Skamieniałości – zachowane w skałach szczątki
organizmów
(skamieniałości właściwe, strukturalne), a także ślady ich aktywności życiowej (
skamieniałości śladowe
). Skamieniałości powstają w wyniku procesu
fosylizacji
. Najczęściej fosylizacji ulegają tylko części szkieletowe. Proces ten zachodzi w wyniku zastąpienia pierwotnej substancji budującej części twarde organizmu innymi związkami mineralnymi (najczęściej
węglanem wapnia
lub
krzemionką
, a rzadziej np.
dolomitem
,
syderytem
,
limonitem
,
pirytem
lub
fosforanami
) o tym samym składzie chemicznym (np. przejście
aragonitu
w bardziej stabilny
kalcyt
) lub odmiennym składzie chemicznym. W przypadku części twardych zbudowanych ze stabilnych substancji (np. kalcytu, krzemionki) zachowują się one czasami bez żadnych przekształceń.
Najrzadszym typem skamieniałości są skamieniałości kompletne, do których zalicza się organizmy z zachowanymi również tkankami miękkimi, czasami w stanie niemal nie zmienionym, dzięki szczególnemu zbiegowi okoliczności (zamrożenie, zakonserwowanie np. w
asfalcie
,
mumifikacja
itp.). Swoistą formą
fosylizacji
są szczątki zachowane w
bursztynie
(tzn. kopalnej żywicy pochodzącej z różnych gatunków drzew) oraz w
martwicach
wapiennych.
Osobnym typem skamieniałości są
ośródki
i
odciski
pośrednio tylko związane z elementami twardymi, odwzorowujące jedynie ich
morfologię
.
Znaczenie skamieniałości
Skamieniałości dostarczają wiadomości o wyglądzie fauny i flory w minionych epokach. Są także jednym z podstawowych źródeł informacji o środowisku i klimacie tych epok, gdyż niektóre taksony żyły tylko w ściśle określonych warunkach (np.
koralowce
rafotwórcze wymagają wód morskich, płytkich, ciepłych). Wiele grup skamieniałości (np.
graptolity
,
konodonty
,
amonity
,
otwornice
) jest podstawą datowań skał osadowych, a w konsekwencji podstawą podziału czasu geologicznego na jednostki
chronostratygraficzne
. Masowe nagromadzenia skamieniałości skutkują ich skałotwórczym znaczeniem, np.
węgiel
i
torf
to nagromadzenia
sfosylizowanych
szczątków roślinnych,
kreda pisząca
to nagromadzenia glonów z grupy
kokkolitów
. Na podstawie różnowiekowych skamieniałości jednej grupy organizmów można też prześledzić jej rozwój i zmiany w czasie, toteż skamieniałości dostarczają także dowodów na
ewolucję naturalną organizmów
.
Czasem stosuje się pojęcie
żywej skamieniałości
, na określenie tych współcześnie żyjących
taksonów
, które są obecnie skrajnie nieliczne i słabo zróżnicowane gatunkowo, a w przeszłosci były znacznie bardziej rozwinięte.
Badaniem skamieniałości
zwierzęcych
zajmuje się
paleozoologia
, a
roślinnych
-
paleobotanika
. Ogólnie nauka o skamieniałościach nosi nazwę
paleontologia
.
Galeria