Teodor de Bèze (
franc.
Théodore de Bèze lub de Besze, ur.
24 lipca
1519
w
Vézelay
, zm.
13 października
1605
w
Genewie
),
francuski
protestancki
reformator religijny i
teolog
, współpracownik i następca
Jana Kalwina
.
Bronił czystości doktryny
kalwinizmu
, ale zlikwidował stworzone przez Kalwina "państwo
teokratyczne
" w Genewie, zastępując je współpracą między Kościołem i władzą świecką. Był nieoficjalnym przywódcą wszystkich wyznawców kalwinizmu.
Biografia
Lata nauki
Pochodził z zamożnej i wpływowej (ojciec był
gubernatorem
Vezelay) rodziny
szlacheckiej
z
Burgundii
. Stryj Nicholas (poseł do
parlamentu
) wziął go na wychowanie i naukę do
Paryża
. Od
1528
kształcił się w
Orleanie
pod kierunkiem Melchiora Wolmara, zwolennika
Reformacji
. Tu, zgodnie z życzeniem ojca, ukończył w
1539
studia prawnicze. Jednak jego prawdziwą pasją była literatura. Kolejne 2 lata spędził pracując jako prawnik w Paryżu. W
1544
opublikował zbiór
łacińskich
poezji
Juvenilia, które przyniosły mu sławę najlepszego poety łacińskiego.
Przemiana wewnętrzna
Ten pomyślny okres przerwała choroba, która spowodowała wewnętrzną przemianę i uświadomiła mu potrzebę wiary. Po wyzdrowieniu porzucił dotychczasowe życie i w
1548
wyjechał do
Genewy
- ośrodka Reformacji
kalwińskiej
, nazywanego "Rzymem protestanckim".
Przyjęty z radością przez Kalwina, wkrótce wziął ślub z Claudine Denoèse (którą wcześniej wahał się poślubić z powodu jej ubóstwa).
Działacz Reformacji
W
1549
zaczął wykładać
język grecki
w Akademii w
Lozannie
. Jednocześnie zaczął tworzyć dzieła, propagujące wiarę protestancką:
dramat
Abraham Sacrifiant (Ofiara Abrahama)
1550
,
satyrę
Passavantius i
psalmy
. Bronił też doktryny o
predestynacji
oraz decyzji Kalwina o spaleniu
Miguela Serveta
. Od
1557
zaczął aktywnie bronić prześladowanych
waldensów
i podjął w tym celu wiele podróży i interwencji. Apelował także o pomoc dla
anabaptystów
i
hugenotów
u protestanckich książąt niemieckich. Propagował bez sukcesu ideę jedności wszystkich protestantów.
Wykładowca
Powrócił do Genewy, gdzie w tamtejszej Akademii zaczął wykładać język grecki, a po śmierci Kalwina- także
teologię
; mianowano go również
rektorem
tej uczelni. Oprócz tego wygłaszał
kazania
i podróżował w celu zorganizowania pomocy dla hugenotów. Podjął bezskuteczną próbę nawrócenia króla
Nawarry
. W
1561
reprezentował protestantów na zjeździe w
Poissy
; od tego czasu został nieformalnym przywódcą wszystkich wyznawców kalwinizmu. Zaproszenie na kolejny zjazd odrzucił, obawiając się, że zostanie zamordowany na rozkaz królowej
Katarzyny Medycejskiej
. Aby pomóc francuskim protestantom usiłował zbierać pieniądze i werbować
żołnierzy
, ale bez większych rezultatów.
Następca Kalwina
Jego przyjazd do Genewy w
1564
zbiegł się z ciężką chorobą Kalwina. Wkrótce, po śmierci Kalwina, został jego następcą i naczelnym pastorem (oficjalna nazwa tej funkcji to: moderateur de la compagnie des pasteurs); jednocześnie był rektorem i wykładowcą Akademii Genewskiej i gimnazjum. Jako mądry administrator, obrońca czystości doktryny kalwinizmu oraz założyciel wydziału prawa, zyskał w Genewie powszechny szacunek. Jego zdolność do prowadzenia mediacji spowodowała, że nie było znaczących konfliktów między radnymi i pastorami Genewy; w tym celu zlikwidował model "państwa teokratycznego" (jaki dominował za czasów Kalwina) i propagował współpracę między władzą świecką i Kościołem.
Uczestniczył w życiu religijnym kalwinistów francuskich: wziął udział w synodzie w
Nîmes
w
1572
i organizował pomoc dla uchodźców religijnych z tego kraju. Bronił zasad kalwinizmu (a szczególnie predestynacji) przeciwko atakom ze strony niemieckich
luteranów
.
Po śmierci ukochanej żony w
1588
ożenił się ponownie z Cathariną del Piano. Jego wielkim rozczarowaniem było nawrócenie się, wbrew jego prośbom, króla
Henryka IV
na
katolicyzm
w
1593
. Został pochowany w Genewie, obok katedry Saint Pierre.
Najważniejsze dzieła
Poezje:
- Juvenilia (1544)
- Passavantius (1544)
- Complainte de Messire Pierre Lizet
- Cato censorius (1591)
- Poemata
Prace historyczne:
- Icônes (1580),
- Histoire écclesiastique des Églises réformés au Royaume de France (1580),
- Jean Calvin (1575).
Traktaty teologiczne:
- Tractationes theologicae
- Summa totius Christianismi