, że procesy metamorfizacyjne związane były bezpośrednio z fałdowaniem alpejskim.

W czasie formowania Alp Centralne Alpy Wschodnie zostały wypiętrzone setki (tysiące ?) metrów w stosunku do Północnych i Południowych Alp Wapiennych. Wypiętrzenie odbyło się na linii wielkich uskoków regionalnych (uskok Salzach-Aniza, linia Gailtalu). W rezultacie znacznego wypiętrzenia Centralne Alpy Wschodnie poddane zostały silnej erozji. Przyjmuje się, że erozja ta spowodowała usunięcie niemal całego mezozoicznego pokrycia Centralnych Alp Wschodnich, mającego pierwotnie postać głównie wapieni i dolomitów nasuniętych w postaci skomplikowanego systemu płaszczowin wchodzących w skład tzw. jednostek austryjskich. W rezultacie wapienie i dolomity tworzące Alpy Wapienne występują w postaci niemal śladowej na terenie Centralnych Alp Wschodnich.

Grupy górskie Centralnych Alp Wschodnich
(kolorem fioletowym zaznaczono granice państw oraz austriackich krajów związkowych )

Grupy górskie Centralnych Alp Wschodnich (od wschodu na zachód)

1. góry na wschód od rzeki Mury (Hochwechsel, Alpy Fischbachskie, Grazer Bergland)
2. Lavantaler Alpen
3. Niskie Taury
4. Nockberge
5. Wysokie Taury , Rieserferner
6. Alpy Kitzbühelskie
7. Alpy Zillertalskie
8. Alpy Tuxertalskie
9. Sztubaje
10. Alpy Sarntalskie
11. Alpy Ötztalskie
12. Masyw Samnaun (fragment Alp Retyckich )
13. Ferwall (fragment Alp Retyckich )
14. Rätikon (fragment Alp Retyckich )
15. Silvretta (fragment Alp Retyckich )
16. Ortler (fragment Alp Retyckich )
17. Masyw Sesvenna (fragment Alp Retyckich )
18. Albula (fragment Alp Retyckich )
19. Plessur (fragment Alp Retyckich )
20. Oberhalbstein (fragment Alp Retyckich )
21. Bernina i Bergell (fragment Alp Retyckich )
22. Alpy Bergamskie

Literatura

• Gwinner M.P., (1978): Geologie der Alpen. Stratigraphie, Paläogeographie, Tektonik, Schweizerbart, .
• Möbus G., (1997): Geologie der Alpen, Loga, .
• Pfiffner A.O., (2009): Geologie der Alpen, Uni-Taschenbücher, .
• Ostalpen im Alpenvereins-Jahrbuch
• Alpy na aeiou