Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Wałbrzych

Wałbrzych

Wałbrzych
Panorama miasta
Rynek w Wałbrzychu
Herb
Flaga
Herb Wałbrzycha Flaga Wałbrzycha
Województwo dolnośląskie
Powiat wałbrzyski
Gmina
• rodzaj
Wałbrzych
miejska
ZałożonoIX wiek
Prawa miejskie ok. 1400
Prezydent miasta Piotr Kruczkowski
Powierzchnia 84,7 km²
Wysokość450-500 m n.p.m.
Ludność (2009)
•  liczba
•  gęstość

121 363[1]
1 432,9 os./km²
Strefa numeracyjna
+48 74
Kod pocztowy 58-300 do 58-309 i 58-316
Tablice rejestracyjne DB
Położenie na mapie Polski

Wałbrzych
50°47'N 16°17'E / 50.783, 16.283 Na mapach: 50°47'N 16°17'E / 50.783, 16.283
TERC
( TERYT )
5020121091
Miasta partnerskie Gżira , Foggia , Vannes , Hradec Králové , Freiberg , Jastarnia , Tuła , Dniepropetrowsk
Urząd miejski
pl. Magistracki 1
58-300 Wałbrzych
Strona internetowa miasta

Wałbrzych ( niem. Waldenburg, czes. Valdenburk, Valbřich) – miasto położone nad rzeką Pełcznicą w Górach Wałbrzyskich , w województwie dolnośląskim . Po reformie administracyjnej miasto na prawach powiatu . Od 1 stycznia 2003 w powiecie wałbrzyskim (pozbawione statusu powiatu). Aktualnie największe miasto o statusie gminy w Polsce. Obecnie rozpoczęły się starania o przywrócenie Wałbrzychowi praw powiatu grodzkiego[2]. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego .

Wałbrzych istniał już w 1305 , prawa miejskie uzyskał po 1400 []. Największy rozkwit miasto przeżywało w XIX wieku [], wraz z rozwojem przemysłu - głównie górnictwa, przemysłu tekstylnego, produkcji porcelany i koksownictwa. Do niedawna duży ośrodek przemysłowy, centrum administracyjne województwa wałbrzyskiego oraz ośrodek górnictwa , obecnie gmina miejska o funkcjach przemysłowo-handlowo-usługowych z rozwijającymi się funkcjami ośrodka turystycznego, stolica powiatu wałbrzyskiego .

Spis treści

Położenie

Wałbrzych leży w centralnej części Sudetów na terytorium dwóch regionów: Pogórza Zachodniosudeckiego i wschodniej części Sudetów Środkowych . Rozłożone jest w niewielkiej Kotlinie Wałbrzyskiej oraz na otaczających ją wokół Górach Wałbrzyskich . Powierzchnia miasta wynosi 84,7 km²[]. Rozciągłość na osi wschódzachód wynosi 12 km, a z północy na południe miasta – 22 km[]. Wałbrzych, którego granice administracyjne przebiegają momentami naturalnymi zboczami, grzbietami gór a czasem opierają się na potokach górskich, osiąga swój najwyższy punkt na Borowej – 853 m n.p.m. Najniższym punktem jest dolina Pełcznicy – 315 m n.p.m.[]. Wałbrzych jest jednym z ważniejszych ośrodków w województwie dolnośląskim . Drugie po Wrocławiu miasto pod względem liczby ludności w województwie , trzecie pod względem powierzchni (większą powierzchnię mają Wrocław i Jelenia Góra)[]. Wałbrzych był w latach 19751999 miastem wojewódzkim. Obecnie ośrodek powiatowy.

Historia

Według relacji Ephraima Ignatiusa Naso, świdnickiego kupca , podanej w jego książce z 1667 – "Phoenix redivius ducatum Swidnicensis et Javroviensis", osada Waldenburg, pospolicie zwana Wallenberg, istniała już w 1191 za Księcia śląskiego Bolesława Wysokiego . Nazwę swą zawdzięczać miała pielgrzymkom do drewnianego kościółka p.w. Najświętszej Marii Panny, na pagórku ( niem. wallen – pielgrzymować), lub staremu grodowi pośród lasu. Ta druga wersja jest bardziej prawdopodobna, jest bowiem faktem, że w pobliżu tego kościółka, przy którym tryskało źródło wody mineralnej , istniał nizinny gród otoczony wałami i fosą. Stare zapisy podają nazwy: Waldenburg ( 1400 r.) i Waldenberg ( 1372 r.), co można przetłumaczyć jako "leśny gród" lub "leśna góra".

Palisadowy gród wałbrzyski, z wałem dochodzącym do 8 m wysokości, był słowiańskim okopem pierścieniowym . Miał 44 m długości i 32,5 m szerokości. W jego miejscu istniała prawdopodobnie osada słowiańska . Wydaje się więc, że Wałbrzych wyrósł z dawnego grodziszcza na pagórku, w pobliżu borów obszernej kotliny , do której zapuszczali się osadnicy z nizin, wąwozem Pełcznicy .

Historyczny rodowód miasta wywodzi się z czasów średniowiecznych, prawdopodobnie z końca XII w. W okresie tym istniała już leśna osada słowiańska, w której z biegiem lat powstał mały gródek warowny . Na jej miejscu dokonano lokacji miasta, w którym osadzono kolonistów. Pierwsza w pełni wiarygodna informacja o Wałbrzychu pochodzi z 1305 r. Z tego bowiem okresu zachował się dokument określający wysokość świadczeń parafii śląskich na rzecz biskupstwa wrocławskiego , wśród których został wymieniony także Wałbrzych. Status miasta Wałbrzych uzyskał w latach 14001426 . Z roku 1426 pochodzi historyczna wzmianka o Wałbrzychu jako mieście liczącym ok. 200 mieszkańców.

Dzieje Wałbrzycha od 1278 r. związane były z losami księstwa świdnickiego. Po Henryku Pobożnym Wałbrzych dostał jego syn książę świdnicki Bolesław Łysy ale dopiero jego syn Bolko I Surowy zajął się rozbudową miasta otaczając je murem obronnym i wzniesieniem zamku Nowy Dwór , ok. 1290 r. w Podgórzu na Górze Zamkowej. Od 1326 r. gród ten związany był z księstwem świdnicko-jaworskim.

W 1392 r. księstwo świdnicko-jaworskie przeszło pod panowanie Czech, a wraz z nimi w 1526 r. w skład państwa Habsburgów austriackich.

Miasto przez długi czas było miastem prywatnym, wielokrotnie zmieniając właściciela. Początkowo od 1400 r. należało do rodu Szoffów z Owiecka.

Przez ponad 250 lat Wałbrzych i okoliczne wsie znajdowały się w posiadaniu rodu Czetryców (Czettritzów), czego istniejącym śladem jest zespół pałacowy budowany w latach 16041628 , tzw. Pałac Czetryców, obecna siedziba Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa .

W 1738 r. miasto i przyległości kupił Konrad Hochberg, mieniący się potomkiem Piastów , właściciel sąsiadującego zamku Książ , jednego z trzech największych w Polsce. W 1742 Wałbrzych, wraz z większością Śląska, wcielony został do Prus wskutek zwycięskiej wojny z Austrią. Tym samym zakończyły się prowadzone przez administrację austriacką prześladowania miejscowych protestantów. Po siedemdziesięciu latach pozostawania w rękach rodu Hochbergów miasto przestało być własnością prywatną i w 1808 r. zaczęło wieść niezależne życie.

Wieki XV i XVI to okres rozwoju rzemiosła tkackiego , którego apogeum przyniósł wiek XVIII . Był to równocześnie koniec wałbrzyskiego tkactwa. Jego miejsce zajęło włókiennictwo , a także górnictwo węglowe , dynamicznie rozwijające się od połowy XVIII w.

Kopalnia "Bolesław Chrobry" widok z 1926 roku

Według przekazów historycznych w roku 1604 Diprand Czetryc wydał "ordunek węglowy ", który regulował sprawy wydobycia, magazynowania i sprzedaży węgla oraz wynagrodzenia gwarków. W roku 1747 czynnych było w Wałbrzychu 7 kopalń węgla, a w 1805 r. 54 szyby zatrudniały 895 górników.

Prawdziwy przełom dla miasta stanowił jednak wiek XIX i początek XX , kiedy to miał miejsce bardzo dynamiczny rozwój istniejących i nowo powstałych gałęzi przemysłu: włókienniczego , ceramicznego , szklarskiego , metalowego, górniczego i koksowego. W 1818 r. powstała (prawdopodobnie pierwsza na kontynencie europejskim) mechaniczna przędzalnia lnu. W 1920  r. uruchomiono odlewnię żeliwa i fabrykę maszyn a w 1922 r. fabrykę lin i drutu (istniejącą do dnia dzisiejszego - obecnie jako Frezpol Sp. z o.o. Oddział Produkcji Lin i Drutów „Linmet” w Wałbrzychu). Nadal wyroby swe sprzedają dwie, z trzech istniejących niegdyś, fabryki porcelany powstałe w 1831 (obecnie Fabryka Porcelany "Krzysztof" S.A.) i 1845 r. (obecnie Fabryka Porcelany "Wałbrzych" S.A.). Wałbrzych, dotąd niewielkie i peryferyjnie położone miasteczko przeżył okres intensywnej urbanizacji, przeradzając się w duży ośrodek przemysłowy i wchłaniając jako nowe dzielnice wsie położone w okolicznych dolinach. W 1871 r. Wałbrzych stał się wraz z Prusami częścią zjednoczonej Rzeszy Niemieckiej, korzystając z jej szybkiego rozwoju gospodarczego.

W miarę rozwoju miasta następowała rozbudowa jego infrastruktury komunalnej. Pierwsza linia kolejowa połączyła Wałbrzych i Wrocław w 1843 r., a od 1896 r. można było dotrzeć pociągiem do Kłodzka i Czech . Miasto uzyskało także wszelkie niezbędne urządzenia komunalne: elektryczność w 1896 , gaz w 1868 , wodociągi w 1905 i komunikację tramwajową w 1898 r.

Obecny, nieregularny i rozległy układ urbanistyczny jest wynikiem zarówno górzystego ukształtowania terenu, jak i faktu, że większość obecnych dzielnic miasta wyrosła z wsi rozciągniętych wzdłuż górskich potoków. W 1856 r. Wałbrzych otrzymał nowy ratusz . Wśród zabudowy miejskiej zaczęły wyróżniać się obiekty przemysłowe, kominy i piętrzące się hałdy kopalniane. Po I wojnie światowej zbudowano nową dzielnicę o charakterze wielkomiejskim (Neustadt - dziś Nowe Miasto), a socjaldemokratyczne władze miasta zainicjowały szeroko zakrojony program budowy osiedli socjalnych dla ludności robotniczej, kontynuowany następnie w okresie hitlerowskim. W 1939 r. miasto posiadało ok. 65 tysięcy mieszkańców.

II wojna światowa nie spowodowała zniszczenia miasta, zajętego przez wojska radzieckie dopiero po kapitulacji Niemiec. Miasto zostało przyznane Polsce. W przeciągu kilku powojennych lat większość dotychczasowych mieszkańców Wałbrzycha wysiedlono do Niemiec, choć ze względu na brak wyszkolonej kadry do obsługi przemysłu grupa Niemców pozostała w mieście aż do końca lat 50 XX wieku. Do miasta przybyli m.in. liczni repatrianci z Kresów Wschodnich i z Zachodu - głównie z Francji[3]. Nastąpił dalszy wzrost przestrzenny Wałbrzycha przy zachowaniu ukształtowanego wcześniej charakteru przemysłowego. Granice administracyjne rosły dzięki dołączeniu kolejnych pobliskich gmin, jak i budowie nowych osiedli mieszkaniowych. Efektem tych zmian jest obecna powierzchnia miasta, wynosząca prawie 85 km².

  • Wykres liczby ludności Wałbrzycha na przestrzeni ostatnich 210 lat

Największą populację Wałbrzych odnotował w 1991 r. – wg danych GUS 141 161 mieszkańców[4].

Pochodzenie nazwy miasta

Niemiecka nazwa miasta, Waldenburg oznacza dosłownie "leśny gród". Miasto, nad którym wznosi się kopuła Chełmca (851 m n.p.m. ), położone jest wśród zielonych wzgórz w centralnej części Sudetów Środkowych, na wysokości 450–500 m n.p.m., na pograniczu dwóch rejonów geograficznych: Pogórza Wałbrzyskiego i Gór Wałbrzyskich . Wałbrzych leży nad rzeką Pełcznicą .

Niemiecki Waldenburg miał także swoje dialektyczne nazwy: Walmbrich, Walbrich. Ta właśnie nazwa występuje w "Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego". Na podstawie nazw niemieckich wytworzyły się następnie formy używane na terenie położonego nieopodal czeskiego obszaru językowego: Valdenburk oraz Valbřich. Ta ostatnia postać stała się podstawą polskiej nazwy Wałbrzych, ustalonej wraz z włączeniem miasta do Polski w 1945 r.[] (choć na niektórych pierwszych mapach powojennych pojawia się nazwa Borowieck[5]).

Historia przemysłu w Wałbrzychu

Nieczynna kopalnia Bolesław Chrobry w Wałbrzychu

Historia przemysłu i jego rozwoju jest długa i burzliwa. Mieszkańcy pierwszego grodu wałbrzyskiego trudnili się bartnictwem i myślistwem . W późniejszym okresie do branż tych doszły rolnictwo oraz hodowla bydła .

Górnictwo — Pierwszy pisany i zachowany dokument o powstaniu pierwszej wałbrzyskiej kopalni węgla kamiennego pochodzi z 1366 roku. Dokument ten podaje iż Książę świdnickojaworski Bolko II za zasługi dworzan wykonywane dla księcia, mogą "po wsze czasy" posiąść prawo do sztolni dziedzicznej (sztolni odwadniającej) w Starym Zdroju . W 1805 były już 54 kopalnie. Tak szybki rozwój górnictwa wymagał powstania urzędów, które kontrolowałyby działania tej branży. I tak się stało. W 1778 roku powstał w Wałbrzychu inspektorat górniczy, a prawie sto lat później w 1861 roku – urząd górniczy. XX wiek to okres intensywnej eksploatacji złóż węgla. Rok 1990 to okres początku końca zagłębia wałbrzyskiego.

Sukiennictwo — Drugą, równie ważną dziedziną gospodarki Wałbrzycha, było sukiennictwo. W XVII i XVIII wieku wyroby dolnośląskich tkaczy, trafiały na rynki zbytu w Europie, Ameryce Południowej i Afryce. Eksport wyraźnie napędzał niski koszt wyrobu sukna, a więc i niska cena, a także miękka woda oraz olbrzymia ilość drewna niezbędna do bielenia tkanin. Tkacze wałbrzyscy należeli do cechów w Świdnicy , a od 1602 roku założyli oni własny cech – wałbrzyski, potwierdzony przez ówczesnego właściciela Wałbrzycha – Dipranda Czettritza. Połowa XVIII wieku to okres uprzemysłowienia wałbrzyskiego tkactwa.

Koksownictwo — Pierwsze próby koksowania wałbrzyskiego węgla podjęto w 1776 roku. Niespełna osiem lat później koksownie były już wybudowane na Sobięcinie , oraz niedaleko szybu Witold.

Zabytki

Sąd Rejonowy
Zamek Książ
Wałbrzyski rynek nocą
Ratusz – siedziba Urzędu Miasta
Wałbrzych - Zabytkowy budynek Prokuratury Okręgowej
Zabytkowa sala Maksymiliana w Zamku Książ
Stare miasto nocą
Pl. Tuwima, dzielnica Śródmieście
  • Zamek Książ – największy zamek na Dolnym Śląsku , trzeci pod względem wielkości w Polsce (po Wawelu i Malborku ). Zamek wybudowany został w latach 12881292 dla Bolka I ażeby mógł się on bronić przed najazdem Czechów. Po wygaśnięciu dynastii Książ wielokrotnie zmieniał właścicieli (dynastie czeskie, węgierskie, niemieckie). Najdłużej (1509-1941) na zamku panował ród Hochbergów. W 1941r obiekt skonfiskowany przez III Rzeszę , przebudowywany (1943-1945) na Hitlerowską siedzibę. Pod zamkiem znajduje się wybudowany podczas II wojny światowej system podziemnych korytarzy, prawdopodobnie będących częścią większego kompleksu Riese - budowanego w Górach Sowich . Przeznaczenie tuneli nie zostało jednak wyjaśnione,
  • Wałbrzyski Rynek – centralny plac miasta na którym w 1731 roku stał drewniany ratusz . W 1996 roku rynek przeszedł gruntowną modernizację, ograniczono na nim ruch samochodowy, wybudowano fontannę oraz elementy małej architektury (dotychczas mieścił się tam parking wybudowany w 1928 roku),
  • Budynek Muzeum Okręgowego – wybudowany został w 1801 roku,
  • Ratusz wałbrzyski – stary ratusz na rynku nie spełniał już wymogów więc miasto w 1854 roku zakupiło za kwotę 8000 talarów 4 morgi ziemi na wybudowanie placu rynkowego, oraz nowego ratusza. Budynek ratusza zaprojektował i wykonał królewski budowniczy Waesemann,
  • Prokuratura Rejonowa – budynek na reprezentacyjnym placu Wałbrzycha – Placu Magistrackim wzniósł w 1904 roku architekt Resner z Wrocławia,
  • Pałac Tielscha – pałac wybudowany dla właściciela pobliskich Zakładów Porcelany – Carla Tielscha . Projekt wykonany przez budowniczego wrocławskiego Wassemanna,
  • Dawny pałac rodu Czettritzów (1604–1628), późnorenesansowy, rozbudowany 1857 na siedzibę administracji książąt pszczyńskich ,
  • Palmiarnia w Lubiechowie – Palmiarnia Lubiechowska – wybudowana została w latach 19111914 na rozkaz księcia pszczyńskiego Jana Henryka XV von Hochberga . Na powierzchni 1900 m² występuje ponad 80 gatunków roślin pochodzących z całego świata,
  • Dawny dom zdrojowy „Lwi Gród” nazywany był w innych okresach także „Domem Lwów” lub „Kamienicą pod Lwami” z niemieckiego „Löwenhaus” jest jednym z nielicznych już świadectw historii Starego Zdroju, dawnego kurortu, który największą swoją świetnością cieszył się w drugiej połowie XVIII i pierwszej połowie XIX wieku. „Lwi Gród” powstał około roku 1800 najprawdopodobniejszą datą budowy jest jednak rok 1791 na zlecenie dawnego właściciela Starego Zdroju Josepha Franza Bernarda von Mutius wraz z innymi budynkami gościnnymi,
  • Liczne zabytki architektury górniczej, między innymi wieża szybu „Chwalibóg”, która jest najstarszą w dolnośląskim zagłębiu węglowym stalową wieżą wyciągową, postawioną w 1888 roku. Wieża szybu „Staszic” typu Malakow wybudowana około 1866 roku została wykonana z surowej cegły na wzór średniowiecznych wież obronnych, jej wysokość wynosi 40 m. Wieża szybu „Tytus”, był pierwszą w dolnośląskim zagłębiu wieża o konstrukcji żelbetowej z maszyną wyciągową umieszczoną w głowicy wieży. Do najciekawszych zabytków górnictwa wałbrzyskiego należy Lisia Sztolnia , i była kopalnia węgla Thorez wraz szybami Julia i Sobótka. Obecnie Muzeum Przemysłu i Techniki w Wałbrzychu .

Zabytkowe świątynie

  • Kościół pw. Matki Boskiej Bolesnej – wzniesiony w średniowieczu, w 1720 i 2003 roku przeszedł gruntowną renowację,
  • Kościół ewangelicki projektu Carla Gottharda Langhansa – zbudowany w latach 17851788 ,
  • Kościół św. Ducha, w stylu klasycystycznym, salowy, wzniesiony 18471848 , obecnie polskokatolicki ,
  • Kolegiata pw. Najświętszej Maryi Panny Bolesnej i Świętych Aniołów Stróżów. W 1899 roku rozebrano stary kościół by ustąpić miejsca nowemu budynkowi, który został zbudowany w latach 18981904 wg projektu architekta wrocławskiego Alexisa Langera . Kościół jest halowy, zbudowany na planie krzyża łacińskiego.

Klimat

Klimat Wałbrzycha należy do gatunku klimatów oceanicznych. Ma on typ podgórski, kotlinowy. Charakteryzują go zmienne i dosyć wysokie wahania temperatur między dniem a nocą . Jest to klimat chłodny, zmienny czasem bardzo ostry. Charakteryzują go ostre zimy i duża ilość opadów atmosferycznych. Na klimat ten wpływają głównie masy powietrza o kierunku zachodnim oraz masy powietrza o kierunkach zbliżonych do zachodniego. Skutkuje to wysokim ciśnieniem przede wszystkim po południowej oraz zachodniej części gór. Efekt ten ma miejsce zarówno latem jak i zimą[].

Przyroda

Przyroda Wałbrzycha odradza się po zniszczeniach i zaniedbaniach spowodowanych przez rabunkową gospodarkę przemysłową. Obecnie po ponad 10 latach od upadku dolnośląskiego zagłębia węglowego Wałbrzych jest miastem zielonym. Na jego terenie istnieje 7 parków miejskich (w tym największy Książański Park Krajobrazowy ).

Wody na terenie miasta

Najdłuższym potokiem przepływającym przez obszar miasta jest Pełcznica , którą ongiś zwano w dolnym biegu Błotnią, natomiast w górnym Ogorzelcem. Wypływa ona ze Srebrnego Źródła ze szczytu Borowa i przepływa ponad 18 km przez Wałbrzych[]. Na tym terenie nie ma większych akwenów ze stojącą wodą, ogólna powierzchnia zbiorników z woda stojącą nie przekracza 0,4 km² co stanowi skromną część powierzchni miejskiej[]. Na powierzchnię tę składają się głównie pozostałości stawów rybackich, glinianek oraz osadniki zakładów przemysłowych. W Wałbrzychu przez pagórkowatą powierzchnie istnieje także mnóstwo strumyków i górskich potoków, ale nie są one dużej wielkości[].

Flora

W roślinności występującej na tym terenie możemy wyróżnić dwa piętra[]:

  • piętro pogórza , które sięga do wysokości 500 m n.p.m.
  • piętro regla dolnego , które sięga do 500 m n.p.m.

Dominują lasy świerkowe, bukowe i świerkowo-bukowe. Runo lasów i parków poszywa marzanka , bodziszek , szczyr , żywiec , gniewnik, kopytnik pospolity i wiele innych[].

Fauna

Świat zwierzęcy niestety nie jest zbytnio zróżnicowany. Na obszarze miasta nie występuje wiele gatunków. Do ważniejszych grup zwierząt, które bytują na terenie Wałbrzycha zaliczyć możemy przede wszystkim ptactwo . A tutaj do ważniejszych gatunków należą[]:

Licznie na terenie miasta występują gryzonie polne i leśne takie jak mysz polna i szczur . Oprócz tego występują gatunki które prezentują faunę leśną i polną takie jak: zając , łasica , kuna . Spotykane są również jelenie żyjące na pogórzach wałbrzyskich.

Ekologia i ochrona środowiska

Książański Park Krajobrazowy
Park z fontannami

Niegdyś Wałbrzych, zwłaszcza w latach 80. XX wieku był najbardziej zanieczyszczonym miastem w Polsce. Przewyższał nawet pod względem zanieczyszczenia powietrza, wód i gleb miasta GOP-u . Sytuacji tej należy się jednak upatrywać nie tylko w niewłaściwej polityce ekologicznej zakładów przemysłowych, lecz także w tym, iż szybko rozwijające się miasto nie miało dostatecznie rozbudowanej sieci kanalizacyjnej, nie było dobrej organizacji komunikacji wewnątrzmiejskiej. Po 1991 roku, a więc po okresie likwidacji wałbrzyskich kopalń i wielu zakładów, sytuacja ulegała stałej poprawie.

Obecnie Wałbrzych jest miastem gdzie ilości zanieczyszczeń nie przekraczają w znaczący sposób (jak to miało kiedyś miejsce) dopuszczalnych norm. Dodatkowo władze miasta inwestują w oczyszczalnię ścieków, stara się nakłaniać mieszkańców do zamiany ogrzewań z węglowych na gazowe , inwestuje w rozwój sieci kanalizacyjnej. Działa tutaj szereg instytucji i przedsiębiorstw które dbają o odbiór zanieczyszczeń (Wałbrzyskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania, Wałbrzyski Związek Wodociągów i Kanalizacji). Wałbrzych również stara się inwestować w nowe tereny zielone, w ochronę przyrody. Zagospodarowywane są stare pogórnicze hałdy , urządzane nowe parki i skwery. Problemem jest stale rosnący ruch kołowy. Jednak i tę niedogodność próbuje się wykluczyć inwestując w obwodnice miejskie oraz ekrany dźwiękoszczelne, i nowe rozwiązania drogowe, zmniejszające hałas, a więc takie, które mają mniejszy wpływ na zdrowie nie tylko mieszkańców miasta. Mowa tutaj także o żyjących zwierzętach w obszarze administrowania Wałbrzycha.

Nowe inwestycje, które są obecnie realizowane, pozwolą za kilka lat aby Wałbrzych był miastem o czystym środowisku i nienagannym stosunku do przyrody.

Gospodarka

Fabryka Porcelany "Krzysztof"

Wałbrzych jest ważnym ośrodkiem przemysłowym, kulturalnym i naukowym regionu. Rozwinięty jest przemysł budowlany, motoryzacyjny, szklarski, chemiczny, włókienniczy, odzieżowy, spożywczy. Szczególnie rozwinięty jest przemysł ceramiczny, oraz przemysł motoryzacyjny.

Był on dawniej dużym ośrodkiem wydobycia i przetwórstwa węgla kamiennego. W Wałbrzychu działały trzy duże kopalnie węgla kamiennego ( Wałbrzych , Victoria , Thorez ). Ostatnią kopalnie zamknięto w połowie lat 90. Obecnie działa jedynie jedna koksownia (Victoria).

Największe Wałbrzyskie osiedle Podzamcze

Ogółem na koniec 2002 roku było 14 195 podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON[]. W skład tej liczby wchodziło 9 468 zakładów osób fizycznych, 771 różnego rodzaju spółek, 51 spółdzielni oraz 4 przedsiębiorstwa państwowe. Na koniec 2004 roku liczba podmiotów w systemie REGON wynosiła już 14 688, w tym 778 spółek, 50 spółdzielni i tylko 1 przedsiębiorstwo państwowe. Stopa bezrobocia jest tutaj najwyższą w województwie dolnośląskim i wynosi 15,0% (stan na 31 grudnia 2008 )[6]. W powiecie wałbrzyskim bezrobocie wynosi 17,6% i jest jednym z najwyższych w Polsce [7].

Spółki komunalne

Miasto Wałbrzych jest właścicielem wszystkich udziałów Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego Sp. z o.o. w Wałbrzychu

Miasto Wałbrzych posiada większość udziałów w następujących spółkach miejskich:

Spółki ze znaczącym udziałem gminy:

  • Miejski Zarząd Budynków Sp. z o.o. w Wałbrzychu,
  • Miejski Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Wałbrzychu,
  • Wałbrzyskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania Sp. z o.o.,
  • Wałbrzyski Związek Wodociągów i Kanalizacji.

Spółki te mają za zadanie utrzymanie czystości w mieście, zarządzanie budynkami miejskimi i ich bieżące remonty, wywóz śmieci, nieczystości i odpadów płynnych, utrzymanie zieleni w mieście oraz utrzymanie i kompleksowe zarządzanie komunikacją miejską.

Sytuacja na rynku pracy

Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna "Invest-park"

Z racji trudnych warunków wydobywczych, niskiej opłacalności wydobywania węgla, oraz czynników takich jak niska cena węgla, dekapitalizacja budynków, urządzeń oraz maszyn kopalń postanowiono zlikwidować Dolnośląskie Zagłębie Węglowe. W latach 19901993 zwolniono około 20 tysięcy pracowników zatrudnionych w wałbrzyskich kopalniach, co odbiło się głębokim piętnem na mieście. Upadek kopalń spowodował także upadek wielu przedsiębiorstw i instytucji działających na rzecz górnictwa. Upadły Przedsiębiorstwa Robót Górniczych, podupadła Fabryka Maszyn Górniczych "Wamag". Obiekty kopalń w większości zostały rozkradzione a resztki wyburzone. Likwidacja wałbrzyskich kopalń spowodowała bezrobocie strukturalne w całym regionie, z którego dojeżdżały tysiące osób do pracy w Wałbrzychu. Bezrobocie dalece przekraczało średnią dla Polski . Dodatkowo wałbrzyskie zakłady włókiennicze zaczęły mieć poważne problemy ze zbytem produkowanych przez siebie towarów co doprowadziło do dalszych masowych zwolnień. Ta sytuacja trwała do późnych lat 90. XX wieku, czyli do powołania Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej "Invest Park" . Zaczęły się pojawiać nowe firmy, chcące ulokować swe siedziby właśnie w Wałbrzychu. Wybudowana została fabryka Toyoty , Cersanitu , Metzelera, powstało wiele przedsiębiorstw i zakładów dających pracę tysiącom Wałbrzyszan. Obecnie bezrobocie w mieście wynosi 18,1% [dane na marzec 2009] i jest większe od średniej stopy bezrobocia w województwie dolnośląskim, ale z roku na rok spada.

Głównymi pracodawcami w gminie Wałbrzych są:

  • Wałbrzyskie Zakłady Koksownicze "Victoria"S.A.,
  • Enitra,
  • Toyota Motor Manufacturing Poland ,
  • Faurecia,
  • Camela ,
  • Trelleborg ,
  • Zakłady Porcelany Stołowej Krzysztof,
  • Fabryka Porcelany Wałbrzych,
  • Zakłady Ceramiczne Cersanit III,
  • Metzeler Polska,
  • Glaverbel Silesia,
  • Interminglass Polska.

Nowe inwestycje, które powstają w WSSE "Invest Park" pozwolą na zatrudnienie kolejnych mieszkańców miasta i powiatu.

Kultura

Wałbrzyski Ośrodek Kultury

Wałbrzyski Ośrodek Kultury (WOK) jest instytucją działającą na terenie Wałbrzycha. Siedziba mieści się w dzielnicy Piaskowa Góra oraz Biały Kamień . Wałbrzyski Ośrodek Kultury jest instytucją która prowadzi wiele imprez kulturalnych, rozrywkowych i oświatowych na terenie miasta. Angażuje w życie kulturalne samych mieszkańców, oferując zajęcia stałem prowadzone przez wyspecjalizowane osoby. Wielu wałbrzyszan może się aktywnie włączyć w animację życia kulturalnego miasta, poprzez uczestnictwo w różnego rodzaju zajęciach plastycznych, muzycznych, tanecznych, rozrywkowych.

Filharmonia Sudecka

Filharmonia Sudecka
Kino Apollo w Wałbrzychu

Filharmonia Sudecka powstała w roku 1978 z inicjatywy Józefa Wiłkomirskiego . Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Sudeckiej, licząca obecnie około 80 muzyków prezentuje dzieła kameralne, symfoniczne, oratoryjno-kantatowe i popularne począwszy od muzyki dawnej, poprzez największe kompozycje klasyczne i romantyczne aż po muzykę współczesną. Zespół ma na swoim koncie także kilka prawykonań utworów współczesnych kompozytorów polskich i obcych. Oprócz tego przy filharmonii działa kilka zespołów kameralnych. Orkiestra od czasów powstania brała udział w wielu festiwalach i konkursach krajowych i zagranicznych akompaniując wielu znanym a także początkującym artystom. Występowała w byłej Czechosłowacji , Francji , Niemczech , Włoszech . Zespoły kameralne filharmonii występowały także w byłym ZSRR , Szwajcarii , Niemczech i Francji. Na estradzie Filharmonii Sudeckiej mieli okazję wystąpić dyrygenci i soliści z całej niemal Europy, a także z tak odległych i egzotycznych krajów, jak Argentyna, Brazylia, Chile, Chiny, Japonia, Korea, Kuba, Liban, Meksyk, Nowa Zelandia i inne. Od początków XXI w. orkiestra daje regularne koncerty noworoczne i karnawałowe w Berlinie . Orkiestra nagrała również kilkanaście płyt CD, które zostały wydane w Polsce i Niemczech. Od 1 września 2005 r. dyrektorem Filharmonii Sudeckiej jest dr Dariusz Mikulski .

Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego

Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu powstał jako miejski teatr w 1957 roku. Zaczątkiem dzisiejszego teatru była założona w 1947 roku sala teatralna im. Aleksandra Fredry , która występowała dla nielicznej jeszcze wówczas ludności polskiej (około 7 tysięcy). Współpracowano również wtedy z już istniejącym teatrem jeleniogórskim . Jednak wałbrzyska scena nie była samodzielna i nie posiadała stałego miejsca występów. Powodów tego było dużo, ale najważniejszym był brak wolnego budynku. Scena wałbrzyska została uroczyście otwarta dopiero w 1956 roku kiedy utworzono tutaj scenę filialną Państwowych Teatrów Dolnośląskich w Jeleniej Górze . Miejska Rada Narodowa w 1960 roku podjęła uchwałę zobowiązującą miasto Wałbrzych do wszczęcia postępowania dla powołania teatru dramatycznego. 1 października 1964 roku w Wałbrzychu powołano Teatr Dramatyczny. Dyrektorem nowego teatru pozostał B. Orlicz, a placówka działalność artystyczną rozpoczęła 23 listopada 1964 roku premierą "Zemsty" Fredry. Wałbrzyski teatr w ciągu pierwszego sezonu dał 7 spektakli premierowych i 285 widowisk które obejrzało ponad 100 tysięcy widzów. O działalności wałbrzyskiego teatru pisało wiele czasopism i gazet m.in. "Trybuna Wałbrzyska", "Słowo Ludu", "Gazeta Robotnicza", "Życie Literackie", czy "Teatr". Sezon 19671968 odbył się już pod nowym kierownictwem Krystyny Tyszarskiej. Zaprezentowano "Hamleta", "Żeglarza" Szaniawskiego czy "Dwaj" Juliusa Barč – Ivana. Malała dość znacznie liczba widzów, która spadła z liczby prawie 140 tysięcy w sezonie 1966 /1967 do liczby 81 tysięcy widzów w sezonie 1967 /1968. Lata 19691971 to okres wystawiania dalszych premier jednak powolnej stagnacji teatru. Teatr do 1991 roku wystawił 190 premier m 8182 przedstawienia które obejrzało ponad 2 miliony widzów. Przemiany ustrojowe w 1989 dały plon w postaci spektaklu "Noce dziadów" W. Jesionki. Jednak frekwencja w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych nie przekroczyła progów z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Obecnie publiczność teatru to publika młodzieżowa, szkolna, i indywidualna natomiast w latach 70. była to publika organizowana gdzie zakłady pracy finansowały pracownikom wyjścia do teatru. Za największy sukces teatru, można uznać iż w 1992 roku widownia w przewadze była widownią młodzieżową w proporcji 60% do 40%. Niektóre nagrody przyznane dla teatru:

Zdobyte nagrody[]:

  • Nagrody ogólne:
    • "Iwona, Księżniczka Burgunda" Witold Gombrowicz , XXXI Opolskie Konfrontacje Teatralne "Klasyka Polska 2006", I nagroda, nagroda za reżyserię – A. Tyszkiewicz, nagroda za scenografię – Jan Polivka, nagroda za debiut sceniczny w roli Księcia Filipa – Rafał Kosowski, "PEREŁKA" aktorska jako nagroda pozaregulaminowa za najlepszy epizod dla Piotra Kondrata za rolę Walentego.
  • Nagrody dla teatru
    • Ankiety miesięcznika "Teatr" – Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu dwukrotnie (w 2003 i 2004 roku) wymieniony jako jeden z najlepszych w Polsce.
  • Nagrody dla ludzi teatru
    • "Paszport Polityki" Dwukrotne (w 2003 i 2004 roku) nominacje dla Piotra Kruszczyńskiego oraz Jana Klaty w dziedzinie Teatru, dla Piotra Kruszczyńskiego.

Teatr Lalki i Aktora

Historia Wałbrzyskiego Teatru Lalki i Aktora sięga 1945 roku kiedy to krótko po otwarciu Szkoły Muzycznej nieopodal powstał amatorsko – społeczny Teatr Lalek a właściwie Teatr Kukiełek. Teatr powstał i narodził się dzięki życiowej pasji małżonków Melanii i Tadeusza Karwatów, którzy jeszcze przed II wojną światową angażowali się w sosnowiecki teatr "Baj-Baj". Pierwsze próby do premierowego przedstawienia "O dzielnym Szewczyku, złotowłosej królewnie, strasznym smoku i królu Goździku" odbywały się w prywatnym mieszkaniu państwa Karwatów. Premiera odbyła się w grudniu 1945 roku w sali "Cyganerii" na Podgórzu, będąca w owym czasie salonem miasta Wałbrzycha. W skład pierwotnego zespołu oprócz wspomnianego już T. Karwata – reżysera, a zarazem kierownika teatru, wchodziły trzy osoby: scenograf Ferdynand Drabik, oraz aktorzy Anna Białas, Melania Karwatowa i Zdzisław Sanecki. W 1951 roku teatr dostaje dotację ze Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i zakupuje budynek przy ul. Buczka 16 gdzie mieści się do dziś.

Niektóre wyróżnienia[]:

  • 1960 - Nagroda dla "Najlepszego Teatru Poezji Ziem Zachodnich" we Wrocławiu,
  • 1965 - Ogólnopolski Festiwal Sztuk Małoobsadowych w Warszawie , Andrzej Rettinger – II nagroda za reżyserię – "Bamba w oazie Tongo",
  • 1967 - III Śląski Festiwal Teatrów Lalkowych w Opolu, Włodzimierz Dobrowolski, Ali Bunsch – I nagroda za ogólny poziom artystyczny i I nagroda za scenografię – "O chłopie co wszystkich zwodził (złoty klucz)",
  • 1968 - Nagroda Artystyczna Prezydium WRN,
  • 1972 - Ogólnopolski Konkurs Solistów Teatrów Lalek w Białymstoku , J. Górecka, W. Pietrzyk – II nagroda – "Romeo i Julia",
  • 1993 - VIII Łomżyńskie Spotkania Teatrów w Walizce, I nagroda za scenografię – "Romeo i Julia",
  • 1996 - X Łomżyński Festiwal Teatru w Walizce, I nagroda za scenografię – "Dziesięciu Małych Murzynków".

Obecnie teatr jest jednym z 22 teatrów lalek w Polsce i jednym z dwóch teatrów lalek na Dolnym Śląsku .

Biblioteka

Historia biblioteki w Wałbrzychu sięga 1945 roku, kiedy to w mieście zawiązał się komitet na rzecz budowy Miejskiej Biblioteki Publicznej. W latach 19461956 biblioteka podlegała pod Ministerstwo Oświaty, które dzieliło centralnie pieniądze, w efekcie czego wałbrzyska biblioteka uzyskała 40000 pozycji. Jednak w większości mało wartościowych. Lata te to także okres politycznych perturbacji które nie pozostały bez znaczenia dla księgozbioru wałbrzyskiej biblioteki. Wiele książek zniszczono lub skonfiskowano co poskutkowało stratą ponad 45 tysięcy książek z placówki miejskiej. W 1973 roku nastąpiło zespolenie Powiatowej Biblioteki Publicznej z Miejską Biblioteką Publiczną, co po reformie administracyjnej w 1975 roku dało Wojewódzką Bibliotekę Publiczną. W latach 19801990 postępował dalszy rozwój biblioteki. W 1983 roku otwarto dwie specjalistyczne filie a mianowicie dla niedowidzących i niewidomych oraz filię dla dzieci na Podzamczu . W 1993 roku, biblioteka także dostała od miasta gmach blisko Rynku wałbrzyskiego, kamienice pod czterema Atlantami, która była dobrze przystosowana do funkcji bibliotecznych. Obecnie biblioteka posiada zasobny księgozbiór liczący około 150.000 pozycji, jest prenumeratorem ok. 170 tytułów czasopism, posiada ponad 12.500 roczników archiwalnych oraz posiada bogaty zbiór pozycji specjalnych liczący ok. 16.000 woluminów, w tym 13.000 audiowizualnych. Biblioteka wykorzystuje elektroniczne technologie w zakresie rejestracji czytelników i wypożyczeń, tworzy i udostępnia bazy danych dotyczących swych zbiorów.W roku 2005 nastąpiło połączenie Miejskiej Biblioteki Publicznej z Powiatową Biblioteką Publiczną w jedną instytucję kultury pod nazwą Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna "Biblioteka pod Atlantami". Dyrektorem placówki został mgr Cezary Kasiborski. Aktualnie biblioteka w Wałbrzychu posiada 14 filii i siedzibę główną.

Były Górniczy Dom Kultury – Kino Górnik

Wałbrzyska Galeria Sztuki BWA "Zamek Książ"

Wałbrzyska Galeria Sztuki Biuro Wystaw Artystycznych " Zamek Książ " została utworzona jako samodzielna jednostka 1 stycznia 1976 roku przez Wojewodę Wałbrzyskiego, a od 1 stycznia 1996 roku jej organizatorem jest Gmina Wałbrzych. Celem działalności Galerii jest promowanie sztuki współczesnej poprzez prezentację ciekawych i oryginalnych postaw twórczych artystów z kraju i z zagranicy oraz twórców własnego środowiska. Galeria realizuje corocznie kilkanaście wystaw w siedzibie własnej oraz przygotowuje i prezentuje ekspozycje w placówkach obcych. Do ciekawszych realizacji należały wystawy plakatów Jana Sawki z USA , drzeworytów HAP Grirshabera, polskich osobowości twórczych takich jak Jan Szancenbach , Janina Kraupe, Adam Myjak , Władysław Hasior , Stanisław Mikulski , Tomek Sętowski. Prezentowała także prestiżowe wystawy ze zbiorów ukraińskich , wielkich mistrzów malarstwa polskiego np. Jacka Malczewskiego , "Arcydzieła malarstwa polskiego", czy "Piękny Lwów ", które cieszyły się ogromnym zainteresowaniem zwiedzających. Galeria organizowała pokazy szkła artystycznego z kolekcji własnej za granicą, we Włoszech – w Pałacu Sztuki w Foggii , w Czechach i w Rosji oraz wielokrotnie w ośrodkach wystawienniczych w Polsce .

Galeria promuje również rodzimych twórców, zwłaszcza młodych artystów , organizując ich wystawy i wydając katalogi oraz prezentuje ich twórczość w innych placówkach wystawienniczych. Ostatnie z wystaw środowiskowych m.in.„Przegląd młodej twórczości wałbrzyskiej i świdnickiej” odbył się także w Świdnicy , a twórczość Miłosza Pobiedzińskiego została zauważona na Bielskiej Jesieni w Bielsku-Białej , prace Agnieszki Starościak prezentowane była również w Częstochowie , Legnicy i Jeleniej Górze , obrazy Cyryla Bartkowiaka w Krynicy oraz Ostrowcu Świętokrzyskim . W ramach prowadzonej działalności funkcjonuje Galeria Sprzedaży, oferująca duży wybór profesjonalnych dzieł, począwszy od malarstwa , grafiki , rzeźby po ceramikę i szkło . Szczególne miejsce w ofercie zajmują prace artystów z własnego środowiska, co stanowi dla nich doskonały sposób promowania. Galeria rozwija również działalność edukacyjną , oferując wałbrzyskim szkołom zwiedzanie swoich wystaw z przewodnikiem , lekcje z zakresu sztuki oraz konkursy towarzyszące dużym przedsięwzięciom wystawienniczym. Dyrektorem instytucji jest mgr Alicja Młodecka. Adres, ul. Piastów Śląskich 1, 58-306 Wałbrzych

Kina

Na terenie miasta działają cztery kina - są to:

  • "Apollo",
  • "Piaskowa Góra",
  • "Zorza",
  • "Cinema City".

Na przebiegu lat powstały kina "Piaskowa Góra" i "Cinema City". Wcześniej kin w Wałbrzychu było osiem. Były to:

  • "Polonia",
  • "Oaza",
  • "Barbórka",
  • "Victoria",
  • "Kolejarz",
  • "Górnik",
  • "Zorza"(istnieje),
  • "Apollo"(istnieje).


Na terenie Galerii Handlowej Victoria znajduje się kompleks Cinema City z siedmioma salami kinowymi. Jest to jedyne kino w Wałbrzychu gdzie można obejrzeć film w 3D. Jest to dobre rozwiązanie, bo mieszkańcy miasta i okolic nie będą musieli wyjeżdżać do Wrocławia , aby obejrzeć film w tej technologii.

Edukacja

Na terenie Wałbrzycha działają 22 szkoły podstawowe, 18 gimnazjów oraz 21 szkół średnich m.in.:

  • Państwowa Muzyczna Szkoła Muzyczna I oraz II st.
Wejście do budynku rektoratu PWSZ im. AS w Wałbrzychu

Szkołami ponadgimnazjalnymi są:

  • Zespół Szkół nr 7 (zespół szkół ekonomiczno gastronomicznych) - ul Kłodzka 29 (Rusinowa),
  • I Liceum Ogólnokształcące (Zespół Szkół nr 1 im. Ignacego Paderewskiego ) - Nowe Miasto,
  • II Liceum Ogólnokształcące im. Hugona Kołłątaja (Śródmieście) - 8. najlepsza szkoła średnia w Polsce (2009)[8]
  • III Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika (Sobięcin),
  • IV Liceum Ogólnokształcące (Zespół Szkół nr 4) - Piaskowa Góra (zostało do niego włączone po likwidacji V Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Intergracyjnymi),
  • Zespół Szkół nr 8 ("Energetyk") - Śródmieście,
  • Zespół Szkół nr 5 (dawny Zespół Szkół Mechanicznych Międzyresortowych - "Mechanik") im. Maksymiliana Tytusa Hubera - Szczawienko,
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 10(była odzieżówka i budowlanka) - Stary Zdrój,
  • Społeczne Liceum Ogólnokształcące - Piaskowa Góra - powołane do istnienia w 1991 roku.

W Wałbrzychu znajdują się siedziby uczelni wyższych :

W sumie w Wałbrzychu studiuje ponad 8.000 osób.[]

Na terenie Wałbrzycha działa również Sudecki Uniwersytet Trzeciego Wieku, oferujący zajęcia dla ludzi starszych, bez względu na ich formalne wykształcenie.

Sklepy wielopowierzchniowe w Wałbrzychu

Wałbrzych jest ważnym ośrodkiem handlowym w regionie. W Wałbrzychu znajduje się wiele sklepów wielopowierzchniowych oraz mniejszych obiektów handlowo usługowych. Obecnie planuje się dalszą rozbudowę sieci obiektów handlowych.

Lista sklepów wielopowierzchniowych w Wałbrzychu:

  • Galeria Handlowa "Victoria" (ok.250 sklepów + park handlowy oraz multikino) ul. 1 Maja 64,
  • Galeria Handlowa "Auchan" (50 sklepów) ul. H.Wieniawskiego 19,
  • Galeria Handlowa "TESCO" Łączyńskiego 44 (Szczawno Zdr.),
  • Centrum Handlowe "OK Centrum" ul. Mazowiecka 3,
  • Centrum Handlowe "Real" ul. Kusocińskiego 4,
  • Centrum Handlowe "Kaufland" ul. Długa 4B,
  • "OBI" ul. Długa 1,
  • "Castorama" ul. H.Wieniawskiego 21,
  • Makro" Szczawno Zdrój ul.Łączyńskiego 44a.

oraz mniejsze:

  • Carrefour Express ( 1 sklep ) w ,,OK Centrum",
  • Polo Market,
  • Biedronka (6 sklepów) + 1 w Szczawnie Zdroju,
  • Lidl (2 sklepy),
  • Netto (2 sklepy).

W budowie:.

  • Magnolia Park budowana przy zbiegu ulic Lubelskiej i Wysockiego w ścisłym centrum Wałbrzycha, wg koncepcji centrum ma być nie tylko galerią handlową, ale i parkiem rozrywki. Otwarcie planowane jest na 2013 rok.

Transport

Węzeł drogowy

Przez Wałbrzych prowadzi droga i linia kolejowa do przejścia z Czechami w Golińsku. Jest on połączony koleją z trzema ośrodkami: Wrocławiem , Jelenią Górą i Kłodzkiem . Wałbrzych jest ważnym węzłem drogowym, przez jego teren biegnie kilka znaczących tras.

Miasto leży niecałe 40 kilometrów[] od autostrady A4 oraz około 20 kilometrów[] od planowanej drogi ekspresowej S3 .

Dworzec Kolejowy Wałbrzych Miasto w dzielnicy Stary Zdrój
Dworzec Kolejowy Wałbrzych Główny

Węzeł kolejowy

Wałbrzych jest ważnym węzłem kolejowym. Przez jego teren przebiegają linie kolejowe o ponadregionalnym znaczeniu. Wcześniej na terenie Wałbrzycha istniało 6 dworców . Były to:

Obecnie z 6 dworców pozostały 4. Są to: Wałbrzych Główny, Wałbrzych Miasto, Wałbrzych Fabryczny oraz Wałbrzych Szczawienko.

Główną linią kolejową przechodzącą przez Wałbrzych jest linia kolejowa nr 274 z Wrocławia (przez Kąty Wrocławskie , Imbramowice , Jaworzynę Śląską , Świebodzice ) do Jeleniej Góry (przez Boguszów-Gorce , Marciszów ) i dalej do Szklarskiej Poręby oraz do Görlitz (przez Gryfów Śląski , Lubań Śląski i Zgorzelec ). Jej początki sięgają marca 1853 kiedy to uruchomiono pierwszy 12,3 km 2-torowy odcinek Świebodzice -Wałbrzych[9].

Komunikacja

Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne - Historia komunikacji miejskiej wiąże się z rozwojem wałbrzyskiego przemysłu, który w drugiej połowie XIX wieku nabiera olbrzymiego znaczenia i przekształca miasto w główny ośrodek przemysłowy na Dolnym Śląsku . Z racji tego iż rozwój przemysłowy i terytorialny Wałbrzycha postępował z dużą szybkością, a zakłady i osiedla mieszkaniowe położone były w różnych dzielnicach, i niejednokrotnie dosyć daleko od siebie oddalone, należało pomyśleć o uruchomieniu komunikacji miejskiej. I tak też się stało. W 1897 roku zawiązuje się Towarzystwo Akcyjne "NEUKAG" (Niederschlesiesche Elektriezitat und Zlainbahn AG), które wybudowało elektrownię , i oddało następnie do użytku pierwszą linię tramwajową. Po odzyskaniu przez Polskę Wałbrzycha w 1945 roku, komunikacja miejska nie była samodzielnym przedsiębiorstwem, lecz stanowiła część Zjednoczenia Energetycznego i występowała po nazwą "Koleje Elektryczne". Tabor który przejęto był zdewastowany, wyeksploatowany a przede wszystkim przestarzały. Tramwaje były stare, tylko 7 z 20 trolejbusów nadawało się do eksploatacji a komunikacja autobusowa nie istniała. Nie lepiej było z trakcją tramwajową i siecią elektryczną zasilającą tramwaje i trolejbusy. Lata 1945–1991 to okres intensywnego rozwoju i przemian w komunikacji miejskiej Wałbrzycha. Od 1991 roku Miejski Zakład Komunikacji w Wałbrzychu, istnieje jako samodzielne przedsiębiorstwo. W 1997 roku MZK Wałbrzych zakupiło 31 nowych, niskopodłogowych autobusów marki Neoplan . Dnia 1 października 2001 roku Miejski Zakład Komunikacyjny zmienił status i stał się Miejskim Przedsiębiorstwem Komunikacyjnym[].

Przedsiębiorstwo PKS - Wałbrzyski PKS obsługuje połączenia krajowe regionalne i międzymiastowe. Obecnie oferta PKS-u Wałbrzych obejmuje kilkadziesiąt kursów do ważniejszych[] miast w regionie i kraju. Autobusami z Wałbrzycha dojechać można m.in. do[]:

Po Wałbrzychu, oprócz komunikacji autobusowej, prowadzonej przez Miejski Przedsiębiorstwo Komunikacji Sp. z o.o. kursują również prywatne busy. Busy te świadczą usługi przewozowe również na terenie okolicznych gmin m.in. Świdnicy , Świebodzic czy Boguszowa-Gorców [].

Sport

W Wałbrzychu istnieje kilkanaście klubów sportowych jednak najważniejszymi są "Górnik" i "Zagłębie". Obecnie piłkarski PWSZ Górnik Wałbrzych (do niedawna Górnik/Zagłębie Wałbrzych) występuje w czwartej lidze, natomiast koszykarze Górnika Wałbrzych w 2007 roku powrócili do ekstraklasy.

Górnik Wałbrzych

Górnik Wałbrzych – klub sportowy założony 22 marca 1946 r. W chwili założenia był to klub wielosekcyjny. Najbardziej znane są sekcje piłkarska i koszykarska. Z pozostałych sekcji większość przestała istnieć, ale niektóre przetrwały np. kolarstwo .

Stadion Górnika Wałbrzych w dzielnicy Biały Kamień, sektor gości.

Koszykówka

Sekcja koszykarska istniała w Górniku od samego początku tj. od 1946 r. W 1956 r. drużyna wywalczyła awans do II ligi, a w 1970 do najwyższej klasy rozgrywek. Potem spadła, ale na stałe powróciła do elity w 1977 r. Klub zawsze słynął ze świetnej pracy z młodzieżą, czego efektem były liczne medale MP juniorów. Seniorzy pierwszy duży sukces odnieśli w roku 1981, zdobywając wicemistrzostwo. Rok później Górnik zdobył złoty medal. W 1983 r. znów "Biało-Niebiescy" zdobyli srebro i ponownie w 1986 r. Ostatni wielki sukces to mistrzostwo w 1988 r. 25 kwietnia 2007 r. Górnik wywalczył awans do Polskiej Ligi Koszykówki . Dzięki temu awansowi, Wałbrzych przestał być jedynym polskim miastem liczącym ponad 100 tysięcy mieszkańców, w którym (ani w promieniu 50 km od którego) przez ponad 10 lat (1995–2007) nie gościły rozgrywki najwyższej klasy rozgrywkowej w żadnej dyscyplinie drużynowej. Sezon 2008/09 był jednak ostatnim zespołu Górnika w PLK . Po dwóch sezonach Górnik spadł do 1 ligi.

Piłka Nożna

Sekcja piłkarska swoje najlepsze lata, podobnie jak koszykarze, miała w latach osiemdziesiątych. W 1983 r. zespół awansuje do I ligi. Jako beniaminek spisywał się rewelacyjnie. Został mistrzem jesieni'83. Niestety na wiosnę nie udało się utrzymać świetnej pozycji i ostatecznie "Górnicy" kończą sezon na 6 miejscu. Za to królem strzelców zostaje napastnik "Biało-Niebieskich" Włodzimierz Ciołek . Na stadionie Górnika na Nowym Mieście pojawiało się wtedy nawet 40 tys. ludzi (w 140 tys. mieście). Głównie za sprawą licznych sympatyków klubu spoza Wałbrzycha. W kolejnych latach wałbrzyszanie regularnie zajmują coraz niższą pozycje w elicie, aż w końcu definitywnie się z nią żegnają w 1989 r. W tabeli wszech czasów ekstraklasy Górnik zajmuje 39 miejsce (157 ptk. zdobytych w 6 sezonach). Na początku lat 90. kryzys finansowy dotknął klub który zmuszony był współdziałać ze swym odwiecznym rywalem Zagłębiem Wałbrzych .

Obecnie drużyna występuje w rozgrywkach II ligi, drużyna wywalczyła awans w sezonie 2009/10. Drużyna swoje mecze rozgrywa na stadionie 1000-lecia w dzielnicy Biały Kamień, stadion znajduje się na terenie budowanego kompleksu sportowo- rekreacyjnego Aqua Zdrój. Obecnie planowana jest modernizacja stadionu.

Zagłębie Wałbrzych

Zagłębie Wałbrzych, polski klub piłkarski, ostatnio w fuzji z Górnikiem Wałbrzych jako Górnik/Zagłębie Wałbrzych, grający przez sześć sezonów (1968/69–1973/74) w ekstraklasie .

Rok założenia
1945
Nazwy
Julia Biały Kamień → Górnik Thorez → Zagłębie Wałbrzych → KP Wałbrzych → KP Górnik/Zagłębie Wałbrzych
Barwy
zielono-czarne
Stadion
przy ul.Dąbrowskiego ok. 5000 miejsc stojących
Największy sukces
3 miejsce w ekstraklasie 1971, awans do 2. rundy Pucharu UEFA

W roku 2006 reaktywowano juniorską sekcję piłkarską (GKS Zagłębie Wałbrzych)

Juventur PWSZ Koksownia Wałbrzych

Męski zespół siatkarski występujący w II lidze w grupie I. Mecze rozgrywa w hali OSiR przy ul.Wysockiego. Obecnym szkoleniowcem drużyny jest Janusz Ignaczak.

Imprezy sportowe

W Wałbrzychu odbywa się wiele imprez sportowych i rozrywkowych, które na stałe zapisały się w kalendarzu. Oto niektóre z nich:

  • Wałbrzyska Liga Halowa w Piłce Nożnej "Ronal Cup",
  • Triathlon Zimowy,
  • Ogólnopolski Halowy Turniej Piłki Nożnej Młodzików rocznik 1994,
  • Ogólnopolski Halowy Turniej Piłki Nożnej Trampkarzy rocznik 1991,
  • Czekoladowe ferie,
  • Akademickie Mistrzostwa Wałbrzycha,
  • Turnieje halowe piłki nożnej,
  • Puchar Zimy,
  • Bieg Gwarków ,
  • Andrzejówka,
  • Seminarium karate z udziałem Prezydenta Międzynarodowej Organizacji Karate IFK,
  • Mistrzostwa Powiatu Wałbrzyskiego Juniorów w Szachach,
  • Wielki Turniej Tenisowy z udziałem uczniów i dorosłych,
  • Interdyscyplinarny Projekt Edukacyjny "Sportowiec moim idolem",
  • Mistrzostwa Wałbrzycha w Biegu po Schodach – Zamek "Książ",
  • Wałbrzyska Spartakiada Sześciolatków "Dziś mój wynik może mały, ale na olimpiadzie w 2018 roku będzie wspaniały",
  • Rambit – Sportowy Piknik Dzieci i Młodzieży od 6 – 106 lat,
  • Bieg na Zamek "Grodno" – Zagórze Śląskie,
  • Bieg Wielkanocny,
  • Otwarty Turniej Szachowy w Szachach Aktywnych z Okazji 60-lecia Sportu Wałbrzyskiego,
  • Bieg Rycerski "Szlakiem Zamków Piastowskich" Książ – Cisy – Stary Książ,
  • Pokazowe zawody w ratownictwie wodnym "O tytuł najsprawniejszego ratownika Wałbrzycha",
  • Finał Edycji Wałbrzyskiej Ligi Pływackiej,
  • SkodaAuto MTB,
  • Puchar Sudetów MTB Mistrzostwa Dolnego Śląska w jeździe pod górę "Spec gór – Chełmiec",
  • Półmaraton Wałbrzych,
  • Ogólnopolski Turniej Piłki Nożnej młodzików o Puchar Prezesa PZPN Michała Listkiewicza – rocznik 1995,
  • Zawody w bule,
  • Zawody pływackie szkół podstawowych i gimnazjalnych pomiędzy UKS "Sokół" i reprezentacja Kamiennej Góry,
  • Rajd Rowerowy "Wstęga Wałbrzycha",
  • Mini Mundial,
  • Otwarty Turniej Szachowy w Szachach Aktywnych o Puchar Przewodniczącej Rady Miejskiej Wałbrzycha,
  • Międzynarodowy Turniej z Okazji Dnia Dziecka,
  • Turniej piłkarski juniorów rocznik 1989-1990,
  • Rajd MotoHałda,
  • Puchar Prezydenta Miasta Wałbrzycha juniorek i juniorów do lat 18,
  • Spartakiada lekkoatletyczna szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponad gimnazjalnych "Spotkanie pokoleń",
  • Mistrzostwa Polski w maratonie MTB,
  • Międzynarodowe Zawody w Ujeżdżeniu CDI Książ,
  • Mistrzostwa Wałbrzycha w Duathlonie,
  • Mistrzostwa Polski Młodych Koni,
  • Cross Niepodległości,
  • Turniej Piłkarski Juniorów o puchar ORFIN.INFO,
  • Górale na start.

Rekreacja

Wałbrzych ma słabo rozbudowaną bazę rekreacyjno – sportową. Mieszkańcy mogą korzystać z kilkunastu boisk sportowych, 2 stadionów, kortów tenisowych, pływalni, siłowni, lodowiska. Duże znaczenie ma tutaj Ośrodek Sportu i Rekreacji w Wałbrzychu. W Wałbrzychu został również opracowany i wdrożony projekt dotyczący turystyki rowerowej pn. "Wałbrzych Miasto MTB". W ramach tego projektu dotychczas utworzono 111 kilometrów tras rowerowych dookoła Wałbrzycha. Od kilku lat planowane jest powstanie nowoczesnej hali widowiskowo-sportowej.

Stadiony i boiska klubowe:

  • Ośrodek Sportu i Rekreacji,
  • Stadion "Górnik",
  • Stadion 1000-Lecia "Zagłębie".
Widok Wałbrzycha z parku miejskiego

Korty tenisowe:

  • Park im. Jana III Sobieskiego,
  • Wałbrzyski Klub Squasha.

Hale sportowe:

  • Hala Sportowa przy pl.Teatralnym (Śródmieście), (koszykówka, siatkówka, tenis stołowy),
  • Hala Sportowa przy ul.Ratuszowej (Biały Kamień), (koszykówka, tenis, piłka nożna),
  • Hala Sportowa przy ul.Chopina (Nowe miasto), (lekkoatletyka, siłownia).

Pływalnie:

  • kąpielisko miejskie,
  • pływalnia kryta przy SP na ul. Grodzkiej,
  • Zespół Szkół Ogólnokształcących – Sportowych ul. Sokołowskiego.

Siłownie:

  • OSiR,
  • III Liceum Ogólnokształcące ul.Jordana (Sobięcin),
  • Szkoła Podstawowa przy ul. Grodzkiej (Podzamcze),
  • Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej Ośrodek Kulturystyki i Ćwiczeń Siłowych "Spartakus",
  • Gabinet Odnowy OSiR,
  • Kompleks sportowy przy ul. Ratuszowej,
  • Fitness Club przy ul. Palisadowej,
  • Siłownia – PEC,
  • Hala Sportowa przy ul.Chopina.

Opieka zdrowotna

Wałbrzych jest ośrodkiem, gdzie znajduje się wiele instytucji opieki zdrowotnej, szpitali, przychodni i gabinetów lekarskich. W mieście istnieją 4 szpitale, kilkanaście przychodni, pogotowie ratunkowe, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Wojewódzka Kolumna Transportu Sanitarnego, Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa.

Szpitale:

  • Specjalistyczny Szpital im. Dr. A. Sokołowskiego (łącznie z dawnym szpitalem zespolonym im. S. Batorego, teraz są one połączone w jeden),
  • Specjalistyczny Szpital Ginekologiczno-Położniczy im. E. Biernackiego.

Przychodnie:

  • Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej,
  • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Śródmieście-Biały Kamień" Sp. z o.o.
  • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Przychodnia Piaskowa Góra " Sp. z o.o.
  • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Nowe Miasto" Sp. z o.o.
  • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Zdrowy Sobięcin",
  • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Przychodnia Podgórze",
  • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ośrodek Diagnostyczno-Leczniczy przy Górniczej Fundacji Ochrony Zdrowia,
  • Przychodnia Chorób Płuc i Gruźlicy przy Wojewódzkim Specjalistycznym Zespole Opieki Zdrowotnej Chorób Płuc

w Sokołowsku.

Inne:

  • Pogotowie Ratunkowe,
  • Wojewódzka Kolumna Transportu Sanitarnego,
  • Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa,
  • Hospicjum Stacjonarne im Jana Pawła II,
  • Hospicjum Domowe,
  • "Paramedyk" Ratownictwo Medyczne,

Kościoły i związki wyznaniowe

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Kościoły rzymskokatolickie

Msze św. i nabożeństwa są sprawowane w 18 kościołach parafialnych należących do trzech dekanatów : Wałbrzych–północ, Wałbrzych–południe oraz Wałbrzych–zachód z siedzibą w Szczawnie Zdroju. Ordynariuszem miejsca jest bp Ignacy Dec, a sufraganem bp Adam Bałabuch.

Najmłodszą parafią Wałbrzycha jest ustanowiona 24 czerwca 2010 parafia pw. Matki Bożej Częstochowskiej w dzielnicy Konradów i części Białego Kamienia. W 2009 powstała parafia-samodzielny ośrodek duszpasterski pw. Matki Bożej Królowej Różańca Świętego w dzielnicy Glinik Stary przy ul. Podgórskiej prowadzona przez Księży Pallotynów.

Inne nowe parafie:

Bazylika Podwyższenia Krzyża Świętego w Wałbrzychu
  • Sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego na osiedlu Podzamcze. Jego architektura inspirowana jest Bazyliką Zwiastowania w Nazarecie, stąd potocznie przez mieszkańców od początku nazywany jest bazyliką.
  • Św.Rodziny w Wałbrzychu - ul.Bema 54

Zabytkowe świątynie rzymskokatolickie:

  • Sanktuarium pw. Matki Boskiej Bolesnej przy pl.Kościelnym;
  • Kolegiata pw. Najświętszej Maryi Panny Bolesnej i Świętych Aniołów Stróżów – w 1991 i 2003 roku kościół ten był rozważany jako siedziba biskupa trzeciej na Dolnym Śląsku diecezji. 3 maja 2010 podczas uroczystej Mszy Świętej z okazji nadania Wałbrzychowi przez Stolicę Apostolską patronatu Matki Bożej Bolesnej bp Ignacy Dec - ustanowił tą świątynię Kolegiatą nadając jej wezwanie Najświętszej Marii Panny Bolesnej i Świętych Aniołów Stróżów w Wałbrzychu. Kolegiata ta jest drugą na Dolnym Śląsku, jest jednym z największych kościołów diecezji świdnickiej. Odbywają się w nim centralne, miejskie i diecezjalne uroczystości i wydarzenia.

Prawosławie

Protestantyzm

Judaizm

Buddyzm

Inne

Współpraca zagraniczna

Miasto Wałbrzych od kilkunastu lat współpracuje z gminami i miastami z całego świata. Współpraca odbywa się na płaszczyznach gospodarczej, kulturalnej, oświatowo – edukacyjnej oraz turystycznej. Młodzież ma szansę wyjechać w ramach wymiany do szkół w partnerskich miastach, wspólnie też wystawiane są ekspozycje na targach regionalnych oraz turystycznych.

Zamek Książ
Miasta partnerskie
MiastoKrajData podpisania umowy
  Gzira   Malta 12 listopada 2000
  Foggia   Włochy 14 stycznia 1998
  Vannes   Francja 2 października 2001
  Hradec Kralove   Czechy 6 listopada 1991
  Freiberg   Niemcy 26 czerwca 1991
  Jastarnia   Polska 9 maja 1997
  Tuła   Rosja 30 września 1991
  Dniepropietrowsk   Ukraina 4 czerwca 2001

Media

  • Radio,
  • Prasa lokalna
    • Tygodnik Wałbrzyski,
    • Nowe Wiadomości Wałbrzyskie,
    • Wałbrzyski Informator Kulturalny,
    • Tygodnik 30 minut (bezpłatny),
    • Nasz Region Dolnośląski (bezpłatna)[10],
  • Telewizja
    • Multimedialny Portal Regionalna TV[11],
    • Telewizja Dami Wałbrzych,
    • Telewizja Wałbrzych,
    • Telewizja Kablowa Podgórze,
    • Telewizja Kablowa Vectra S.A.,
    • Telewizja Kablowa UPC,
    • Telewizja Twoja,
    • Telewizja Zamkowa,
    • Młodzieżowa Telewizja BreakTV[12].

Filmy i seriale zrealizowane w Wałbrzychu i okolicach

  • Filmy
    • Hrabina Cosel (1968) reż. Jerzy Antczak,
    • Diabeł (1972) reż. Andrzej Żuławski,
    • Zaklęte rewiry (1975) reż. Janusz Majewski,
    • Trędowata (1976) reż. Jerzy Hoffman,
    • Magnat (1986) reż. Filip Bajon,
    • Panna Nikt (1996) reż. Andrzej Wajda,
    • Weiser (2001) reż. Wojciech Marczewski,
    • Julia wraca do domu (2002) reż. Agnieszka Holland,
    • Droga Molly (2005) reż. Emily Atef,
    • Komornik (2005) reż. Feliks Falk,
    • Sztuczki (2007) reż. Andrzeja Jakimowskiego,
    • Nieruchomy poruszyciel (2008) reż. Łukasz Barczyk,
    • Urszula - po szczęściu ledwie cień (2009) reż. Egon Günther, Scenariusz Helga Schütz,
    • Kamfora (2010) reż. Filip Marczewski.
    • Daas (2010) reż. Adrian Panek.
  • Seriale
    • Hrabina Cosel (1968) reż. Jerzy Antczak,
    • Strachy (1979) reż. Stanisław Lenartowicz,
    • Biała Wizytówka (1986) reż. Filip Bajon,
    • Geniusz Beethovena (2005) reż. Ursula Macfarlane, Damon Thomas i Fran Kemp. Mini serial BBC,
    • Tajemnica twierdzy szyfrów (2007) reż. Bogusław Wołoszański.

Najwyższe budowle w mieście

  • Komin Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej - 138 m [13]

Bibliografia

  • Praca Zbiorowa pod redakcją Stanisława Michalkiewicza 1993 "Wałbrzych. Zarys monografii miasta na tle regionu" Wyd. Dolnośląskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne "Silesia" Wrocław
  • K. Kułaga, K. Jankowski , S. Junak 1996 "Wałbrzych i okolice" Wyd. Polska Agencja Promocji Turystyki Ekspozytura w Wałbrzychu,
  • C. Skała 2005 "Dolny Śląsk – przewodnik samochodowy" Wyd. Pascal Bielsko-Biała
  • Waldemar Wolak, Krzysztof Żarkowski 1999 "Obrazy przyrody wałbrzyskiej" Wyd. Mirwal-Art Wałbrzych
  • Maria Solecka 2000 "Wałbrzych na dawnej pocztówce" Wyd. Urząd Miasta, Muzeum Okręgowe Wałbrzych
  • Praca Zbiorowa "Dla turysty-przewodnik po najciekawszych miejscach miast regionu" 2003 Wyd. Nowe Wiadomości Wałbrzyskie Wałbrzych
  • Praca Zbiorowa pod redakcją K. Krzyżagórskiego 1970 "Wałbrzych. Historia-Współczesność-Perspektywy" Wrocław
  • Folder promocyjny "Wałbrzych" 1999 Urząd Miasta Wałbrzych
  • Folder promocyjny "Wałbrzych" 2001 UM Wałbrzych
  • Folder promocyjny "Książ" 2001 UM Wałbrzych
  • strony internetowe: http://www.nnw.pl , http://www.walbrzych.info

Zobacz też

Przypisy

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Wałbrzych":

Kowary ...

Sława (miasto) ...

1979 ...

Wrocław ...

1946 lubelskiego PAS .wznowiono komunikację trolejbusową w Gdyni . 22 marca – powstał klub piłkarski Górnik Wałbrzych . Marzec – powstał klub piłkarski KGHM Zagłębie Lubin . 4 kwietnia została uchwalona ustawa o ...

Charles de Gaulle ...

Dniepropetrowsk ...

III powstanie śląskie ...

Trolejbus ...

Tramwaj ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Wałbrzych":

Przemysł przetwórczy w Polsce (plansza 10) Sudecki Przemysł: włókienniczy, energetyczny, drzewny, mineralny- branża ceramiczna Wałbrzych, Świdnica, Jelenia Góra, Dzierżoniów, Bielawa, Bolesławiec, Lubań, Kłodzko, Nowa Ruda, Zgorzelec, ...

201. Środowisko przyrodnicze Polski (plansza 13) ...

215. Gospodarka Polski. Stan i ochrona środowiska (plansza 7) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie