Żywotnik zachodni
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	naczyniowe
Nadgromada	nasienne
Gromada	nagonasienne
Podgromada	nagonasienne drobnolistne
Klasa	iglaste
Rząd	Cupressales
Rodzina	cyprysowate
Rodzaj	żywotnik
Gatunek	żywotnik zachodni
Nazwa systematyczna
Thuja occidentalis L.

Gatunek leczniczy

Gatunek trujący

Thuja occidentalis - Żywotnik zachodni

Żywotnik zachodni (Thuja occidentalis L. ; syn. Arbor vitae) – gatunek drzewa z rodziny cyprysowatych . Pochodzi ze wschodnich części Ameryki Północnej – południowej Kanady i północnych rejonów USA . Ma wiecznie zielone liście. Obecnie popularne drzewo ogrodowe w Europie Środkowej i Południowej . Żywotnik zachodni jest stosowany w homeopatii oraz w fitoterapii . Wyciąg wchodzi w skład złożonego leku ziołowego (Esberitox) do stosowania doustnego w leczeniu przeziębienia , ostrych i przewlekłych infekcji górnych dróg oddechowych oraz pomocniczo wraz z antybiotykiem w leczeniu zakażeń bakteryjnych ^[1]. Olejek eteryczny , którego głównym składnikiem jest tujon , wchodzi w skład preparatów złożonych do stosowania zewnętrznego w przypadku brodawek na rękach i stopach^[2].

Morfologia

Pokrój 

Początkowo korona wąskostożkowata lub kolumnowa, z czasem cylindryczna.

Pień  

Osiąga wysokość do 20 m (w Polsce dorasta do 15 m), średnica pnia do 0,4 m (wyjątkowo osiąga wysokość 30 m i średnicę pnia 1,6 m). Początkowo rośnie szybko, po 15-20 latach tempo wzrostu maleje. Kora ciemnobrązowa, łuszcząca się wąskimi pasemkami. Silnie spłaszczone, jasnozielone gałązki w zimę przybierają brunatny odcień.

Drewno  

Lekkie, miękkie, o jasnym, żółtawym zabarwieniu. Pozbawione jest żywicy a jednak pozostaje wyjątkowo trwałe i odporne na gnicie (znacznie trwalsze niż drewno dębowe ).

Liście  

Łuskowate igły, na pędach wierzchołkowych zaostrzone, odstające, rozmieszczone rzadko, długości 3-4(5) mm, na gałązkach silnie przylegające, tępo zakończone, długości około 2,5 mm. Łuski rosnące na dolnej i górnej płaszczyźnie gałązki opatrzone wypukłym gruczołkiem żywicznym, boczne krótsze i bez gruczołków.

Szyszki  

Wąskojajowate, początkowo żółtozielone, dojrzałe jasnobrązowe, długości 8-12 mm, złożone z 8-10 łusek. Wyrastają na krótkich bocznych rozgałęzieniach.

Biologia i ekologia

Biotop , wymagania 

Niziny , doliny rzek. Preferuje podmokłe gleby wapienne, najlepiej rośnie w klimacie chłodnym i wilgotnym. Tworzy lasy jednogatunkowe lub mieszane razem z choiną kanadyjską i sosną wejmutką . Wytrzymały na niskie temperatury i odporny nawet na duże zanieczyszczenia powietrza.

Fitochemia

Świeża roślina zawiera 0,6% olejku eterycznego , cukry redukujące , polisacharydy , rozpuszczalne w wodzie minerały , kwas taninowy oraz taniny ^[1]. Głównymi składnikami olejku eterycznego otrzymanego ze świeżych liści są: tujon (65%), izotujon, fenchon oraz inne monoterpeny ( alfa-pinen , myricen, alfa-terpinen, limonen , gamma-terpinen, terpinolen, sabinen^[3]) i glikoproteiny o wysokiej masie cząsteczkowej^[1]. Do innych zidentyfikowanych związków chemicznych należą: kamfen , borneol , lignany, flawonoidy ( kwercetyna , mirycetyna)^[3]. Zawartość olejku eterycznego w suchej roślinie Herba Thujae occidentalis wynosi od 1,4 do 4%^[1]. Olejek eteryczny pozyskuje się z liści, gałązek i kory okazów przynajmniej 15-letnich przez destylację z parą wodną^[2]. Olejek ma gorzki, balsamiczny zapach. Jest wykorzystywany w medycynie oraz w przemyśle perfumeryjnym ^[2].

Właściwości farmakologiczne

Żywotnik zachodni jest rośliną trującą .

• Olejek eteryczny żywotnika zachodniego

Głównemu składnikowi olejku eterycznego z żywotnika zachodniego, czyli tujonowi, przypisuje się właściwości przeciwgrzybicze, bakteriobójcze^[2] i przeciwrobacze ^[3]. Olejek eteryczny żywotnika jest trucizną przy podaniu doustnym, zaś stosowany zewnętrznie działa silnie drażniąco.

• Alkoholowo-wodny wyciąg z żywotnika zachodniego

Polisacharydy i proteiny , obecne w dużych ilościach w rozpuszczalnym w wodzie ekstrakcie z żywotnika zachodniego, mają działanie stymulujące układ odpornościowy ^[3].

Działanie przeciwwirusowe oraz immunostymulujące żywotnika stało się przedmiotem badań naukowych, przeprowadzonych in vivo i in vitro ^[4], które potwierdziły wzmacnianie odporności^[1], związane z aktywacją makrofagów ^[1], po doustnym zastosowaniu etanolowo-wodnego wyciągu .

Większość badań klinicznych ziołowego preparatu złożonego, zawierającego wodno-etanolowe wyciągi z żywotnika oraz Echinacea purpurea , Echinacea pallida i Baptisia tinctoria (nazwa handlowa Esberitox) potwierdziło skuteczność terapeutyczną leku w leczeniu ostrych infekcji układu oddechowego i przeziębienia ^[1]. Preparat okazał się także pomocny w leczeniu bakteryjnego zakażenia dróg oddechowych w skojarzeniu z antybiotykiem ^[1].

Efekty uboczne

Na podstawie wyników badań klinicznych oceniono, że stosowanie u dorosłych i dzieci zarejestrowanego preparatu leczniczego, zawierającego alkoholowy wyciąg z żywotnika zachodniego, jest bezpieczne^[1]. W okresie od stycznia 1999 do sierpnia 2003 preparat złożony z żywotnikiem (Esberitox) zażyło ponad 12 milionów pacjentów i zarejestrowano 63 przypadki działań niepożądanych^[1], z których większość miała łagodny, przejściowy charakter i dotyczyła skóry , np. wysypka . Dzienna dawka Esberitoksu dla dorosłych oraz dla dzieci plasuje się dużo poniżej maksymalnej dawki uznanej za bezpieczną dla ludzi (w przeliczeniu na tujon wynosi doustnie 1,25 miligrama/kg masy ciała) oraz poniżej dawki tujonu dopuszczalnej w napojach alkoholowych (około 0,08 mg tujonu/kg masy ciała osoby dorosłej)^[1].

Kontakt skóry z żywotnikiem może prowadzić do kontaktowego wyprysku alergicznego ^[3], za który najprawdopodobniej są odpowiedzialne kwasy żywiczne ^[3].

Dawkowanie

Zalecana dawka dzienna Esberitoksu^[1]:

• dla dorosłych 18 do 36 mg żywotnika (odpowiada 18 do 36 mikrogramów tujonu)
• dla dzieci 12 do 24 mg żywotnika (odpowiada 12 do 24 mikrogramom tujonu)

Leki zawierające w swoim składzie żywotnik nie powinny być zażywane przez kobiety w ciąży oraz karmiące bez uprzedniego skonsultowania się z lekarzem ^[1].

Zatrucie

Główne objawy zatrucia po spożyciu świeżej rośliny są z reguły łagodne i obejmują^[1][3]:

• wymioty
• ból brzucha
• biegunkę

W przypadku przedawkowania preparatów doustnych zawierających wyciąg z żywotnika zachodniego objawy są poważniejsze i obejmują dodatkowo^[1][3]:

• podrażnienie błony śluzowej żołądka i jelit
• ból głowy
• nerwowe pobudzenie
• drgawki
• uszkodzenie wątroby i nerek prowadzące do zaburzeń metabolicznych fatalnych w skutkach
• arytmię
• krwawienie mięśnia sercowego
• mocne i długotrwałe skurcze, w tym maciczne
• śmiertelny bezdech , gdy duża ilość tujonu dostanie się do układu krwionośnego

W medycynie ludowej wyciąg z żywotnika zachodniego był stosowany jako środek wywołujący aborcję ^[3]. Badania nie potwierdziły działania aborcyjnego żywotnika, ani innych roślin zawierających tujon^[1]. Odwary z żywotnika były tradycyjnie stosowane w tym celu (najprawdopodobniej razem z jałowcem ), często prowadząc do zgonu kobiety^[1], gdyż mocne i długotrwałe skurcze macicy występują dopiero, gdy dojdzie do śmiertelnego zatrucia^[3].

Zastosowanie

• Drzewo ozdobne – chętnie sadzony w parkach miejskich i jako element zieleni osiedlowej. Szczególnie cenione są liczne odmiany, także ze względu na odporność na zanieczyszczenia powietrza oraz wytrzymałość na mrozy . Dobrze znosi przycinanie i może być stosowany do formowania zimozielonych żywopłotów – za przykład takiego zastosowania może posłużyć popularna odmiana Brabant. Formy żywopłotowe i szpalerowe tworzy się także z innych odmian o kolumnowym pokroju. Wśród nich często spotykana jest odmiana Smaragd, a także nieco mniej powszechne Holmstrup i Yellow Ribbon. Z odmian o niższym pokroju popularnie sadzone są kuliste: Danica, Globosa czy też Teddy oraz Rheingold. Żywotnik zachodni wprowadzony został do uprawy w Europie w latach 30. XVI wieku . Najpopularniejsze odmiany ozdobne najczęściej zostały wyhodowane w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat w szkółkach hodowlanych.

• Roślina lecznicza – stosowana w fitoterapii oraz homeopatii ^[4] u ludzi i zwierząt^[3].
  • Olejek eteryczny – wchodzi w skład preparatów do stosowania zewnętrznego w leczeniu brodawek na stopach i rękach^[5], które muszą być stosowane ostrożnie, gdyż mogą wywoływać podrażnienia skóry. Preparaty zewnętrzne z olejkiem z żywotnika nie powinny być stosowane przez kobiety w ciąży . Nie wolno ich też podawać doustnie, gdyż są trujące .
  • Wyciąg – wchodzi w skład złożonego leku ziołowego (Esberitox) do stosowania doustnego w leczeniu przeziębienia , ostrych i przewlekłych infekcji górnych dróg oddechowych oraz pomocniczo wraz z antybiotykiem w leczeniu zakażeń bakteryjnych ^[1].
  • W homeopatii – stosuje się doustnie tylko odpowiednio wysokie potencje (D6, D30) otrzymane przez wielokrotne rozcieńczanie urtinktury żywotnika, np. w profilaktyce poszczepiennych działań niepożądanych u małych dzieci^[6][7] oraz leczeniu konstytucyjnym. Zewnętrznie w homeopatii stosuje się tinkturę z żywotnika do smarowania brodawek.

Ciekawostki

Największy znany przedstawiciel tego gatunku osiągnął wysokość 34 m i średnicę pnia 175 cm. Okaz rośnie w Leelanau County, w stanie Michigan .

Najstarszy znany żywotnik zachodni ma 1000 lat, ale znaleziono martwy już okaz, którego wiek oszacowano na podstawie pierścieni na 1500 lat.

Przypisy