Mozazaury (Mosasauridae) –
rodzina
olbrzymich, wężowatych
mięsożernych
morskich
gadów
, żyjących podczas późnej
kredy
.
Pierwsze szczątki pochodzą z kamieniołomu, w którym wydobywano wapień w
Maastricht
(nazwa pochodzi od tej miejscowości) nad doliną
Mozy
w 1778. Te straszliwe morskie gady są obecnie uważane za bliskich krewnych
węży
i waranów z powodu analizy kladystycznej (podobieństwa anatomiczne
czaszki
i
szczęk
[1], a różniły się od nich np. osadzeniem
zębów
w
zębodołach
). Mozazaury nie były
dinozaurami
, lecz
lepidozaurami
, znanymi z zazębiających się łusek.
Drapieżniki
te wyewoluowały z półwodnych
łuskonośnych
(klad obejmujący dzisiejsze
jaszczurki
i
węże
), a dokładniej od rodziny Aigialosauridae blisko spokrewnionej z dzisiejszymi
waranowatymi
we wczesnej
kredzie
. W czasie ostatnich 20 milionów lat tego okresu (
turon
,
mastrycht
), dzięki wyginięciu
ichtiozaurów
i
pliozaurów
, stały się one dominującymi drapieżnikami morskimi.
Jaszczurki te osiągały do 17,5 m długości. Wielka głowa mieściła ogromne, naszpikowane ostrymi zębami szczęki, które u największych mierzyły niemal 2 metry, a zęby 10 cm długości. Szczęki mogły otworzyć się na około 1 m szerokości.
Żuchwa
była luźno zawieszona na zawiasach do czaszki z ruchomym stawem z każdej strony (za zębami). Dzięki temu luźnemu połączeniu mogły połykać ogromną zdobycz. Żywiły się
rybami
,
żółwiami
,
mięczakami
i
skorupiakami
. Mozazaury miały opływowe ciała, kończyny przekształcone w szerokie
płetwy
i długi, potężny
ogon
, którego faliste ruchy stanowiły siłę napędową – podobnie porusza się
węgorz
, a sterowanie odbywało się za pomocą czterech płetwiastych kończyn. Zamieszkiwały w północnym
Atlantyku
.
Opis
Mozazaury oddychały
powietrzem
oraz były potężnymi pływakami doskonale zaadoptowanymi do ciepłych, płytkich
mórz
kontynentalnych
częstych podczas późnego okresu kredowego. Ich przystosowania sięgnęły tak daleko, że były one
żyworodne
. Inaczej, jak dzisiejsze
żółwie morskie
, wracające na brzeg, by złożyć
jaja
.
Najmniejszym znanym mozazaurem był Carinodens belgicus osiągający 3–3,5
metra
długości. Prawdopodobnie żył w płytkich wodach nieopodal brzegu, spożywał mięczaki i
jeżowce
. Większe gatunki były bardziej typowe, dorastały one do ponad 17 m. Największy ze wszystkich był
Hainosaurus
, dorastający do około 17,5 m.
Kształt ciała mozazaurów przypominał ten spotykany u dzisiejszych waranów, był jednak bardziej wydłużony i opływowy. Kości kończyn zredukowały swą długość, za to wydłużone paliczki wraz z błoną pławną utworzyły coś w rodzaju wiosła. Szerokie ogony stanowiły siłę napędową. Sposób poruszania się jest podobny do używanego przez niektóre współczesne
ryby
(
konger
) i
węże morskie
. Zwierzęta te mogły czaić się oraz silnie i szybko rzucać na zdobycz.
W
czaszkach
mozazaurów znajdował się podwójny staw zawiasowy i elastyczną szczękę, podobne rozwiązania posiadają
węże
. Pozwalało im to zazwyczaj na połykanie zdobyczy w całości. To spotykane dzisiaj u wężów zachowanie wyjaśnia i ułatwia identyfikację niestrawionych treści pokarmowych w szkieletach mozazaurów.
Szkielet
gatunku
Tylosaurus proriger
z
Dakoty Południowej
zawiera pozostałości morskiego
ptaka
hesperornisa
, morskiej
ryby kostnoszkieletowej
, rekina (prawdopodobnie) i innego, mniejszego mozazaura (
Clidastes
). Znajdowano też jednak kości mozazaurów z utkwionymi w nich
kośćmi
rekinów
.
Bazując na takich cechach, jak podwójny rząd zębów na podniebieniu, wspomniana już budowa szczęki, modyfikacja i redukcja kończyn, a prawdopodobnie i sposób poruszania się, wiele badań sugeruje, że mozazaury i węże miały wspólnych przodków. Zostało to zasugerowane w 1869 przez jednego z najbardziej znanych
paleontologów
świata,
Edwarda Drinkera Cope'a
, który włączył je do nazwanego przez siebie
kladu
Pythonomorpha. Hipoteza ta została zarzucona na ponad wiek, odżywając ponownie w latach dziewięćdziesiątych XX wieku[2][3].
Badania przeprowadzone przez Bernarda i współpracowników – polegające na porównaniu składu izotopu tlenu w zębach z tymi występującymi u ryb – sugerują, że mozazaury były w stanie utrzymywać wysoką i stałą temperaturę ciała w ekosystemach oceanicznych od tropików do wód chłodnych. Szacowana temperatura ciała, wynosząca 35–39 °C, sugeruje wysokie tempo przemiany materii, wymagane do drapieżnictwa i szybkiego przemierzania dużych terenów[4].
Środowisko
Podczas okresu kredowego poziom morza był wysoki. W obrębie
Ameryce Północnej
istniały wielkie morza śródlądowe.
Skamieniałości
mozazaurów znaleziono w takich miejscach, jak
Holandia
,
Szwecja
,
Nowa Zelandia
, wyspa Vega (
Antarktyka
),
Kanada
,
USA
,
Meksyk
,
Peru
,
Dania
.
Wiele ochrzczonych dinozaurami szczątków z Nowej Zelandii jest obecnie uznawanych za mozazaury albo
plezjozaury
(inna grupa wymarłych gadów morskich).
Historia odkryć
Pierwsze opublikowane odkrycie szczątków mozazaura poprzedza odkrycia skamieniałych pozostałości dinozaurów. Skupiło ono uwagę podczas
oświecenia
na istnienie zwierząt kopalnych. Okaz został odkryty w 1780 przez pracowników
kamieniołomu
, w którym wydobywano wapień, w podziemnym chodniku. Szybko zainteresował się tym C. K. Hoffman, chirurg i łowca
skamieniałości
z
holenderskiego
miasta
Maastricht
, prawo własności spoczywało jednak w rękach kanonika z Maastricht, albowiem w jego posiadaniu znajdowała się okoliczna ziemia.
Korespondencja Hoffmana z innymi naukowcami uczyniła znalezisko sławnym. Podczas konfliktów po
Wielkiej Rewolucji Francuskiej
ukryte szczątki zostały odkryte, wydane, jak się mówi, za alkohol, a następnie przetransportowane do
Paryża
, gdzie zajął się nimi
Georges Cuvier
, który zdolny opisać je w sposób naukowy, aczkolwiek le grand animal fossile de Maastricht nie został opisany jako mozazaur aż do 1822, natomiast swej nazwy,
Mosasaurus hoffmanni
, nie otrzymał aż do 1829. Kilka grup szczątków mozazaurów odkrytych w Maastricht wcześniej, wystawionych w Teylers Museum w
Haarlem
od około 1770, zostało uznanych za mozazaury dopiero w XIX stuleciu.
Pokłady
wapienia
w Maastricht stały się za sprawą mozazaurów tak sławne, że dały w końcu nazwę ostatniemu trwającemu 6 milionów lat piętru górnej
kredy
–
mastrychtowi
.
Ewolucja – przodkowie
Jak już wcześniej wspomniano, bazując na takich cechach, jak specyficzna budowa czaszki, w tym szczęk, modyfikacji kończyn i prawdopodobnym sposobie poruszania się, wielu badaczy sądzi, że mozazaury i węże posiadają swych wspólnych przodków, jak zasugerował to w 1869 Cope, ustanowiwszy dla obu grup klad Pythonomorpha. Idea ta, niegdyś odrzucona, ponownie wróciła do łask badaczy w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Odkrycie
Najash rionegrina
, przystosowanego do grzebania w ziemi węża z
Ameryki Południowej
, rzuca wątpliwości na teorię o morskim pochodzeniu.
16 listopada 2005 badania zamieszczone w Netherlands Journal of Geosciences potwierdziły, że odkryty tego samego roku
Dallasaurus turneri
jest ogniwem pomiędzy mieszkającymi na lądzie waranami, a zamieszkującymi wodne
środowisko
mozazaurami[5].
Klasyfikacja
-
Podrodzina
Tylosaurinae
- Podrodzina Plioplatecarpinae
- Podrodzina Mosasaurinae
- Podrodzina Halisaurinae
Incertae sedis
- Liodon
- Goronyosaurus
- Kourisodon
- Russellosaurus
- Tethysaurus
Mozazaury w kulturze masowej
Mozazaury pojawiły się w
serialu
telewizyjnym
BBC
„Sea Monsters” (
ang.
„potwory morskie”), a także w „
Siłach pierwotnych
”. Ukazane są tam błędnie jako mające skórę przypominającą
krokodylą
. Mozazaury przedstawiono też w Godzilla: The Series, gdzie jeden z nich wystąpił jako
potwór z Loch Ness
.
Przypisy