Polskie przekłady Biblii
Polskie przekłady BibliiJedna ze stron współczesnego wydania protestanckiej Biblii Gdańskiej (
1959
) Polskie przekłady Biblii, podobnie jak w innych krajach z kręgu
chrześcijaństwa
, były jedną z najważniejszych dziedzin piśmiennictwa. Historia Biblia polska w średniowieczuPolskie przekłady całej
Biblii
pojawiły się stosunkowo późno i do naszych czasów nie dochował się żaden z
rękopisów
tłumaczenia całości
Biblii
czy
Nowego Testamentu
. Ślady istnienia polskich przekładów znajduje się jednak już w
XIII wieku
- należy do nich m.in. przekaz o
Psałterzu
z
1280
roku, przetłumaczonym dla
królowej Kingi
, który jednak nie zachował się do naszych czasów. Tekst tego
Psałterza
przez dwa i pół wieku krążył w licznych odpisach, będąc stale dostosowywany do użytku praktycznego i poprawiany. Znanych jest kilka jego odpisów:
Psałterz królowej Jadwigi
zwany też Psałterzem floriańskim (z ok.
1395
-
1405
);
Psałterz puławski
z 2 połowy
XV wieku
oraz Psałterz krakowski, zwany także Psałterzem Wietora z
1470
r., wydrukowany później dwukrotnie w
Krakowie
u Wietora w r.
1532
i
1535
. Fragmenty przetłumaczonych na
język polski
bądź
sparafrazowanych
psalmów
odnajdujemy także w: Karcie Świdzińskiego; Modlitwach Wacława czy Wigiliach za umarłe ludzie. Zachowało się wiele fragmentów sugerujących, że przynajmniej
Ewangelie
musiały być tłumaczone na
język polski
, przynajmniej w
XV
w., co odkrył prof.
Brückner
. Tezę taką potwierdza tzw. Ewangeliarz ze zbiorów Biblioteki Ordynacji Zamoyskich w Warszawie; Ewangeliarz Jana Sandeckiego (zwanego także
Maleckim
) wydany drukiem prawdopodobnie w latach
1526
-
1527
;
Rozmyślania przemyskie
z przełomu
XV
i
XVI
w, których
rękopis
zawiera niemal całą
Ewangelię św. Mateusza
, zestawioną z innymi
Ewangeliami
, przynosząc obszerną część przekładu
Nowego Testamentu
pochodzącego z okresu
średniowiecza
. Na wczesne tłumaczenie fragmentów
Nowego Testamentu
wskazują również m.in.:
cytaty
w
Kazaniach świętokrzyskich
i
Kazaniach gnieźnieńskich
oraz
modlitwy
(np.
Ojcze nasz
) w Modlitwach Wacława.
Jan Janów
wysunął tezę o istnieniu przynajmniej dwóch
średniowiecznych
tłumaczeń
Ewangelii
, z których żaden nie przetrwał do czasów obecnych. Jednak obecnie znamy tylko: urywek
Ewangelii św. Łukasza
(1,45-51) oraz fragment
Ewangelii św. Mateusza
(rozdz. 25) z ok.
1450
r. Dodać tutaj należy, że na ślady istnienia średniowiecznego przekładu Nowego Testamentu wskazuje również tzw. Nowy Testament Scharffenberga wydany dwukrotnie w Krakowskiej Oficynie
Scharffenberga
w
1556
i
1558
r., w którego tekście widać wpływy jeszcze średniowiecznego anonimowego
tłumacza
.
Stanisław Sarnicki
h.
Ślepowron
(
1532
-
1595
) powiada, że w
Polsce
, w dawnych czasach
Biblia
znajdowała się tylko w trzech miejscach: u
króla
, u
arcybiskupa
i w domu Ostrorogów. Jedyny znany obecnie rękopis prawdopodobnie całej Biblii pochodzący z II poł.
XV
w. nosi nazwę
Biblii Królowej Zofii
lub
Biblii Szaroszpatackiej
. Znane są ponadto inne fragmenty tłumaczeń
Biblii
na
język polski
, do których zaliczyć należy: fragment
Księgi Rodzaju
, Przekład
Księgi Wyjścia
i
Księgi Kapłańskiej
oraz tzw. Harmonię ewangeliczną. Przekłady pełnePierwsze w historii przekłady całości Biblii (
Starego
i
Nowego Testamentu
) na
język polski
pojawiają się w okresie
Reformacji
. Były to bezpośrednie przekłady z języków oryginalnych:
hebrajskiego
,
aramejskiego
i
greckiego
. Są to:
kalwińska
Biblia Brzeska
(zwana też "Radziwiłłowską") z
1563
roku (jako pierwszy w historii przekład całości Biblii z języków oryginalnych),
ariańska
Biblia Nieświeska
1570
-
1572
oraz
luterańska
i
kalwińska
Biblia Gdańska
(
1632
). Pierwsze pełne tłumaczenie z kręgów
katolickich
(oparte nie na oryginale, ale na łacińskim XV-wiecznym tłumaczeniu) to
Biblia Leopolity
zwana też Szarffenbergowską (
1561
). Do niedawna w użyciu były najpopularniejsze przez wiele wieków katolicka
Biblia ks. Wujka
(całość wydana w
1599
r., Nowy Testament
1593
, psalmy
1596
) i
protestancka
Biblia Gdańska
. Na przełomie
XIX
i
XX
wieku powstał nowy przekład
Tory
i większości pozostałych ksiąg Starego Testamentu, wydany na podstawie języków oryginalnych przez
Izaaka Cylkowa
. Przed Cylkowem w 1891 r. w Wiedniu nakładem A. Reicharda ukazało się tłumaczenie Biblii Hebrajskiej pt. Pismo Święte wszystko Starego Przymierza żydowskie i polskie. Przekłady współczesneChociaż od tego czasu powstawało wiele tłumaczeń, dopiero w drugiej połowie
XX wieku
, powstał przekład o dużym znaczeniu –
Biblia Tysiąclecia
. Tłumaczenie prowadzono pod kierunkiem
benedyktynów
z
Tyńca
; wydano je w roku
1965
, od tego czasu miało pięć wydań. W 1975 r. swoje tłumaczenie ukończyli polscy protestanci; to przygotowywane przez wiele lat dzieło zwane jest
Biblią Warszawską
, która do dziś stanowi najpopularniejszy przekład w kręgach
ewangelickich
i
ewangelicznych
. W tłumaczeniu Biblii swoich sił próbowali też literaci, m.in.
Artur Sandauer
(przekład
Księgi Rodzaju
),
Czesław Miłosz
(m.in. Psalmy,
Pieśń nad pieśniami
,
Księga Hioba
) oraz
Roman Brandstaetter
(m.in. Księga Joba, Psalmy). Obecnie trwają prace nad pierwszym w języku polskim,
ekumenicznym
przekładem Pisma Świętego:
Biblią Ekumeniczną
. Bierze w nich udział dwudziestu tłumaczy z siedmiu
Kościołów
, a konsultacje są prowadzone w sumie z jedenastoma Kościołami. W dniu
26 września
2001
r. (po sześcioletniej pracy) odbyła się uroczysta prezentacja całego
Nowego Testamentu
i
Księgi Psalmów
. W roku
2008
wydane zostało nowe tłumaczenie -
Biblia Paulistów
- przygotowane przez
Towarzystwo Świętego Pawła
. Ciekawostkami są adaptacje Nowego Testamentu na gwary i regionalne lub środowiskowe odmiany języka:
Rada Języka Polskiego
poddaje tego typu adaptacje zdecydowanej krytyce. W wydanym komunikacie zwrócono uwagę na nieprawidłowe użycie określenia "przekład", które zgodnie z zaleceniami Soboru Watykańskiego II przysługuje tylko przekładom z języków oryginalnych. Według RJP takie adaptacje grożą "prywatyzacją" Biblii dla określonego środowiska, oraz godzą w jej sakralny i kulturotwórczy charakter.[1] W roku 2006 zostało ukończone przez rabina dr
Sachę Pecarica
, pierwsze powojenne
żydowskie
tłumaczenie
Tory
na język polski. Wydało je w 5 tomach wydawnictwo Pardes Lauder. Ocena przekładówW 1999
Katolicka Agencja Informacyjna
przeprowadziła wśród polskich biblistów ankietę, mającą ocenić polskie przekłady Biblii. W ramach ankiety respondenci wybrali przekłady: Pełny ranking:[3] Miejsce | Przekład | Łączna punktacja[4] | Wierność[5] | Staranność[6] | Piękno języka | Jasność[7] | Użyteczność[8] |
---|
1. |
Biblia Poznańska
| 12,63 | 2,40 | 2,61 | 2,47 | 2,62 | 2,53 |
---|
2. |
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu - komentarze KUL
[9] | 11,97 | 2,70 | 2,67 | 2,07 | 2,21 | 2,32 |
---|
3. |
Biblia Tysiąclecia
| 11,69 | 2,27 | 2,15 | 2,11 | 2,35 | 2,81 |
---|
4. |
Przekłady biblijne Romana Brandstaettera
| 10,96 | 1,90 | 2,23 | 2,74 | 2,23 | 1,86 |
---|
5. |
Nowy Testament w przekładzie Seweryna Kowalskiego
| 10,76 | 1,84 | 2,23 | 2,49 | 2,43 | 1,77 |
---|
6. |
Nowy Testament w przekładzie Eugeniusza Dąbrowskiego
(przekład z Wulgaty) | 10,49 | 2,01 | 2,12 | 2,44 | 2,05 | 1,87 |
---|
7. |
Biblia Jakuba Wujka
| 10,34 | 1,95 | 2,43 | 2,88 | 1,71 | 1,37 |
---|
8. |
Synopsa czterech Ewangelii w przekładzie Michała Wojciechowskiego
| 9,88 | 2,48 | 2,17 | 1,58 | 1,83 | 1,82 |
---|
9. |
Przekłady biblijne Czesława Miłosza
| 9,80 | 1,44 | 2,06 | 2,57 | 1,99 | 1,74 |
---|
10. |
Biblia Warszawska
| 9,60 | 2,18 | 2,03 | 1,87 | 2,02 | 1,50 |
---|
11. |
Biblia Warszawsko-Praska
| 9,12 | 1,60 | 1,51 | 2,11 | 2,27 | 1,63 |
---|
12. |
Nowy Testament, Współczesny Przekład
| 8,12 | 1,04 | 1,46 | 1,81 | 2,20 | 1,61 |
---|
Charakterystyka przekładów Typ przekładuMożna wyróżnić dwa podejścia tłumaczy wobec Biblii: - filologiczne – chęć jak największego oddania w języku polskim tekstu oryginalnego, nawet kosztem jego zrozumiałości. Jest to szczególnie cenne dla osób badających Biblię pod kątem filologicznym i historycznym.
- komunikacyjne – celem tłumacza jest to, aby u czytelników wywołać taką samą reakcję (rozumienie i ocenę tekstu), jaką mieli czytelnicy Biblii w językach oryginalnych. Dosłowność tłumaczenia nie jest tu więc najważniejsza, liczy się przekazanie komunikatu.
Większość polskich przekładów spełnia (w mniejszym lub większym stopniu) funkcję komunikacyjną, jednak wg niektórych opinii, tłumacze popadają w "grzech dosłowności", tłumacząc zbyt wiernie, a jednocześnie niezrozumiale.[10] Ze względu na wierność wobec oryginału wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje przekładów: - dosłowny, wg zasady formalnej równoważności – przekład odpowiada tekstowi oryginalnemu na poziomie poszczególnych słów, a także ich kolejności. W najbardziej ścisłej formie, dosłownie przekłada się nawet idiomy, choćby były niezrozumiałe w języku polskim. Przekłady dosłowne brzmią czasami niezbyt zrozumiale, wymagają dodatkowych przypisów i objaśnień. Spośród popularnych przekładów Biblii najbliższe dosłowności są
Biblia Gdańska
oraz
Biblia Ewangeliczna, Przekład dosłowny
. Istnieją też przekłady specjalistyczne, których głównym celem jest dosłowność, np.
Hebrajsko-polski Pięcioksiąg
.
- dynamiczny, wg zasady ekwiwalencji dynamicznej – zgodność na poziomie całych zdań. Polskie przekłady mają najczęściej charakter dynamiczny. Różnią się jednak stopniem dynamizmu. Na przykład
Biblia Poznańska
zachowuje dużą wierność oryginałowi, czego nie można powiedzieć o
Biblii Tysiąclecia
lub
Biblii Warszawsko-Praskiej
.
- idiomatyczny i parafraza – zgodność na poziomie myśli i akapitów. Jedyny polski przekład, który jest w pełni parafrazą to
Słowo Życia
.
Ze względu na rodzaj odbiorców wyróżnić można dwa rodzaje przekładów: - popularne, przeznaczone dla przeciętnego czytelnika. Przekłady te najczęściej tłumaczono przyjmując podejście komunikacyjne. Odmianą przekładu popularnego jest przekład pastoralny, który ma służyć jak najszerszej liczbie wiernych. Cele pastoralne stawiali sobie m.in. tłumacze
Biblii Paulistów
.
- specjalistyczne, służące m.in. egzegezie, wykorzystywane przez biblistów. Należą do nich przekłady dosłowne, a także synopsy.
Lista polskich przekładów BibliiWymienione poniżej są przekłady co najmniej
Nowego Testamentu
Historyczne Katolickie Protestanckie Współczesne Katolickie Protestanckie Inne Lista przekładów częściowychZobacz też:
Polskie przekłady Psalmów
. - Pięcioksiąg Mojżesza dla Żydów-Polaków (Chamiszach Chumsze Torah); tłomaczył z Hebrejskiego i objaśnił komentarzem Daniel Neufeld; Warszawa (1863) – w tej edycji t. I: Księga Rodzaju (1863) oraz t. II: Księga Wyjścia (1863) – tłumaczenie dla społeczności żydowskiej
- Przysłowia Salomona, tłum. Izaak Kramsztyk. Warszawa (1878)
- Przysłowia Salomona wierszem z hebrajskiego, tłum. Numa (Joachim) Hirstein, Warszawa (1895) – tłumaczenie dla społeczności żydowskiej
- Kohelet czyli Kazania Salomona z hebrajskiego wierszem, tłum. Numa (Joachim) Hirstein, Warszawa (1898) – tłumaczenie dla społeczności żydowskiej
-
Przekłady biblijne Władysława Szczepańskiego
(1914-1917) - przekład Ewangelii i Dziejów Apostolskich
- Chwała Boża (Psałterz Dawidowy), tłum. Fryderyka Aszkenazego, ks. 1-5, Lwów (1927) – tłumaczenie dla społeczności żydowskiej
- Pięcioksiąg Mojżesza, tłum. Józefa Miessesa, cz. 1-5, Przemyśl, wyd. Symcha Freund, (1931) – tłumaczenie dla społeczności żydowskiej
- Pięcioksiąg Mojżesza, tłum. Salomona Spitzera, Kraków (1937) – tłumaczenie dla społeczności żydowskiej
- Ewangelie i Dzieje Apostolskie – ks. Feliks Gryglewicz (1947)
-
Dobra Nowina według Mateusza i Marka
–
Władysław Witwicki
(1958)
-
Przekłady biblijne Romana Brandstaettera
: Ewangelie, pisma św. Jana Ewangelisty, księgi Hioba, Koheleta i in. –
Roman Brandstaetter
(1968-1984)
- Księga Rodzaju, tłum. Artura Sandauera, "Literatura na Świecie" (1974) nr. 3, s. 4-177 – tzw. tłumaczenie laickie dokonane z perspektywy żydowskiej
-
Przekłady biblijne Czesława Miłosza
: Ewangelia Marka, Apokalipsa św. Jana, księgi pięciu Meligot, księga Hioba, księga Mądrości –
Czesław Miłosz
(1979-1989)
- Ewangelie i Dzieje Apostolskie – Walenty Prokulski (1975)
- Ewangelia Mateusza i Marka –
Anna Świderkówna
(1995, 1997)
- Ewangelia według św. Jana. Przekład ekumeniczny – ks.
Michał Czajkowski
(1997)
- Synopsa czterech Ewangelii w nowym przekładzie polskim –
Michał Wojciechowski
(1997)
-
Dobra nowina według św. Marka
– ks.
Tomasz Węcławski
(2000)[11]
- Księga Daniela w przekładzie z języków oryginalnych –
pastor
prof. zw. dr hab.
Zachariasz Łyko
(
2001
)
- Przekłady pastora Piotra Kotarby-Kaczora (
2002
)[12]
- Księga Danijela w przekładzie z języka hebrajskiego i aramejskiego
- Dobra Nowina Królestwa Łaski według apostoła Mateusza w nowym przekładzie z języka greckiego
- Dobra Nowina Czynów Sługi Bożego według św. Marka w nowym przekładzie z języka greckiego
-
Hebrajsko-polski Stary Testament – Pięcioksiąg
, tłum. Anna Kuśmirek, Warszawa (2003) – przekład interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracją oraz indeksem rdzeni
- Ewangelia Łukasza –
Zygmunt Kubiak
(2004)
-
Dobra Czytanka wg św. ziom'a Janka
(przekład na język slangowy, 2005)
Przypisy- ↑
Komunikat Rady Języka Polskiego: Uwagi o współczesnych przekładach Biblii na język polski
- ↑ Natalia Budzyńska.
Żywe święte Słowo
. „Przewodnik Katolicki”. 48/2005.
- ↑ Waldemar Chrostowski: Biblistyka katolicka w Polsce na progu XXI wieku. W: Katolicki komentarz biblijny. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy (red. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. wyd. pol.). Warszawa: 2001, ss. 1771-1773. .
- ↑ Waldemar Chrostowski (2001) nie podaje skali punktacji.
- ↑ Wyżej oceniono przekłady dosłowne.
- ↑ Staranność rozumiana jako jednolitość metody, brak pomyłek itd.
- ↑ Jasność rozumiana jako przystępność dla współczesnego czytelnika.
- ↑ Użyteczność jako przydatność w duszpasterstwie, katechizacji; również jakość objaśnień.
- ↑ Pismo Święte Starego Testamentu oraz Pismo Święte Nowego Testamentu - naukowe komentarze, wydawane od 1958 przez Pallotinum, z których wywodzi się
Biblia Lubelska
- ↑ por. np. Marek Piela, Grzech dosłowności we współczesnych polskich przekładach Starego Testamentu, wyd. WUJ 2003,
- ↑ udostępniony również online na
stronie autora
- ↑
Strona Ruch Adwentu
Zobacz też Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Polskie przekłady Biblii":
Ren
...
Mieszko II Lambert
...
Nadciśnienie tętnicze
...
Adwentyzm
...
Tadeusz Kognowicki
...
Autochton
...
Stanisław Narutowicz
...
Jonas Basanavičius
...
Wittenberga
...
Diakon
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Polskie przekłady Biblii":
Potęgi (plansza 1)
...
Procenty i promile (plansza 16)
...
218a Sprawa polska podczas II wojny światowej (plansza 11)
...
|