|
Gemlik – współczesne miasto w Turcji |
Kios (
gr.
:
Kίος lub
Kείος,
Kíos lub
Keíos;
łac.
Cius) –
starożytne
miasto
greckie
leżące na terenie dawnej
Bitynii
w
Azji Mniejszej
(ob. północno-zachodnia
Turcja
) oraz graniczące z
Propontydą
(ob.
Morze Marmara
). Zostało skolonizowane przez mieszkańców
Miletu
w r.
627 p.n.e.
Było ważnym miejscem na mapie sieci handlowej, na skrzyżowaniu dróg
Azji
i
Europy
. Nazwa miasta została później zmieniona na
Prusias ad Mare, nadana przez
Prusjasza I
, króla
Bitynii
. Współczesną nazwą jest
Gemlik, leżący na terenie prowincji
Bursa
w
Turcji
.
Historia miasta
Początki
Kraina
Bitynia
była zajęta przez
Hetytów
w czasie drugiego tysiąclecia p.n.e., i później, w XII w. p.n.e., przez
Frygów
i
Myzjan
, indoeuropejskie ludy, które przywędrowały z
Europy
do
Azji Mniejszej
. Podczas X w. p.n.e. region był zajęty przez lud Bitynów, który przybył z
Tracji
. Pozostali tam, aż do jego kolonizacji przez
Milet
. Dużo sławnych miast wówczas zostało zbudowanych nad brzegami
Bosforu
, takich jak Kios (r.
627 p.n.e.
),
Chalkedon
,
Kyzikos
,
Herakleja
i Astakos (późniejsza
Nikomedia
).
Czasy perskie
Od
625
-
555 p.n.e.
Kios, jako kolonia
Miletu
, prosperował, z powodu swego kluczowego położenia, jako port i punkt handlowy dla towarów przychodzących do i od lądu stałego. W r.
553 p.n.e.
Azja Mniejsza
przeszła pod kontrolę
Lidyjczyków
i
Persów
. Płacąc podatki nowym władcom, mieszkańcy Kios posiadali wolność i niezależność w handlu i sposobie życia. Miastem Kios rządzili władcy pochodzący ze starej perskiej dynastii Artabazydów, spokrewnionej z
Achemenidami
. W V i IV w. p.n.e. władali oni, jako faktycznie niezależni dynaści, aż do zniesienia władzy przez
Macedończyków
w r.
302 p.n.e.
Pierwszym znanym władcą był Artabazos, panujący w latach ok.
490
-
470 p.n.e.
W r.
466 p.n.e.
miasto zostało uwolnione przez
Ateńczyków
. Wódz ateński
Kimon
, pokonał perską flotę wojenną na
Cyprze
i zepchnął Persów w tył od morza do lądu stałego na wiele lat. Miasto Kios, wraz z innymi miastami
Azji Mniejszej
, należało do
I Ateńskiego Związku Morskiego
. Po ateńskiej porażce na
Sycylii
, Kios był znowu został włączony do
Persji
w r.
412 p.n.e.
W r.
334 p.n.e.
został oswobodzony przez
Aleksandra Wielkiego
, króla
Macedonii
.
Miasta Azji Mniejszej mogły rozwinąć swoją kulturę i bogactwo. Osiągnęły szczyt rozwoju cywilizacyjnego na różnych poziomach podczas panowania Aleksandra Wielkiego oraz po jego śmierci. (W r.
330 p.n.e.
Kios miał pierwsze złote monety w historii). Handel rozwijał się szybko, a złote monety z Kios były znajdywane na terenie
Egipcie
i
Fenicji
.
Kios później stał się członkiem
Związku Etolskiego
. Antagonizmy i spory następców
Aleksandra Wielkiego
, sprowadziły Kios i inne miasta Azji Mniejszej do późniejszych katastrof. Bratanek ostatniego władcy Kios
Mitrydatesa II
, straconego na rozkaz
Antygona I Jednookiego
,
Mitrydates I Ktistes
, uciekł do
Pontu
. Dzięki poparciu osadników pochodzenia irańskiego objął tam władzę, ostatecznie przyjmując tytuł króla w r.
281 p.n.e.
Po śmierci
Lizymacha
, króla
Tracji
, kilka ważnych miast nad
Morzem Czarnym
i
Bosforem
utworzyło tzw. Związek Północny. W jej skład wchodziły miasta:
Herakleja Pontyjska
,
Bizancjum
,
Chalcedon
, Kios, Tios). Do nich dołączyli później
Mitrydates I Ktistes
, król
Pontu
oraz
Nikomedes I
, król
Bitynii
. Najgorszym okresem dla Kios był najazd króla bityńskiego
Prusjasza I
, wnuka Nikomedesa I, z pomocą
Filipa V
, króla
Macedonii
. Obywatele zostali zmasakrowani, wypędzeni albo zniewoleni, a nazwa miasta została zmieniona na "Prusias ad Mare". Te okrucieństwo poruszyło wielu ludzi do działania, w szczególności
Rodyjczyków
i
Attalosa I
, króla
Pergamonu
. Poprosili oni
Rzym
o pomoc. Rzymianie skorzystali z tej okazji, by najechać
Grecję
, walcząc i pokonując
Filipa V
w
bitwie pod Kynoskefalaj
na terenie
Tesalii
w
197 p.n.e.
(II wojna macedońska). Król Macedonii, po porażce, był niezdolny, by przeszkodzić Rzymianom w zajęciu miast
Azji Mniejszej
. Rzym dokonał swego celu w r.
74 p.n.e.
, po śmierci króla
Nikomedesa IV Epifanesa Filopatora
, zajmując miasto Kios oraz
Bitynię
.
Czasy rzymskie i bizantyjskie
Kios, pod rzymskim panowaniem, utrzymało swój grecki charakter, handel oraz kulturę, tak jak inne miasta,
Kyzikos
i
Apamea
. Region stał się znanym i ulubionym letnim miejscem wypoczynku dla rzymskich władców. Znakomici filozofowie z Kios, tacy jak Asklipiades i Archippos Flavios, poradzili sobie by zapewnić wiele korzyści dla miasta, włącznie ze zmianą na jego pierwotną nazwę, na Kios.
Od początku II w. n.e. (
112 n.e.
) chrześcijaństwo zaczęło się szybko rozwijać w regionie Bitynia.
Pliniusz Młodszy
, namiestnik Bitynii, pytał cesarza
Trajana
o instrukcję jak by zatrzymać chrystianizację regionu. Po założeniu
bizantyjskiego cesarstwa
, i ustanowieniu chrześcijaństwa religią państwową, Kios stał się siedzibą biskupstwa. Pierwszym biskupem był Kyrillos, który wziął udział w pierwszym soborze,
Soborze Nicejskim I
w
325
r., zwołanym przez cesarza
Konstantyna Wielkiego
, by przywrócić jedność chrześcijaństwu. Po zdobyciu
Konstantynopola
przez Turków i stracie miast, patriarcha Konstantynopola zniósł biskupstwo Kios, zastępując go metropolią
Nicei
z siedzibą w Kios. Biskup Nicei stał się bardzo ważnym w hierarchii kościelnej.
W czasie panowania bizantyjskiego, Kios posiadał wielkie znaczenie z powodu swej lokalizacji, a nawet stał się ulubionym miejscem wypoczynku dla cesarzy. Szkoła wojskowa, założona przez
Justyniana Wielkiego
, działała przez 37 lat. Miasto, znajdujące się przy skrzyżowaniu dwóch dróg ważnych szlaków handlowych, było centrum wielu konfliktów. Obszar ten był terenem wojny między Bizancjum a jego wrogami. Region cierpiał od najazdów
Gotów
i
Arabów
, także od Krzyżowców i
Seldżuków
. Ci ostatni, zaczęli się pojawiać od
1100
r. Powstała pierwsza turecka stocznia w Kios, budująca statki wojenne rękami miejscowej ludności greckiej. Później, w
1789
r., sułtan turecki Selim założył nową wojskową stocznię, która działała aż do
1860
r.
Czasy krucjat
Kios był w centrum walk krzyżowców i ucierpiał w ich wyniku. W czasie pierwszej wyprawy krzyżowej w
1096
r. znajdował się tam ufortyfikowany obóz wojskowy, pod nazwą "Civetot" (Kibotos). Po długiej walce krzyżowcy zepchnęli
Seldżuków
do kraju blisko
Ikonium
. Podczas
IV krucjaty
, kiedy cesarzem był
Aleksy III Angelos
, a oblężenie
Konstantynopola
było w toku, Kios zdobyli Frankowie w
1207
r., którzy trzymali go aż do wyzwolenia przez cesarza
Michała VIII Paleologa
w
1261
r.
Panowanie osmańskie
W
1300
r.
Turcy
pojawili się pod dowództwem
Osmana I
, niszcząc wszystkie przybrzeżne miasta
Propontydy
oraz zdobywając Bursę w
1326
r. Po dziesięciu latach, podczas ciężkiego oblężenia, zdobyli Kios. Miasto było zupełnie zniszczone aż do fundamentów, a jego obywatele uciekli na Górę Argathonion. Po trzech latach, otrzymując prawo powrotu, zamieszkali na obszarze poniżej murów miejskich, znanym jako Kastrina (blisko ruin kościoła Theomanna). Odbudowali Kościół Koimisis Theotokou (kościół katedralny) lub Pasariotissa oraz zaczęli organizować swoje życie. Mieszkańcy, głównie rybacy i rolnicy, nie posiadając wykształcenia, byli zobowiązani przyjąć
język turecki
. Ich życie było ciężkie. Wielu z mieszkańców zdecydowało się porzucić miasto, ponieważ nie mogli znieść tureckiej obecności i represji. Turcy nawet zakazali im uprawy winnic i konsumpcji wina. Ludność Kios – Kiotes – uprawiała granaty zamiast winorośli. Te ciężkie warunki zostały rozluźnione pomiędzy
1656
a
1710
r. Wielu Greków z Kios i
Kyzikos
, którzy byli wykwalifikowanymi budowniczymi statków, znalazło pracę w nowo założonej tureckiej stoczni wojennej. Miasto Kios, z większością mieszkańców pochodzenia greckiego, miało prawo wyboru burmistrza (ostatnim posiadaczem tego urzędu był Anastios Pinatsis, który zmarł jako uchodźca w
Thesalonikach
w
1938
r.).
XIX wiek
Pomiędzy
1823
a
1839
r., za panowania sułtana
Mahmuda II
, miały miejsce pierwsze reformy, jak i później, za sułtana
Abdülmecida
, sytuacja chrześcijan uległa poprawie. Religijna, społeczna i handlowa struktura Kios została przywrócona, a w edukacji była wzrosła liczba nauczycieli. Szkoły dla chłopców i dziewczyn zakładano na koszt wspólnoty chrześcijańskiej. Klasyczny duch Grecji, kraju kultury i wolności, zaczął być ponownie nauczany w szkołach. Chrześcijanie posiadali pełną wolność w obchodzeniu życia religijnego. Handel rozwinął się do takiego wielkiego rozmiaru, że większość Turków w regionie byli zależni od greckich obywateli Kios. W
1908
r., po ogłoszeniu tureckiej konstytucji, świętowano wolność i równość wszystkich tureckich obywateli, mimo ich różnic narodowościowych czy religijnych. Ten stan szczęśliwości nie trwał długo. Pojawili się
młodoturcy
, zwolennicy
Kemala Atatürka
. Polityka ich zaostrzyła konflikty narodowościowe, które znalazły ujście w krwawych represjach, wobec ludności greckiej i ormiańskiej. Wymordowano około 300 tys. Greków w Batalionach Pracy, tzw. amele tampourou.
XX wiek
W czasie
I wojny światowej
,
Turcja
, walcząc po stronie
Niemiec
, kontynuowała pogromy, masakry i niszczenie populacji greckiej. Mieszkańcy Kios organizowali się, kupując broń, by walczyć z Turkami. Pod koniec wojny,
Alianci
i armia grecka weszła do
Konstantynopola
. W obszarze wokół Kios partyzantka turecka, tzetes, jeszcze walczyła, aż w końcu została wyrzucona z pomocą angielskiej marynarki wojennej. Grecka armia, pod rozkazem gen. D. Samartzisa, przywróciła wolność miasta 25 lipca
1920
r. Wyzwolicieli entuzjastyczne powitano, organizując paradę, z biskupem Nicei, późniejszym patriarchą Bazylim III i burmistrzem A. Pinatsisem na czele. Powodzenie nie trwało długo, zdrada przez Aliantów doprowadziła do niepowodzenia wyprawy armii greckiej w
Azji Mniejszej
. Niedawno utworzony
Związek Radziecki
przystąpił do pośrednictwa między
Grecją
a
Turcją
, ale nie było żadnej odpowiedzi od rojalistycznego greckiego rządu.
Kemal Atatürk
szedł dalej do ataku, z pomocą
Aliantów
, którzy uprzednio byli sprzymierzeńcami Greków. Grecka armia, opuszczona przez nich, bezskutecznie walczyła z Turkami. Miasto Kios było opróżnione 23 sierpnia
1922
r. 30 tys. ludzi z Kios i otaczających wsi, jako uchodźcy, zebrali się na plaży, czekając bezradnie na statki by się ratować. W końcu, jedenaście statków towarowych przypłynęło. Od 2 po południu 25 sierpnia
1922
r. zaczęto załadowywać na nie uchodźców, którzy zostawiali za sobą swoją ojczyznę. W
Grecji
uchodźcy z Kios założyli, na terenie
Argolidy
, miejscowość Nea Kios. Miasto Kios zostało przemianowane na Gemlik oraz włączone do prowincji
Bursa
na terenie współczesnej
Turcji
.
Zobacz też
Linki zewnętrzne