Piz Bernina

Piz Zupó

Piz Roseg

Ortler

Wildspitze

Zuckerhütl

Piz Linard

Piz Kesch

Piz Badile

Alpy Retyckie ( niem. Rätische Alpen, wł. Alpi Retiche) – część Centralnych Alp Wschodnich , stanowiąca zarazem najwyższą strefę w obrębie Alp Wschodnich . Najwyższym szczytem jest Piz Bernina , który osiąga wysokość 4049 m, co czyni z niego najwyższy szczyt całych Alp Wschodnich. Alpy Retyckie zajmują znaczny obszar na styku granic Szwajcarii , Włoch , Liechtensteinu i Austrii . Nazwa Alp Retyckich wywodzi się od starożytnego plemienia Retów i pochodzącej od nich nazwy rzymskiej prowincji Recji obejmującej m.in. obszar Alp Retyckich.

Topografia

Alpy Retyckie nie stanowią jednolitego łańcucha górskiego . W ich obręb wchodzi szereg wyraźnie odróżniających się grup górskich:

• Alpy Livigno ,
• Masyw Ortleru ,
• Masyw Samnaun ,
• Masyw Adamello-Presanella ,
• Silvretta ,
• Masyw Sesvenna ,
• Oberhalbstein ,
• Masyw Bernina ,
• Bergell ,
• Albula .

Niekiedy do Alp Retyckich zalicza się również:

• Alpy Ötztalskie ,
• Sztubaje ,
• Alpy Sarntalskie ,
• Ferwall ,
• Rätikon ,
• Plessur .

Między poszczególnymi grupami znajdują się zazwyczaj wyraźne przełęcze stanowiące międzynarodowe drogi komunikacyjne. Najważniejsze z nich to Maloja , Reschenpass/Resia, Przełęcz Bernina , Stelvio .

Generalnie, za wschodnią granicę Alp Retyckich uważa się górny bieg doliny rzeki Adygi , na odcinku od źródeł mniej więcej do południowotyrolskiego miasta Bolzano oraz przełęcz Reschenpass. Przełęcz ta oddziela Alpy Retyckie od położonych na wschód od nich Alpy Ötztalskich . Zachodnią granicę Alp Retyckich tworzą dolina Val Chiavena, przełecz Splügen oraz dolina Renu mniej więcej do północnego punktu styku granic państwowych Szwajcaria-Austria-Liechtenstein.

Najwyższe szczyty

• Piz Bernina (4049 m) – Masyw Berniny,
• Piz Zupó (3995 m) – Masyw Berniny,
• Piz Roseg (3937 m) – Masyw Berniny,
• Ortler (3905 m) – Masyw Ortleru,
• Piz Palü (3905 m) – Masyw Berniny,
• Gran Zebrú (3859 m) – Masyw Ortleru,
• Cevedale (3764 m) – Masyw Ortleru,
• Piz Morteratsch (3751 m) – Masyw Berniny,
• Monte Zebrú (3735 m) – Masyw Ortleru,
• Monte Disgrazia (3678 m) – Bergell,
• Vertainspitze (3545 m) – Masyw Ortleru,
• Cima Piazzi (3439 m) – Alpy Livigno,
• Piz Kesch (3413 m) – Albula,
• Piz Linard (3411 m) – Silvretta,
• Fluchthorn (Piz Fenga) (3399 m) – Silvretta,
• Piz Platta (3392 m) – Oberhalbstein,
• Piz Cengalo (3367 m)- Bergell,
• Piz Scalino (3323 m) – Masyw Berniny,
• Piz Buin (3313 m) – Silvretta,
• Piz Badile (3308 m) – Bergell,
• Muttler (3294 m) – Masyw Samnaun,
• Piz Sesvenna (3205 m) – Masyw Sesvenna,
• Hoher Riffler (3168 m) – Ferwall,
• Schesaplana (2965 m) – Rätikon,
• Lenzenhorn (2905 m) – Plessur.

Geologia

Alpy Retyckie zbudowane są przeważnie ze skał metamorficznych ( gnejsy , łupki krystaliczne , fyllity ) leżących w obrębie krystalicznego rdzenia Alp Centralnych. Skałom krystalicznym towarzyszą często skały osadowe o różnym stopniu metamorfizacji, zwłaszcza słabo zmetamorfizowane łupki. Miejscami skały krystaliczne pokryte są pokrywą permskich lub mezozoicznych skał osadowych . W obrębie Alp Retyckich występują potężne intruzje skał granodiorytowych ( Bernina , Bergell) lub diorytowych ( Monte Disgrazia ).

W południowo-zachodniej części obszaru spotyka się skały ultraalkaliczne ( serpentynity ), a także metamorficzne łupki talkowe i łupki chlorytowe. Na terenie Engadyny znajduje się Engadyńskie Okno Tektoniczne , w którym autochtoniczne jurajskie skały osadowe odsłaniają się spod zerodowanych skał krystalicznych oderwanych od podłoża i nasuniętych w ramach jąder płaszczowin .

Alpy Retyckie posiadają typowo alpejską rzeźbę z iglicami skalnymi, wielkimi pionowymi ścianami, ostrymi graniami i głębokimi dolinami będącymi rezultatem działania lodowców . Część z nich zachowała się do dzisiaj w wyższych partiach gór. Położone na większych wysokościach kotły polodowcowe wypełnione są wiecznym śniegiem.

Turystyka

Alpy Retyckie za względu na śmiałe formy i wielkie zróżnicowanie krajobrazu należą do najpiękniejszych partii Alp. Szeroko rozwinięty ruch turystyczny. St. Murezzan/St. Moritz oraz Davos należą do najbardziej ekskluzywnych miejscowości turystycznych na świecie. Znajdujące się w Bormio gorące źródła o temperaturze do 41 stopni wykorzystywane są w celach leczniczych i rekreacyjnych już od starożytności.

Rejony Berniny , Bergell i Ortleru należą do najważniejszych światowych centrów alpinizmu. Północno-wschodnia ściana Piz Badile uchodzi za jedną z najwspanialszych i najtrudniejszych w całych Alpach. Północny kant Piz Badile ze względu na wspaniały, lity, niezwykle szorstki granodioryt znany jest w środowisku alpinistycznym jako jedna z najpiękniejszych klasycznych skalnych dróg wspinaczkowych o średnich trudnościach. Północne urwiska Piz Palü oraz Piz Cengalo uważane są za bardzo trudne ściany lodowe i mikstowe.

Dolina Val Bondasca, szeroko znana w środowisku alpinistycznym, uchodzi za jedną z najpiękniejszych w całych Alpach.

W Alpach Retyckich znajdują się liczne ośrodki narciarstwa alpejskiego. Najbardziej znane spośród nich to: St. Murezzan , Pontresina , Samnaun , Patznauntal, Ladis, Innersulden, Bormio .

Etnologia

Alpy Retyckie zamieszkuje ludność należąca do rozmaitych obszarów kulturowych. W Engadynie leżącej w obrębie szwajcarskiego kantonu Gryzonia mieszka autochtoniczna ludność mówiąca językiem romansz należącym do grupy języków retoromańskich . W dolinie Winschgau należącej do Południowego Tyrolu język retoromański został w XVII wieku wyparty przez tyrolski dialekt niemieckiego . Na terenie Szwajcarii i znacznej części austriackiego landu Vorarlberg część ludności używa alemańskiego dialektu języka niemieckiego (Schwytzer Deutsch). W Bormio , Livigno , Val Poschiavo i Valtellina używany jest język włoski .

Gospodarka

Podstawą gospodarki całego regionu Alp Retyckich jest turystyka . Długą tradycję ma hodowla i wypas bydła na alpejskich halach . Górnictwo rud metali posiada jedynie znaczenie historyczne.

Źródła

• Alpy retyckie na SummitPost