Strzegom
Herb Herb Strzegomia
Dewiza : Polska Stolica Granitu
Województwo	dolnośląskie
Powiat	świdnicki (województwo dolnośląskie)
Gmina • rodzaj	Strzegom miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1242
Burmistrz	Lech Markiewicz
Powierzchnia	20,49 km²
Wysokość	ok. 230 m n.p.m.
Ludność (2008) •  liczba •  gęstość	16 706 820 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 74
Kod pocztowy	58-150
Tablice rejestracyjne	DSW
Położenie na mapie Polski Strzegom
50°57'40″N 16°20'40″E / 50.96111, 16.34444 Na mapach: 50°57'40″N 16°20'40″E / 50.96111, 16.34444
TERC ( TERYT )	5020119064
Miasta partnerskie	Auerbach/Vogtl. , Pavullo nel Frignano , Znojmo , Torgau
Urząd miejski Rynek 38 58-150 Strzegom
Strona internetowa miasta

Bazylika mniejsza pw. śś. Piotra i Pawła

Strzegom ( niem. Striegau), miasto w woj. dolnośląskim , w powiecie świdnickim , siedziba gminy miejsko-wiejskiej Strzegom . W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. wałbrzyskiego . Wielki ośrodek kamieniarski – duże kopalnie granitu strzegomskiego .

Położenie

Miasto Strzegom położone jest w południowej części województwa dolnośląskiego w powiecie świdnickim nad Strzegomką . Miasto leży na terenie Przedgórza Sudeckiego . Strzegom otaczają Wzgórza Strzegomskie . Nieopodal miasta znajduje się najwyższe wzniesienie tychże wzgórz – góra Krzyżowa o wysokości 354 m n.p.m.

Według danych z 30 czerwca 2008 miasto liczyło 16 706 mieszkańców^[1]. Atutem miasta jest bliskość przejść granicznych z Niemcami (100 km) i Czechami (30 km). Strzegom posiada dobrze rozwiniętą sieć połączeń kolejowych i drogowych. Do miasta można dotrzeć autobusami PKS-u . Jest to także ważny węzeł drogowy.

Historia

Dorzecze rzeki Strzegomki upodobali sobie Ślężanie , którzy postanowili tutaj założyć swą osadę. W czasach wojen polsko- czeskich w latach 1038 - 1137 gród stał się ważnym ośrodkiem z racji swojego położenia na szlakach handlowych, jak i pełnienia funkcji obronnych. Pierwsza zapisana wzmianka o Strzegomiu (gradice Ztrigom) pochodzi z bulli papieskiej wydanej przez Hadriana IV w 1155 roku w Rzymie . Obok grodu warownego, pełniącego funkcje obronne, rozwinęła się także osada miejska zwana Starym Strzegomiem. W 1149 roku biskup wrocławski konsekrował tu pierwszy kościół. W 1202 roku komes Imbram , kasztelan strzegomski, przekazuje joannitom kościół wraz z przynależnościami. Dokumentami potwierdzającymi tę darowiznę (akt dotacyjny z lat 1202- 1203 , dyplom księcia Henryka Brodatego , oraz 2 dyplomy Cypriana – biskupa [wrocławskiego) potwierdzają istnienie i podkreślają rangę dawnego Strzegomia. Po tym, jak w 1241 r. Tatarzy spalili gród, wdowa po Henryku Pobożnym , Anna, lokowała tu miasto na prawie niemieckim i ściągnęła kolonistów aby przyspieszyć odbudowę ośrodka. W 1291 roku miasto znalazło się w nowo powstałym księstwie świdnicko-jaworskim, którym rządził Bolko I . Z jego polecenia wokół miasta wzniesiono mury obronne w latach 1291- 1299 . W 1339 roku otwarto pierwszą szkołę w mieście. Wyraźny jest również rozwój gospodarczy. Od 1346 roku miasto posiadało już 9 cechów rzemieślniczych: sukiennicy, dostawcy przędzy, krawcy, kuśnierze, rzeźnicy, piekarze, szewcy, powroźnicy i piwowarzy. 11 czerwca 1520 roku Ludwik II nadaje Strzegomowi przywilej używania pieczęci czerwonej co umożliwia sądowi wzywanie świadków.

Bezpotomna śmierć Ludwika II Jagiellończyka w 1526 roku spowodowała iż 3,5-tysięczne miasto dostało się pod panowanie Habsburgów. Okres renesansu to okres prosperity i rozwoju Strzegomia. Tętniący liczący ponad 3000 osób organizm miejski, w którym było 428 podatników, nie ustrzegł się przed biedotą, pospólstwem i problemami wielkich miast. Coraz częściej rzemieślnicy uciekali na wieś, a w mieście budowano okazałe budowle dla bogatych i biednych mieszczan. Zagęszczenie było ogromne, wewnątrz murów miejskich mieściło się 312 domów. 31 grudnia 1626 roku do miasta dotarła wiadomość o nakazie przezimowania wojsk Wallensteina , jednakże żołd i koszt utrzymania 10 kompanii wojska przerósł możliwości finansowe miasta. Rajcy miejscy, wysłali protest do cesarza jednak pozostały one bezskuteczne. Zaczęły się ciężkie czasy dla miejscowych protestantów, których nagminnie prześladowano. Zabierano im majątki, zamykano kościoły. W 1629 roku zostali oni pozbawieni praw obywatelskich. Wojska Wallensteina dokonały mordów i gwałtów na miejscowej ludności a cholera zdziesiątkowała mieszczan. Zaraza zabrała 625 strzegomian. W wyniku wojny trzydziestoletniej miasto legło w gruzach, straciło swe przywileje, zamek uległ ruinie i przeszedł na własność miasta, a z 3 tysięcy mieszkańców zostało zaledwie 400.

Rok 1742 , który był rokiem 500 lecia nadania praw miejskich miastu, zaznaczył się przejęciem całego Śląska przez Prusy. Wskutek przywrócenia swobód religijnych jeszcze w tym samym roku protestanci wznieśli w mieście swoją świątynię. 4 czerwca 1745 roku król pruski Fryderyk II wygrał pod miastem bitwę z Austriakami, bezskutecznie próbującymi odzyskać prowincję. W czasie wojen napoleońskich w Strzegomiu stacjonowali ułani polscy z Legii Polsko-Włoskiej którzy 14 maja 1807 roku pokonali oddział pruski nad Strugą nieopodal Szczawienka (obecnie dzielnica Wałbrzycha ).

Wiek XIX to okres wielkiego rozwoju miasta i szybkiego uprzemysłowienia. w 1816 Strzegom zostaje miastem powiatowym. Lata 1870 - 1914 to najlepszy okres w historii miasta. Powstają nowe fabryki, ulice, place, budynki, rozwija się przemysł kamieniarski. Wzrost ekonomiczny wspierany jest przez infrastrukturę transportową: powstają połączenia kolejowe z Ząbkowicami Śl. i Legnicą (1856), Bolkowem (1890) i Malczycami (1895). W 1905 r. w mieście żyło 13.427 osób, niemal wyłącznie Niemców. Dobrą passę przerywa I wojna światowa i następujące po niej osłabienie gospodarcze Niemiec. W 1932 roku miasto przestało być miastem powiatowym i weszło w skład powiatu świdnickiego, tracąc większość swoich funkcji administracyjnych.

13 lutego 1945 r. do Strzegomia wkroczyły wojska radzieckie, dokonując rabunków i gwałtów. Między 9 a 11 marca, po zaciekłych walkach, Niemcy odbili miasto. W rezultacie 60% jego zabudowy legło w gruzach. Rosjanie wkroczyli ostatecznie do Strzegomia dopiero 7 maja 1945 r. W czerwcu 1945 r. Strzegom przekazany został administracji polskiej. Rozpoczął się napływ polskich osadników; w lipcu 1946 r. wysiedlono 7 tys. pozostałych jeszcze przedwojennych mieszkańców miasta do Niemiec.

Po wojnie nastąpiła odbudowa i rozbudowa miasta. Powstało wiele nowych budynków, szkół, budynków użyteczności publicznej, sklepów, pawilonów handlowych i zakładów przemysłowych. Rozbudowie uległ przemysł-powstały Zakłady Kamienia Budowanego, Zakłady Materiałów Ogniotrwałych, Zakłady Mechanizacji Budownictwa Zremb, Zakłady Roszarnicze Konpar, Zakłady Wyrobów Papierniczych, Dolnośląskie Zakłady Obuwnicze Dolbut i wiele innych. Wybudowano oczyszczalnię ścieków, wodociągi i kanalizację na terenie miasta. Oddano do użytku przychodnię zdrowia.

Zabytki

Zabytkami Strzegomia są:

• Bazylika pw. śś. App. Piotra i Pawła
• Kościół św. Barbary
• Kościół i klasztor pokarmelitański
• Kaplica św. Antoniego
• Kaplica św. Jadwigi
• Wieża targowa
• Mury Obronne

Gospodarka

Strzegom jest ważnym ośrodkiem przemysłu kamieniarskiego. W mieście istnieje kilkadziesiąt firm zajmujących się wyrobami z granitu i bazaltu . Wiele obiektów w Europie jest wyłożonych strzegomskim granitem. W mieście również obecny jest przemysł maszynowy, spożywczy, papierniczy, odzieżowy. Do ważniejszych zakładów należą:

• Strzegomskie Przedsiębiorstwo Górniczo-Obróbcze "Granit" – producent różnych form płytowych i blokowych z granitu, produkuje również okładziny granitowe, posadzki oraz galanterię drogową. W swoich strukturach posiada cztery wyrobiska, gdzie wydobywa się granit na potrzeby własne jak i innych firm;
• Polski Granit - firma produkująca krawężniki drogowe i mostowe, kostkę granitową, płyty chodnikowe.
• Grabinex sp. z o.o. – firma, która produkuje krawężnik na wysoką skalę oraz płyty posadzkowe, parapety, kostkę granitową
• Morstone sp. z o.o. – to firma działająca również w branży kamieniarskiej, produkuje płyty posadzkowe, stopnie, parapety, kostkę granitową;
• Strzegomskie Zakłady Mechaniczne "Zremb" – producent automatycznych wytwórni betonów o pojemnościach od 750 do 1875 litrów ;
• Strzegomskie Zakłady Wyrobów Papierowych UNIPAP Sp. z o.o. – producent m.in. zeszytów szkolnych;
• Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe "Delma-Bazalt" sp. z o.o. – producent rur kanalizacyjnych;płytek bazaltowych

• Rolpek sp. z o.o. – producent wędlin, pasztetów, konserw;
• Wrocławskie Zakłady Zielarskie "Herbapol" S.A. – zakład w Stanowicach koło Strzegomia – producent leków ziołowych, syropów, herbat ziołowych.

P.P.H.U. "Giełda Granitu" s.c-producent kostki granitowej,formak,kamienia murowego,krawężnika

Oprócz tego w mieście istnieje kilkadziesiąt zakładów kamieniarskich, słodownia , młyn , liczne firmy usługowo-handlowe, hurtownie, serwisy i warsztaty. Istnieją markety wielkopowierzchniowe Lidl , Biedronka oraz Intermarche .

Transport

Krzyżują się tutaj szlaki:

• Droga krajowa nr 5 : Wrocław – Jelenia Góra
• Droga wojewódzka nr 374 : Legnica – Jawor – Świebodzice – Wałbrzych

Oprócz tego istnieją drogi lokalne do Żarowa , Tomkowic , Morawy , Kostrzy czy Roztoki .

W mieście zlokalizowane są trzy dworce kolejowe. Wszystkie są od kilku lat nieczynne. Te dworce to:

• Strzegom Miasto - Jest to dworzec zlokalizowany w centrum Strzegomia. Budynek dworca wybudowany został w 1890 roku. Pierwsza nazwa stacji brzmiała Striegau Stadt. Od 1945 roku nazwa uległa zmianie na Strzegom Miasto. Od 1996 roku stacja nie funkcjonuje a budynek dworca jest zamknięty. Kasy zostały zlikwidowane. Zadaszenie nad peronem istnieje.
• Strzegom - Stacja Strzegom zlokalizowana jest na peryferiach miasta. Oddana do użytku została 16 grudnia 1856 roku. Pierwsza nazwa stacji brzmiała Striegau. Od 1945 roku nazwa stacji to Strzegom. Przez stacje przechodzą linie Katowice-Legnica i Malczyce-Marciszów. Budynek dworca został adaptowany do innych celów, kasy zamknięte i zlikwidowane.
• Strzegom Międzyrzecze - Jest to jedyna stacja która nie posiada budynku dworca. Jest to i zawsze był posterunek odgałęźny linii. Obecnie stacja ta jest zamknięta i nieczynna, semafory rozebrane.

Kultura

Strzegomskie Centrum Kultury

Strzegomskie Centrum Kultury prowadzi zajęcia z zakresu tańca, teatru, plastyki, muzyki, modelarstwa, haftu artystycznego, turystyki i śpiewu. Posiada w swych strukturach salę widowiskową i taneczną. SCK jest organizatorem wielu imprez kulturalno-rozrywkowych na terenie miasta. Do największych, cyklicznych imprez w mieście, organizowanych przez SCK zaliczamy Święto Otwartych Serc, Międzynarodowy Dzień Dziecka, Święto Chleba, Spotkania z piosenką religijną i refleksyjną, Mikołajkowy Show, Festiwal Piosenki Harcerskiej. Centrum jest także organizatorem imprez zleconych, wystaw, koncertów. Stanowi rolę animatora życia kulturalnego miasta. Strzegomskie Centrum Kultury zajmuje się również organizacją i prowadzeniem Międzynarodowego Festiwalu Folkloru który istnieje już 14 lat i niezmiennie rozbrzmiewa w sierpniu muzyką i tańcem ludowym. W lutym 1997 roku został on przyjęty do Międzynarodowej Federacji Festiwalów Folklorystycznych i Sztuki Ludowej (CIOFF).

Honorowi obywatele Strzegomia

• Walenty Wyrwa
• Stanisław Siwiec
• Stanisław Targosz
• Edward Forski
• Krzysztof Stelmach

Biblioteka

Powstała ona w 1949 roku i do teraz prężnie się rozwija uzupełniając ofertę kulturalną miasta. Posiada w swych zbiorach prawie 92 tysiące woluminów , w tym także unikatowe wydawnictwa Braci Urbanów z lat 1901 - 1920 pisane i wydawane w języku polskim. Biblioteka jest także organizatorem wielu imprez kulturalnych, kiermaszu książek, konkursów, wystaw i sympozjów. W bibliotece gościli m.in. Maria Kędzierzyna, Krystyna Pająkowa, Henryk Worcell .

Imprezy sportowe

• THHT Strzegom (WKKW)
• Memoriał im. Edwarda Brzegowego (Judo)

Towarzystwo Miłośników Ziemi Strzegomskiej

Edukacja

Szkolnictwo w Strzegomiu obejmuje stopnie przedszkolny, podstawowy, gimnazjalny oraz średni. Absolwenci tych szkół mogą kontynuować naukę w pobliskich miastach takich jak Wałbrzych, Legnica czy Jelenia Góra. W mieście istnieją dwa gimnazja, trzy szkoły podstawowe oraz dwa zespoły szkół ponadpodstawowych.

Przedszkola:

• Przedszkole Miejskie nr 2 im. Misia Uszatka
• Przedszkole Miejskie nr 3
• Przedszkole Miejskie nr 4

Szkoły Podstawowe:

• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Mikołaja Kopernika
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Henryka Sienkiewicza
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. Kornela Makuszyńskiego
• Szkoła Podstawowa nr 5 (szkoła specjalna)

Gimnazja:

• Gimnazjum nr 1 im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego
• Gimnazjum nr 2 im. Jana Pawła II
• Gimnazjum nr 5 (szkoła specjalna)

Szkoły Ponadpodstawowe:

• Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Stefana Żeromskiego
• Zespół Szkół Zawodowych
• Państwowa Szkoła Kamieniarska

Organizacje:

• Szczep harcerski "Dziś-Jutro-Pojutrze" im. hm. Floriana Marciniaka

Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej Strzegomski Szczep Drużyn Harcerskich im.Orląt Lwowskich

Kościoły

• Kościół Rzymskokatolicki :
  • Parafia pw. Najświętszego Zbawienia Świata i Matki Boskiej Szkaplerznej, ul. Kościuszki
  • Parafia pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła, Bazylika Mniejsza , Pl. Kościelny
• Kościół Zielonoświątkowy :
  • Zbór "Salem", ul. Niepodległości 21 a

Miasta partnerskie

Sport

• Strzegomski Klub Karate Kyokushinkai
• Klub sportowy AKS Strzegom
• Ośrodek Sportu i Rekreacji
• LKS Stragona Strzegom

Przypisy

Bibliografia

• "Strzegom" 2001 praca zbiorowa wyd. Promocja Bydgoszcz
• "Strzegom i okolice" 1999 praca zbiorowa wyd. Promocja Bydgoszcz
• "Dolny Śląsk na weekend" 2005 Cyprian Skała, Waldemar Brygier wyd. Pascal Bielsko-Biała

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Strzegomiu

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa miasta Strzegom
• Strzegomski Informator Lokalny
• Gazeta Strzegomska
• Biuletyn Informacji Publicznej UMiG Strzegom