Wizerunek na znaczku pocztowym ZSRR z 1989

Jānis Bērziņš ( ros. Jan Karłowicz Berzin, Ян Карлович Берзин, właśc. Pēteris Ķuzis; ur. 13 listopada 1889 , zm. 29 lipca 1938 ) – radziecki komunista , szef wywiadu wojskowego GRU w latach 1924–1935 i w 1937, wojskowy doradca sowiecki w czasie hiszpańskiej wojnie domowej , jeden z twórców Gułagu .

Życiorys

W wieku dziewiętnastu lat aresztowany przez carską policję za udział w planach akcji zabójstwa szefa Ochrany w Teatrze Bolszoj , skazany na karę śmierci. Ułaskawiony z racji młodego wieku, poświęcił się dalszej działalności partyjnej. Opowiedziawszy się za frakcją bolszewików w SDPRR , blisko współpracował z Leninem . W czasach carskich parokrotnie więziony, w 1917 wybrany do Centralnego Komitetu SDPRR(b) .

Karierę wojskową rozpoczął w 1914 powołany do armii rosyjskiej, z której wkrótce zdezerterował. Za działalność rewolucyjną aresztowany i zesłany na Syberię . Po obaleniu cara powrócił z zesłania i brał czynny udział w rewolucji październikowej – był uczestnikiem zajęcia Pałacu Zimowego w listopadzie 1917. Zaciągnął się do nowo utworzonej CzeKa . Od grudnia 1917 pracował w aparacie NKWD , stał na czele osobistej ochrony Lenina i członków komunistycznego rządu (ochrona ta była sformowana w przeważającej mierze ze strzelców łotewskich).

Zwolennik zaprowadzenia rządów komunistycznych na Łotwie, organizator i jeden z dowódców łotewskiej Armii Czerwonej , do której wstąpił w 1919.

W 1919 pełnił funkcję wiceministra spraw zagranicznych w rządzie sowieckiej Łotwy , po paru miesiącach przesunięto go jednak na odcinek militarny – dowodził Łotewską Dywizją Strzelców. W latach 1918–1920 był zastępcą Dzierżyńskiego w urzędzie CzeKa . Odegrał aktywną rolę w tłumieniu powstania w Kronsztadzie (od 28 lutego do 18 marca 1921).

Pracę w aparacie wywiadu wojskowego GRU rozpoczął w 1921. W nagrodę za sukcesy na Łotwie mianowany zastępcą ówczesnego szefa GRU Arvida Seebota. W 1924 mianowano go szefem GRU . Brał aktywny udział w przygotowaniach do komunistycznego puczu w Estonii w 1924.

W 1935 działał na Dalekim Wschodzie jako zastępca dowódcy Samodzielnej Armii Dalekowschodniej, a w 1936 wysłano go wraz z sowiecką misją wojskową do ogarniętej wojną domową Hiszpanii, gdzie zajmował się werbunkiem agentów do współpracy z GRU .

Po powrocie do Związku Radzieckiego został aresztowany 13 maja 1938 i zastrzelony 29 lipca 1938 w piwnicach Hotelu Metropol w Moskwie (inne źródła datę śmierci wskazują na 29 lipca 1939).

W 1956 rehabilitowany. Po rehabilitacji w Magadanie nad Morzem Ochockim wystawiono mu pomnik jako współtwórcy tamtejszego systemu obozów koncentracyjnych, który stał tam do 1991.

Odznaczenia

• Order Lenina
• Order Czerwonego Sztandaru – dwukrotnie
• Order Czerwonej Gwiazdy

Zobacz też

• Jānis Bērziņš – sowiecki dyplomata i ambasador.
• Reinhold Berzin