Najazd
Elamitów
około
2000 roku p.n.e.
położył kres rozwojowi
sztuki sumeryjskiej
. Imperium
trzeciej dynastii z Ur
- podobnie jak miasto
Ur
- legło w gruzach.
Sumer
i
Akad
podzieliły się na wiele miast-państw. Jednym z nich był
Babilon
. Władający nim od około
1792 r. p.n.e.
amorycki
król
Hammurabi
podbił inne miasta i stworzył imperium babilońskie.
W sztuce i kulturze, okres po upadku imperium trzeciej dynastii z Ur charakteryzował się dużymi wpływami semickimi i nowymi trendami, które później zyskały miano sztuki babilońskiej.
Okres starobabiloński (Amoryci)
Stela z Kodeksem Hammurabiego (Luwr, Paryż)
Powszechnie uważa się, że poziom kultury osiągnął w okresie starobabilońskim bardzo wysoki poziom, chociaż w pewnych dziedzinach rysowały się pewne cechy dekadenckie (np. rzeźba). Przede wszystkim bardzo żywa była jeszcze tradycja sumero-akadyjska, nadająca ton w rozwoju kultury Mezopotamii. Nowością były nowe trendy w budownictwie wskazujące na silne wpływy semickie. Niestety z tego okresu nie znamy zbyt dużo zabytków, aby w pełni ująć całokształt kultury czasów amoryckich. Wykopaliska archeologiczne świadczą o znacznym rozwoju w
XVIII wieku p.n.e.
miasta
Mari
(Tel al-Hariri). Znaleziono tam pozostałości
pałacu
, siedziby króla
Zimrilima
. Była to ogromna budowla zajmująca około 3,5 ha, otoczona grubym murem. Do wnętrza prowadziła jedna brama. Pomieszczenia zgrupowane były wokół dziedzińców. Poszczególne grupy pełniły różne funkcje. Były tam obszary pomieszczeń administracyjnych, sal mieszkalnych przeznaczonych dla władcy i dworu, zaplecze z magazynami, warsztatami oraz pałacowa świątynia. W ruinach odnaleziono wielotysięczny zbiór glinianych tabliczek i dzieła sztuki. Na ścianach pałacu odkryto malowidła o żywej kolorystyce, wykonane na gipsowej wyprawie przy użyciu farb wodnych. Tematyka obrazów była zróżnicowana – od geometrycznych kompozycji po sceny batalistyczne, ceremonie religijne i obrazki z życia codziennego. Znaleziono także posągi i płaskorzeźby.
Do innych cennych znalezisk tego okresu należą ruiny świątyń, m.in. świątynia bogini
Isztar
-Kititum w Nerebtum (Iszdżali). Pomieszczenia świątyni były rozmieszczone wokół czterech dziedzińców. Całość otaczał mur. Do wnętrza prowadziło kilka bram. Sanktuarium poprzedzała sala ofiar. Tego typu plany świątyń znane były już we wcześniejszym okresie. W ośrodku Larsa zostały odnalezione
brązowe
figurki, wśród nich statuetka przedstawiającą trzy kozice o złoconych pyskach. Kozice, wspięte na tylnych nogach są odwrócone do siebie grzbietami. Zostały umieszczone na misie podtrzymywanej przez dwóch brodaczy. Rzeźba datowana jest na około
1900 r. p.n.e.
, znajduje się w
Luwrze
, w
Paryżu
.
Do najbardziej znanych rzeźb tego okresu należy odnaleziona w
1902
r. w Suzie
stela
z
Kodeksem Hammurabiego
. Stela przypomina kolumnę. Wyryto na niej tekst słynnego kodeksu. Powyżej tekstu umieszczono płaskorzeźbę przedstawiającą Hammurabiego w postawie stojącej, z dłońmi uniesionymi w modlitwie. Naprzeciw niego zasiada bóg
Szamasz
, który wręcza królowi symbol władzy. Oblicza postaci wyrzeźbiono w sposób oddający indywidualne rysy, rzeźba strojów wykonana jest bardzo starannie. Twarze posiadają bardzo bujny zarost. Warto zauważyć, że potężny Hammurabi nigdy nie był przedstawiany jako równy bogom.
Do innych znalezisk pochodzących z tego okresu należą
terakotowe
płaskorzeźby przedstawiające bogów oraz ludzi wykonujących codzienne czynności. Upowszechniły się też małe,
cylindryczne pieczęcie
służące do pieczętowania dokumentów spisywanych na glinianych tabliczkach. Wiele z nich zdobią motywy z dziejów
Gilgamesza
.
Okres średniobabiloński (kasycki)
Kudurru XI w. p.n.e. (Luwr, Paryż)
Kasyci
to najeźdźcy, którzy zdobyli władzę w
Babilonii
po złupieniu Babilonu przez
Hetytów
około
1595 roku p.n.e.
Wznieśli oni nową stolicę Durkurigazlu (Akarkuf), a w niej świątynie wzorowane na babilońskich i pałac z potężnym
zigguratem
. Do nowych osiągnięć sztuki tego rejonu, związanych z panowaniem Kasytów, zalicza się produkcję modelowanej cegły. Z niej wznoszono świątynie zdobione
fryzami
z wypalanej cegły. Technika ta została później przejęta przez budowniczych z okresu nowobabilońskiego oraz przez Persów. Innym charakterystycznym elementem sztuki tego okresu są "
kudurru
" – znaki graniczne. Znaki wykonywane były z kamienia, najczęściej z
diorytu
. Przechowywano je w świątyniach, jako potwierdzenie prawa własności do terenu, którego granice były opisane na kamieniu. Opis zawierał także prośbę wznoszoną do bóstwa i ciąg przekleństw, które dosięgną tych, którzy naruszą prawo własności. Zamiast wizerunku boga używano jego symbolu, co też było jedną z nowości wprowadzonych w tym okresie. Okres średnobabiloński zakończyło opanowanie Babilonii przez
Asyryjczyków
, za pośrednictwem których w Mezopotamii wpływy zdobyła
sztuka asyryjska
. |-
Okres nowobabiloński (chaldejski)
W
626 p.n.e.
Nabopolasar
ponownie zjednoczył królestwo babilońskie, a jego syn Nabopolasar II (
Nabuchodonozor II
) doprowadził je do potęgi. Ten okres w dziejach Babilonu nazywany jest nowobabilońskim. Za panowania Nabuchodozora Babilon został rozbudowany. Miasto, na planie prostokąta, otoczono podwójnym, wysokim
murem obronnym
, wzmocnionym wieżami rozmieszczonymi co 50 metrów. Przestrzeń pomiędzy murami wypełniono ziemią. Pałac z własnymi fortyfikacjami znajdował się w części północnej miasta. Wewnątrz zbudowano dziedzińce. Trzy pierwsze połączone były ogromnymi bramami. Trzeci dziedziniec poprzedzał sale reprezentacyjne, m.in. tronową o wymiarach 52,0 x 17,0 m. Dekoracja ścian wykonana była z mozaiki ze szkliwionej, kolorowej cegły. Fryz przedstawiał szereg kroczących lwów, nad nimi pokazano drzewa życia.
Prawdziwa Brama Isztar w Berlinie w Muzeum Pergamońskim. |
Detal z Bramy Isztar, fryz z glazurowanej cegły (Muzeum Pergamońskie, Berlin) |
Do pałacu przylegała
Brama Isztar
, która znajduje się w Berlinie w Muzeum Pergamońskim, w Iraku natomiast turyści mogą obejrzeć rekonstrukcję. W pobliżu bramy znajduje się sklepienie nad drogą wykonane z kamienia. Porównanie opisu Babilonu pozostawionego przez
Herodota
z odkopanymi pozostałościami sklepienia, skłoniły archeologa,
Roberta Koldeweya
, do wysnucia wniosku, że są to reszki jednego z
siedmiu cudów świata
-
wiszących ogrodów Semiramidy
. Przy bramie rozpoczynała się droga procesyjna, która prowadziła do świątyni i zigguratu
Marduka
(ziggurat nosi też nazwę zigguratu Etemenanki i bywa utożsamiany z
wieżą Babel
). Była to wysoka, siedmiokondygnacyjna wieża. Poszczególne piętra były pomalowane na różne kolory. Najniższe pokrywała czarna smoła, wyższe czerwona, wypalana cegła, kolejne, białe pokryto zaprawą wapienną lub gipsową a następne - błękitne oblicowano glazurowanymi płytkami. Dolne piętro miało 33,0 m wysokości, cała zaś wieża około 90,0 m. Podstawa wieży tworzyła kwadrat o boku 90,0 m.
Dekoracje z glazurowanej, modelowanej cegły układane w fryzy przedstawiające wizerunki zwierząt, stylizowane rośliny to jedno z największych osiągnięć sztuki tego okresu. Nowością też było wprowadzenie płaskich pieczęci ozdobionych scenami kultowymi.
Persowie, którzy zdobyli Babilon w
538 p.n.e.
nie zniszczyli miasta. Dzięki temu jeszcze przez wiele lat wytwarzano tu dzieła o charakterystycznych cechach sztuki babilońskiej, która wywarła wpływ na sztukę innych kultur, m.in.
Persji
.
Literatura: Sztuka świata. t.1 Praca zbiorowa. Wydawnictwo Arkady 1989 r.
Zobacz też
