Senat rzymski (
łac.
Senatus) – w czasach
republiki
było to
ciało ustawodawcze
i wykonawcze, a w czasach
cesarstwa rzymskiego
było to najwyższe ciało ustawodawcze.
Dosłownie Senat to rada starszych. Senat decydował także o polityce wewnętrznej i zewnętrznej państwa.
Czasy republiki
W czasach
królestwa rzymskiego
w skład Senatu wchodziło 100 przedstawicieli najważniejszych
gentes
- rodów rzymskich (łac. patres - ojcowie, senatorowie). Republika rzymska przejęła po obalonej monarchii ten organ władzy. W II w p.n.e. liczbę
senatorów
zwiększono do 300, a w 80 r. p.n.e. do 600.
Senatorowie byli wybierani spośród dorosłych mężczyzn pochodzących z tzw. rodów senatorskich - czyli najbardziej wpływowych i najzamożniejszych rodzin
patrycjuszy
. Nowych kandydatów proponował za czasu wczesnej republiki
konsul
(z czasem rolę tę przejął
cenzor
), a zatwierdzał ich cały senat. Stanowisko
senatora
było dożywotnie, chyba że dany senator splamił się hańbą i został przez senat wykluczony ze swojego składu. Senatorowie ginęli też nierzadko w walkach frakcyjnych. W samym senacie decyzje zapadały na ogół demokratycznie - poprzez jawne głosowania polegające na przechodzeniu (lub nie) przez linię narysowaną na posadzce Senatu. W trakcie niektórych ważnych głosowań dochodziło do przepychanek, czy wręcz zmuszania siłą opornych senatorów do przechodzenia na właściwą stronę.
Prawa senatorów i partie w Senacie
Każdy
senator
miał prawo do jednego wystąpienia w danej sprawie. Zgodnie z prawem nie wolno mu było przerywać, o ile sam nie przestał wygłaszać swojej mowy. Miał też prawo, zanim przeszedł do rzeczy, mówić o czym chciał i jak długo chciał. Było to wykorzystywane czasami do blokowania obrad poprzez niekończące się przemówienia, w trakcie których koledzy "głoszącego" senatora prośbą lub groźbą "organizowali" poparcie dla projektów, które chcieli przeforsować.
W senacie tworzyły się rozmaite frakcje, niektóre z nich trwałe, a inne tylko dla poparcia jednego projektu. W systemie politycznym republiki istniały dwie stałe partie zwane
optymatami
(którzy reprezentowali interesy najmożniejszych rodów Rzymu) oraz
popularami
(którzy nie tworzyli jednego programu, bazowali na populizmie). Podział ten miał swoje odbicie w senacie
Senat mógł obradować tylko w miejscu inaugurowanym, czyli konsekrowanym przez
augurów
na drodze
auspicjów
. Stały budynek posiedzeń -
kuria
, miał taką konsekrację tak samo jak rzymskie świątynie co sprawiało, że przelanie krwi wewnątrz budynku sprawiało, że morderca był natychmiast skazywany na śmierć. Stąd też posiedzenia senatu zwoływano niejednokrotnie w którejś ze świątyń, co przeważnie miało swoje znaczenie polityczne. Wyjątkiem była świątynia
Westy
, która nie miała konsekracji i senat nie mógł się tam zbierać.
Uprawnienia Senatu
- przydzielanie
prokonsulom
ich
prowincji
,
- zarządzanie budżetem republiki,
- zawieranie i zrywanie sojuszy politycznych,
- deklarowanie wojen,
- ogólna kontrola nad armią,
- stanowienie prawa,
- sądzenie członków rodzin senatorskich.
Czasy Cesarstwa
Po ustanowieniu
cesarstwa
znaczenie senatu stopniowo malało, aż stracił on całkowicie znaczenie polityczne, a wybór na Senatora stał się tylko swojego rodzaju nobilitacją (zobacz:
Adlectio
).
Oprócz
Rzymu
swoje senaty posiadały też
municypia
- zaanektowane miasta i
kolonie
- miasta założone przez obywateli rzymskich.