Trockizm, czasem określany jako marksizm-leninizm-trockizm – nazwa koncepcji ideologiczno-politycznej głoszonej przez
Lwa Trockiego
, powstała w
ZSRR
w toku sporu o taktykę
partii bolszewickiej
i światowego ruchu
komunistycznego
po śmierci
Włodzimierza Lenina
.
Założenia trockizmu
Jednym z podstawowych elementów trockizmu jest teoria
permanentnej rewolucji
swego czasu przeciwstawiana
stalinowskiej
koncepcji "
budowy socjalizmu w jednym kraju
". Teoria rewolucji permanentnej opiera się na marksistowskim założeniu, że budowa socjalizmu, a wcześniej dyktatury proletariatu musi mieć charakter międzynarodowy (już
Fryderyk Engels
w pracy Zasady komunizmu pisał: "Czy rewolucja będzie mogła dokonać się w jednym poszczególnym kraju? Nie, jest to niemożliwe [...]"). Trocki traktując światową rewolucję jako proces, a nie jednorazowy akt uwzględniał, że wybuch rewolucji nastąpi na początku w jednym kraju, ale później wystąpienia rewolucyjne ogarną inne kraje. Teoretycy bolszewizmu w latach 20.
XX
wieku uważali w większości, że bez rewolucji na Zachodzie
rewolucja rosyjska
zostanie zniszczona i utrzymanie
dyktatury proletariatu
w
Rosji
było uzależnione od zdobycia władzy przez proletariat w innych krajach. Pierwsze lata po
I wojnie światowej
i szereg
rewolucji
w krajach
europejskich
napawały optymizmem przywódców komunistycznych.
Według trockistów
autorytaryzm
Lenina
oraz zastąpienie rządów robotniczych przez dyktaturę partii (według stwierdzenia Trockiego:
dyktatura proletariatu
jest możliwa tylko dzięki dyktaturze
partii komunistycznej
) miało być rozwiązaniem tymczasowym i wynikało ze zniszczenia przemysłu w czasie wojny domowej. Nastąpiła wtedy jednak koncentracja władzy w ręku partyjnego aparatu, tzw.
biurokratyzacja
ZSRR
. Politycznym rezultatem biurokratyzacji kraju był
stalinizm
– polityczna władza biurokracji (występującej jako kasta – narośl – społeczna, nie klasa) nad proletariatem. W ten sposób - zdaniem Trockiego - powstało
zdegenerowane państwo robotnicze
. Trocki krytykował także stalinowski
totalitaryzm
i czystki w armii i aparacie państwowym
ZSRR
. Stalin po dojściu do władzy zlikwidował rady robotnicze oraz wprowadził
wielki terror
likwidując całkowicie robotniczą demokrację.
Jedną z elementarnych podstaw trockizmu jest krytyka tejże stalinowskiej biurokracji jako ciała niszczącego państwo robotnicze i prowadzące w ostateczności do restauracji
kapitalizmu
. Trocki nazwał ten proces stalinowską kontrrewolucją (termidorem) polityczną. Aby proletariat odzyskał władzę, powinno jego zdaniem dojść do proletariackiej rewolucji politycznej, która obali panowanie kasty biurokratycznej. Według Trockiego,
stalinizm
nie był konsekwencją
leninizmu
, ale jego zaprzeczeniem. Stalin, stojący na czele
ZSRR
zniszczył większość zdobyczy
rewolucji październikowej
, doprowadzając do totalitaryzacji życia społecznego, gospodarczego i politycznego w kraju. Zdaniem Trockiego ZSRR stał się państwem robotniczym z biurokratycznym wypaczeniem. Zwycięska rewolucja światowa, na którą liczył Trocki oprócz obalenia rządów kapitalistycznych, obaliłaby również rządy
biurokracji
. W razie braku rewolucji, biurokracja stopniowo miałaby przechodzić na pozycje kapitalistyczne i samemu się uwłaszczyć, stając się nową
burżuazją
i cofając kraj do kapitalizmu.
Współcześni trockiści twierdzą, że upadek
ZSRR
i
państw bloku wschodniego
potwierdziły przypuszczenia Trockiego (np. w proces upadku ZSRR i
PRL
mocno zaangażowane były biurokratyczne ekipy
Gorbaczowa
i
Jelcyna
, a także
Jaruzelskiego
–
Kiszczaka
).
Ważnym elementem trockizmu była również idea jednolitego frontu przeciw faszyzmowi (nie mylić z taktyką frontu ludowego proponowaną przez
Komintern
). Trocki uważał faszyzm za największe niebezpieczeństwo dla ruchu robotniczego i w związku z tym nakazywał mu szczególną mobilizację w krajach zagrożonych dojściem do władzy faszystów. Równocześnie podkreślał, że sojusz zawarty dla przeciwstawienia się faszyzmowi musi być oparty na partiach lewicowych (np. krytykował taktykę
Komunistycznej Partii Niemiec
, która nie chciała, idąc za wskazówkami Kominternu, walczyć z hitleryzmem razem z SPD), a nie na egzotycznych sojuszach zawieranych przez partie robotnicze z organizacjami reprezentującymi interesy innych klas (jak hiszpański front ludowy). Uważał, że "sojusze międzyklasowe" prędzej czy później muszą zakończyć się marginalizacją lewicy, czy wręcz masakrą (jak w Chinach w 1928).
Współczesne organizacje trockistowskie
Niedługo po śmierci Trockiego w roku 1940, światowy ruch trockistowski podzielił się. Obecnie najważniejsze ośrodki trockizmu to:
Zjednoczony Sekretariat
Czwartej Międzynarodówki
– United Secretariat of Fourth International, USFI – (powstały w
1963
z połączenia wcześniejszych secesjonistów z Międzynarodowego Komitetu IV Międzynarodówki od Międzynarodowego Sekretariatu IV Międzynarodówki). Czołowymi przywódcami USFI byli
Ernest Mandel
i
Pierre Frank
. Jedną z najsilniejszych organizacji USFI jest francuska
Rewolucyjna Liga Komunistyczna
(LCR).
Międzynarodowa Tendencja Socjalistyczna – International Socialist Tendency, IST – to tendencja sprzeciwiająca się teorii o
ZSRR
jako zdegenerowanemu państwu robotniczemu. Jej historycznym przywódcą był
Tony Cliff
(zm. 2000). IST uważa, iż w ZSRR panował specyficzny rodzaj kapitalizmu, ukształtowany w
1928
roku –
kapitalizm państwowy
. Głównym argumentem mającym przemawiać za tą teorią byłby fakt istnienia kapitalistycznych stosunków społecznych między biurokracją a robotnikami w ZSRR, gdzie tak biurokracja jest nowa
klasą społeczną
, tym różniącą się od
burżuazji
, że poszczególni biurokraci nie mieli jednostkowej władzy nad środkami produkcji, jak w
kapitalizmie
"tradycyjnym", ale jako całość rzeczywiście należały do nich. Główny trzon międzynarodówki tworzy Socjalistyczna Partia Robotnicza (SWP) w
Wielkiej Brytanii
. Obecnym przywódcą IST jest Alex Callinicos.
Komitet na rzecz Międzynarodówki Robotniczej – Committee for Worker's International, CWI – grupa ortodoksyjnie trockistowska, wystąpiła z USFI w latach 60. Początkowo nosiła nazwę Militant, i prowadziła taktykę
entryzmu
w brytyjskiej
Partii Pracy
. Historycznym założycielem CWI był
Ted Grant
, a obecnym przywódcą jest
Peter Taaffe
. Główną organizacją CWI jest Partia Socjalistyczna w Anglii i Walii (SP).
Międzynarodowa Tendencja Marksistowska
- International Marxist Tendency, IMT - W latach 90. grupa z Tedem Grantem i
Alanem Woodsem
na czele opuściła CWI, przede wszystkim na tle sporów o dalszą taktykę działania. Woods i Grant byli zwolennikami dalszej pracy trockistów w związkach zawodowych i tworzeniu lewicowego skrzydła w partiach socjalistycznych i socjaldemokratycznych, opowiadali się przeciwko tworzeniu od zera zupełnie nowych podmiotów politycznych. Na kongresie w 2001 r. organizacja przyjęła nazwę International Marxist Tendency. Posiada sekcje w ponad 50 krajach, liczące od kilkudziesięciu osób (jak w Polsce) do kilku tysięcy. Najsilniejszymi jej ośrodkami są Meksyk w Ameryce Łacińskiej, Pakistan w Azji oraz Hiszpania w Europie.
Do niszowych międzynarodowych organizacji trockistowskich zalicza się m.in. Międzynarodowa Liga Komunistyczna (Czwarto-Międzynarodówkowa) – International Communist League (Fourth Internationalist), ICL (FI) – ortodoksyjnie trockistowska grupa powstała w wyniku rozłamu w Międzynardoowym Komitecie IV Miedzynarodówki, poprzedniczką ICL była Tendencja Spartakusowka. Przywódcą ICL jest James Robertson. Największą sekcją ICL jest Liga Spartakusowska U.S.A, wydająca gazetę "Workers Vanguard". Prócz USA posiada sekcję w min.:Kanadzie, RPA, Anglii, Francji, Włoszech, Niemczech, Japonii, Polsce. Lewicowi przeciwnicy tej organizacji zarzucają ICL dogmatyzm i posunięte do absurdu sekciarstwo. W skali świata liczy według przeciwników ok. 100-200 członków. Nie tworzy żadnych koalicji z innymi podmiotami lewicowymi.
Trockiści wchodzą również w skład najróżniejszych bloków antykapitalistycznych w wielu państwach europejskich, jak
Włochy
,
Dania
,
Portugalia
.
We
Francji
istnieją trzy znaczące partie polityczne odwołujące się do trockizmu:
Ligue communiste révolutionnaire
(z
Alainem Krivinem
i
Olivierem Besancenotem
),
Lutte Ouvrière
(z
Arlette Laguiller
), oraz
Parti des travailleurs
(z Danielem Glucksteinem).
Organizacje trockistowskie w Polsce to:
Pracownicza Demokracja
(IST), Nurt Lewicy Rewolucyjnej (współpracujący z USFI oraz brytyjską organizacją Alliance for Workers Liberty).
Bibliografia
- Robert J. Alexander, International Trotskyism, 1929-1985: A Documented Analysis of the Movement, Duke University Press, 1991.
- Urszula Ługowska, August Grabski, Trockizm. doktryna i ruch polityczny, Warszawa 2003.
Zobacz też
Linki zewnętrzne