Wymiar sprawiedliwości jest funkcją działalności państwa polegającą na rozstrzyganiu sporów o prawo, w których przynajmniej jedną ze stron jest osoba fizyczna lub podmiot podobny (np. osoba prawna). Spory te rozstrzygane są w trybie przepisanym przez prawo .

Polski wymiar sprawiedliwości

W Polsce, jak określa Konstytucja , wymiar sprawiedliwości sprawują sądy : Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Tym samym trybunały znajdują się poza strukturą polskiego wymiaru sprawiedliwości, jednak w szerokim ujęciu termin wymiar sprawiedliwości odnosi się również do nich.

Sądy

Wśród sądów wyróżnia się:

• sądy powszechne :
  • sądy rejonowe,
  • sądy okręgowe,
  • sądy apelacyjne,
• Sąd Najwyższy,
• sądy administracyjne (wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny ),
• sądy wojskowe (wojskowe sądy garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe)

Trybunały

Trybunały:

• Trybunał Konstytucyjny ,
• Trybunał Stanu ,

Podstawy prawne

Ustawami które normują ustrój wymiaru sprawiedliwości w Polsce są:

• Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r.
• Prawo o ustroju sądów powszechnych z 27 lipca 2001 r.
• Prawo o ustroju sądów wojskowych z 21 sierpnia 1997 r.
• Prawo o ustroju sądów administracyjnych z 25 lipca 2002 r.
• Ustawa o Trybunale Stanu z 26 marca 1982 r.
• Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z 1 sierpnia 1997 r.

Problemy

Głównym problemem wymiaru sprawiedliwości w Polsce jest jego niewydolność przejawiająca się w przewlekłości postępowań, przy czym jakość usług sądowniczych jest bardzo nierówna i znacząco odbiega od siebie w poszczególnych sądach^[1]. Równocześnie polskie sądownictwo znajduje się znacznie powyżej europejskiej średniej jeśli chodzi o stan zatrudnienia oraz wysokość finansowania^[2][3]. W Polsce na 100 tys. mieszkańców przypada 25,8 sędziów (dla porównania we Francji 11,9, w Estonii 17,8)^[4].

Polskiemu wymiarowi sprawiedliwości zarzuca się także nadużywanie tymczasowego aresztowania , stosowanie tzw. aresztu wydobywczego ^[5], słabe przygotowanie w sprawach gospodarczych^{[6][7][8][9][10]} oraz bałagan organizacyjny, z gubieniem materiału dowodowego włącznie^[11][12]. Po 1989 roku organizacje pozarządowe wielokrotnie apelowały o reformę wymiaru sprawiedliwości, która miałaby te problemy rozwiązać^[13][14].

W 2010 roku Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury rozpoczęła program badania kompetencji i wiedzy, budowania profili kompetencyjnych oraz szkoleń specjalistycznych dla prokuratorów i sędziów^[15]. Propozycje usprawnienia działania wymiaru sprawiedliwości są zgłaszane także przez środowisko sędziowskie^[16][17][18]. Na konferencji "Status sędziego 20 lat po transformacji ustrojowej w Polsce" w 2010 roku jako najpilniejszą reformę wymieniono ograniczenie kognicji sądów^[19].

Z tytułu wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka za niesłuszne aresztowania lub przewlekłość postępowania Polska wypłaciła w 2009 roku 5,5 mln zł, zaś za niesłuszne skazanie - 440 tys. zł^[20]. W 2006 roku przed ETPC przeciwko Polsce złożono 51 spraw o przewlekłość postępowania w sprawach cywilnych na podstawie art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, z czego w 42 przypadkach stwierdzono naruszenie art. 6 przez polski wymiar sprawiedliwości^[21].

Międzynarodowy wymiar sprawiedliwości

Wymiar sprawiedliwości leży w obszarze działania nie tylko państwa ale także organizacji międzynarodowych (międzynarodowy wymiar sprawiedliwości) w tym zakresie obok osób fizycznych i prawnych, stronami mogą być również państwa jako podmioty prawnomiędzynarodowe. Organy wymiaru sprawiedliwości (pod których jurysdykcją może być Polska) utworzono w takich organizacjach międzynarodowych jak:

• Unia Europejska ( Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji )
• ONZ ( Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości )
• Rada Europy ( Europejski Trybunał Praw Człowieka )
• Międzynarodowy Trybunał Karny

Należy zauważyć, że międzynarodowy wymiar sprawiedliwości działa subsydiarnie do sądownictwa państwowego co oznacza że sąd lub trybunał międzynarodowy działa wtedy, gdy nie ma możliwości rozstrzygnięcia danej sprawy w ramach prawa krajowego. Subsydiarność dotyczy w szczególności międzynarodowego prawa karnego.

Przypisy