Na mapach: 33°02'N 35°29'E / 33.033, 35.483

Dolina Ezdrelon widziana z Górnego Nazaretu ; z lewej strony wioska arabska Iksal

Dolina Jezreel także Dolina Ezdrelon ( hebr. עמק יזרעאל, Emek Yizrael; arab. سهل زرعين, Sahel Zir'in, także: مرج بن عامر, Mardż Ibn Amir) – rozległa równinna dolina w północnym Izraelu , położona w południowej części Dolnej Galilei . Biegnie z południowego wschodu na północny zachód. Zajmuje obszar 250 km²^[1]. Znana także jako Równina Ezdrelon. Na południu graniczy z Samarią i górskim pasmem Gilboa , na północy z Dolną Galileą , na zachodzie z pasmem Karmelu , na wschodzie z Doliną Jordanu .

Stolicą regionu jest miasto Afula .

Etymologia nazwy

Ezdrelon i Góry Efraima w oddali widziane od strony Megiddo

Dolina Ezdrelon bierze swą nazwę od starożytnego miasta Jizreel ( arabski toponim زرعين, czyt. Zir'in), które znajdowało się na wzniesieniu w południowej jej części. Niektórzy uczeni przyjmują, iż miasto wzięło swą nazwę od nazwiska plemienia, które go założyło. Plemię to zostało wymienione na tzw. Steli Izraela . Hebrajskie Jezreel oznacza El sieje czyli Bóg sieje. Wyrażenie "Dolina Ezdrelon" czasami używane jest do określenia centralnej części równiny, podczas gdy jej południowo-zachodnią część nazywano Doliną Megiddo, odwołując się do nazwy starożytnego miasta Megiddo , które się tam znajdowało.

Z biegiem wieków różne cywilizacje różnie nazywały dolinę. Tereny te były również nazywane Równiną Ezdrelonu. Greckie Ezdrelon było odpowiednikiem semickiego Jezreel. Spotyka się także inne określenia takie jak np. arabskie Dolina Zir'in (arab. Sahel Zir'in سهل زرعين) czy Połonina Synów Amra (arab. Marj Ibn Amer مرج بن عامر).

Historia

Budowa geologiczna

Dolina stanowiła pierwotnie kanał łączący Morze Martwe , znajdujące się na południowy wschód od niej, z Morzem Śródziemnym . Dwa miliony lat temu, gdy wypiętrzał się ląd pomiędzy Morzem Śródziemnym a Rowem Jordanu, połączenie z Morzem Martwym stawało się coraz mniej ewidentne. Wody z Morza Martwego nie miały jak uchodzić do Morza Śródziemnego. Wpłynęło to na jego dzisiejsze zasolenie .

Czasy biblijne

Dolina Ezdrelon i Góra Tabor od strony drogi z Nazaretu do Afuli

W południowo-zachodniej części Doliny Ezdrelon kwitnęło w czasach starożytnych słynne miasto Megiddo . Dolina była miejscem wielu historycznych bitew.

Poza wspomnianymi wcześniej miejscami osadnictwa w Megiddo i Jezreel w dolinie znajdowało się w czasach historycznych wiele innych znanych z opisów biblijnych i pozabiblijnych osad i miast. Największym jest w czasach dzisiejszych Afula (hebr. עפולה‎, arab. عفولة), często nazywana "Stolicą Doliny" (hebr. בירת העמק). Według archeologów osadnictwo w Afuli sięga kultur chalkolitu ( kultura gaszulska , ok. 4500-3300 p.n.e. ). Ostatnia faza osadnictwa w Afuli zbadana przez archeologów i historyków to czasy sunnickiej dynastii Ajjubidów ( XI - XIII wiek )^[2]. Niektórzy bibliści identyfikują Afulę ze starotestamentalną Ofrą , w której Księga Sędziów widzi ojczyznę Gedeona ^[3]. Przez Dolinę Ezdrelon przechodził dogodny szlak , który z Egiptu wiódł poprzez kraje Lewantu na wschód do Bagdadu .

Na terenie doliny rozegrano kilka znaczących potyczek, m.in. pierwszą w historii świata zrelacjonowaną bitwę pod Megiddo w 1469 p.n.e. oraz inną w 609 p.n.e. .

Wg przkazu biblijnego dolina była miejscem spektakularnego zwycięstwa Izraelitów, dowodzonych przez Gedeona, nad Madianitami, Amalekitami i tajemniczym "ludem ze wschodu słońca", którzy wcześniej prześladowali Naród Wybrany^[4]. Kilka wieków później koło Afuli Filistyni pokonali wojska izraelskie dowodzone przez króla Saula .

W tradycji chrześcijańskiej dolina ma stać się miejscem wielkiej bitwy eschatologicznej , w której siły dobra pokonają ostatecznie siły zła . Batalia ta nazywana jest Armagedonem . Armagedon jest zniekształceniem nazwy miasta Megiddo.

Panowanie osmańskie

Widok z Taboru na Dabburiję i Iksal

W 1852 amerykański pisarz Bayard Taylor podróżował Doliną Ezdrelon. Opisał ją później w swej wydanej w ( 1854 ) książce The Lands of the Saracen; or, Pictures of Palestine, Asia Minor, Sicily and Spain. Dolina była dla niego "jednym z najbogatszych reginów na świecie". W 1887 inny podróżnik Laurence Oliphant zanotował, iż: "Dolina Ezdrelon to ogromne zielone jezioro szumiącej pszenicy z wystającymi ponad nim jak wyspy zwieńczeniami z górujących na kopcach miasteczek; zdaje się być jednym z najbardziej zaskakujących pejzaży wszechobecnej płodności natury, jaki sobie tylko można wyobrazić".

W latach 1912 - 1925 libańska rodzina Sursock odsprzedała 60 000 akrów ziemi w dolinie amerykańskim Żydom , którzy rozpoczęli osadnictwo. Pierwszy moszaw (Nahalal) został założony w 1921 . Jednakże w dolinie pozostała ludność arabska , mieszkająca w 21 wioskach.

Czasy współczesne

Przypisy

Zobacz też

• Dolna Galilea
• Galilea
• Geografia Izraela

Linki zewnętrzne

• Jezreel Valley College
• Emek Medical Center