Anhydryt , przykładowy ewaporat

Ewaporaty (ewaporyty) – osady pochodzenia chemicznego, utworzone z łatwo rozpuszczalnych minerałów , które wytrącają się z roztworu wodnego w czasie jego odparowania (łac. evaporatio = parowanie).

Ewaporaty powstają wskutek silnego parowania wody morskiej (zatok, lagun , zamkniętych mórz) lub słonych jezior w klimacie suchym i gorącym.

• Na ogół chemizm wód morskich jest jednolity, dlatego powstające w nich ewaporaty maja również podobny skład. Są to najczęściej skały gipsowe, anhydrytowe, sole kamienne i potasowo-magnezowe.
• Bardziej zmienny skład chemiczny wykazują wody jeziorne, dlatego też tworzące się tu ewaporaty mają bardziej różnorodny strukturę mineralną. Wskutek ewaporacji wód jeziornych tworzą się osady węglanów sodu , osady mirabilitowe i tenardytowe , osady borowe, skały azotanowe. Osady pochodzenia jeziornego są mało rozpowszechnione w skorupie ziemskiej.

Ewaporaty składają się z chlorków i siarczanów sodu , potasu , magnezu , wapnia oraz niektórych węglanów , boranów i azotanów .

Do ewaporatów należą: gips , anhydryt , dolomit , halit , sylwin , glauberyt , kizeryt , karnalit , kainit , epsomit , mirabilit , tenardyt , boracyt , colemanit , uleksyt , boraks rodzimy , soda rodzima.
Minerały ewaporatowe wytracają się w ściśle określonej kolejności, zgodnie z tzw. „cyklem ewaporatowym”, tj. najpierw wapienie , następnie margle i dalej kolejno iłowce , dolomity , gipsy lub anhydryty , sól kamienna , sole potasowo-magnezowe.

Ewaporaty są skałami pospolitymi i szeroko rozpowszechnionymi w wielu rejonach Ziemi.

Tworzą się współcześnie w strefie półpustynnego i gorącego klimatu, gdzie opady są znikome, m.in. w Kalifornii i Newadzie oraz na Bliskim Wschodzie (rejon zatoki Perskiej ). Powstają w odciętych od morza lagunach lub w wypełnionych wodą zagłębieniach nadmorskich równin ( sebkha ), również na obrzeżach jezior słonych ( playa ).

Na obszarze dzisiejszej Polski pokłady ewaporatów tworzyły się kilkakrotnie:

• w permie – złoża soli kamiennej i gipsów oraz anhydrytów okolic Kłodawy i Inowrocławia oraz złoża anhydrytów w Nowej Soli na Śląsku i okolicach Polkowic
• w miocenie – złoża w miejscowościach: Wieliczka i Bochnia (sól kamienna, anhydyty), dolina Nidy (gipsy)

Bibliografia

• Gradziński R., Kostecka A., Radomski A. i Unrug R. Zarys sedymentologii. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa, 1986.