Pneuma ( gr. πνεῦμα; trl. pneuma - tchnienie) - pojęcie filozoficzne związane z dynamizmem stworzone przez stoików oznaczające pierwiastek (zwany też czynnikiem) czynny (gr. τó πoιoῡν; trl. to noioyn), od którego zależała jakość danego ciała przeciwstawny pierwiastkowi biernemu (gr. τó πἁσχoν; trl. to paskhon). Pojęcie pneumy ma duży związek z poglądami greckiego filozofia Arystotelesa . W arystotelizmie byt składał się z materii i formy . W nauce Zenona z Kition czynnik bierny odgrywał tę samą rolę co forma substancjalna u ucznia Platona , pneuma natomiast była pojmowana przez stoików materialnie (był to materializm dynamistyczny a nie, jak u atomistów mechanistyczny) co miało związek z ich podstawowym założeniem - odwrotnym do powszechnego w owych czasach a zapoczątkowanego przez Platona dualizmu (gr. δυαλισμός; trl. dualismoz) - czyli monizmem (gr. μóνoσ; trl. mónos - jedyny): cały świat ma jednolitą materialną budowę, jest ożywiony i doskonały. Monizm stoicki jest monizmem mieszanym związanym z panteizmem (gr. πανθεϊσμός; trl. pantheos). W poglądach Zenona z Kition panteizm przekładał się na stwierdzenie, że pneuma jest wszędzie jedna i ta sama, przenika ona całą bierną materię (tworzącą i bezrozumne rzeczy martwe, rośliny, zwierzęta jak i rozumnego człowieka) jednocześnie kształtując ją (forma nie jest w swej istocie różna od materia; mają one podobną naturę).

Bibliografia

• Stoicy. W: Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. T. 1: Filozofia starożytna i średniowieczna. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza "Czytelnik", 1948, ss. 167-169. 
• Pneuma - WIEM, darmowa encyklopedia ( pol. ). [dostęp 2010-02-21].
• Stoicy - WIEM, darmowa encyklopedia ( pol. ). [dostęp 2010-02-21].
• Pneuma - Słownik języka polskiego ( pol. ). [dostęp 2010-02-21].
• stoicy - Encyklopedia PWN ( pol. ). [dostęp 2010-02-21].