Kirys
, podobny do tych, jakie nosili żołnierze 14 pk KW.
14 Pułk Kirasjerów Księstwa Warszawskiego, Wielkiej Armii – pułk
jazdy polskiej
doby
napoleońskiej
. Był to jedyny polski pułk kirasjerski i zarazem ostatni oddział polskiej jazdy używającej
uzbrojenia ochronnego
–
kirysów
.
Formowanie
Jedyny w dziejach Polski
pułk
jazdy
kirasjerskiej
powstał w dobrach
pułkownika
Stanisława Małachowskiego
w
Końskich
i za początek formowania przyjęto datę 1 września 1809. Zgodnie z ówczesnym zwyczajem fundator został jego dowódcą. W skład pułku włączono również oddział
gidów
utworzony w Galicji jako
szwadron
przyboczny Naczelnego Wodza.
4 grudnia 1809 ten dwuszwadronowy
pułk
jazdy przybył do
Warszawy
i stacjonował w niej do maja 1812. Wzbudzał zainteresowanie wśród mieszkańców stolicy przywołując pamięć o dawnej świetności
husarii polskiej
.
Polska jazda kirasjerska, jako zdecydowanie droższa w uzbrojeniu niż pułk ułańskie czy strzelców konnych, podlegała kilkakrotnie próbom reorganizacji w pułk strzelców konnych – 21 listopada 1810 król wydał dekret, na podstawie którego miano pułk kirasjerski przeistoczyć w pułk strzelców konnych, wobec czego książę
Józef Poniatowski
zaproponował zamianę na pułk
dragonów
wobec nieuniknionych z tą zmianą kłopotów organizacyjnych.
Dekret królewski z 20 grudnia 1810 ponownie nakazywał zmianę pułku na strzelców konnych i książę Poniatowski wolę tę przekazał żołnierzom pułku rozkazem dziennym, motywując ją m.in. problemem z wykorzystaniem bojowym tak mało licznego pułku. Ostatecznie jednak do tej zamiany nie doszło.
12 maja 1812 pułk wyruszył na wojnę z Rosją.
Barwa
Ubiór dla kirasjerów ustalony został w przepisach dotyczących ubioru dla jazdy z 3 września 1810.
W skład ubioru wielkiego wchodziły:
-
kolet
z sukna granatowego z kołnierzem, wyłogami u rękawów i połami pąsowymi, zapinany na 11 guzików z żółtego metalu z numerem pułku (poły spięte dwoma metalowymi, żółtymi granatami)
- spodnie krótkie pod kolano ze skóry białej
- buty czarne długie przykrywające kolana z żelaznymi przypinanymi ostrogami
- kamizelka sukienna biała pod koletem
-
kirys
żelazny z naplecznikiem polerowany na stal z zapięciami i guzami na krawędziach z żółtego metalu garnirowany pąsową tkaniną i galonkiem
-
hełm
żelazny z grzebieniem, podpinką i okuciem daszka z żółtego metalu
Na mały mundur oficerski składały się:
- frak sukienny granatowy zapinany na guzików z kołnierzem i wypustkami pąsowymi o połach spiętych u dołu dwoma granatami z żółtego metalu
- granatowe spodnie sukienne długie
- buty długie jak do ubioru wielkiego
- kapelusz czarny ze złotym galonikiem, białą kokardą i pąsowym piórem
- surdut granatowy z dwoma rzędami po 7 guzików z żółtego metalu
- płaszcz obszerny z białego sukna z peleryną ozdobiony pąsową wypustką
Uzbrojenie
Uzbrojeniem kirasjerów były
pałasze
francuskie jednosieczne. Rękojeść o czteroprętowym kabłąku oprawiona była w
mosiądz
. Pochwa żelazna, polerowana lub obciągnięta czarną skórą z okuciami mosiężnymi.
Każdy kirasjer miał też parę
pistoletów skałkowych
"w stal oprawnych" w olstrach przy
siodle
, do nich czarną skórzaną ładownicę na białym skórzanym pasie nakładanym na kolet pod kirysem.
Działania wojenne
Marsz ku Moskwie
W czasie wyprawy na Rosję w 1812 14 pułk kirasjerów, dowodzony przez płk. Stanisława Małachowskiego, wchodził w skład 7 Dywizji Ciężkiej Jazdy gen. Jana Lorge’a, podporządkowanej dowódcy IV Korpusu Rezerwowego Kawalerii gen.
Marie Victora Nicolasa de Fay de La Tour Maubourga
.
Nim doszło do wielkiej bitwy pod Borodino, pułk poniósł bardzo duże straty marszowe i z 456 żołnierzy w chwili wymarszu na wojnę stan pułku w dniu rozpoczęcia bitwy zmalał do 365 żołnierzy.
7 września, w dniu sławnej bitwy, pułk wraz z całym IV Korpusem przez kilka godzin stał bez ruchu w jarze Kamionki i osłaniał działa francuskie. Wystawiony był na silny ogień artylerii rosyjskiej, tym dotkliwszy, że należało wytrzymać go, stojąc bezczynnie i biernie przyglądając się, jak giną towarzysze stojący obok.
Topniejące szeregi zapełniały się nowymi żołnierzami, którzy stawali na miejscu poległych. W takim szyku żołnierze stali w całkowitym milczeniu.
W południe pułk przeszedł parów Kamionki i otrzymał
rozkaz
ataku na wzgórza na północ i zachód od wsi Siemenowskaja. Rozkaz przyjęto z uczuciem ulgi. Szwadrony, które przez kilka godzin musiały wytrzymać bez ruchu w ogniu
przeciwnika
, z ochotą szły w bój.
Atak
na baterie artylerii i
reduty
obronne Rosjan był chrztem bojowym polskich kirasjerów.
W sławnej
szarży
na tak zwaną Wielką Redutę wraz z pułkiem kirasjerów saskich, pułk nacierał na czworobok piechoty. Wziął do niewoli 300 jeńców i armatę.
Wieki odwrót
W czasie tragicznego odwrotu spod Moskwy kilkudziesięciu ocalałych kirasjerów[1] eskortowało uratowane 24 armaty wojsk polskich. Wśród kawalerii pułk poniósł największe straty. W
Nowym Mieście Korczynie
, gdzie zbierano resztki pułku, doliczono się jedynie 5 oficerów, 76 kirasjerów i 31 koni.
W lutym 1813 odtworzono 14 pułk kirasjerów pod dowództwem pułkownika
Kazimierza Dziekońskiego
.
Wraz z
4 pułkiem strzelców konnych
i
15 pułkiem ułanów
tworzył brygadę lewą generała
Benedykta Łączyńskiego
.
Kampanie saksońskie
Po ataku wojsk rosyjskich na siły polskie stacjonujące w departamencie kaliskim część pułku została odcięta i zmuszona do marszu na Śląsk i dalej do Saksonii. Żołnierze ci weszli później w skład kawalerii dywizji generała Jana Henryka Dąbrowskiego. W czasie wymarszu wojsk księcia Józefa Poniatowskiego z Krakowa do Saksonii pozostała część pułku włączona została do trzeciej kolumny.
Podczas reorganizacji
VIII Korpusu Polskiego
w Saksonii pułk kirasjerów został powtórnie odtworzony w sile dwóch szwadronów. Faktycznie udało się sformować tylko jeden szwadron kirasjerów w liczbie 180 jeźdźców bez kirysów, jedynie w kaskach.
Pułk ten, wspólnie z pułkiem krakusów, wszedł w skład Brygady Jazdy Straży Przedniej generała Jana Nepomucena Umińskiego.
Pułk wszedł do walki 17 sierpnia w wypadzie na
Czechy
. Pod
Frydlantem
uderzył na oddział 200
huzarów
austriackich zmuszając ich do odwrotu.
Jesienią 1813 już codziennie dochodziło do starć z ciągnącymi na Lipsk wojskami sprzymierzonych.
W pierwszym dniu bitwy pod Lipskiem kirasjerzy brali udział w ciężkiej walce pod Wachau.w ostatnim, 9 października, szwadron kirasjerów pod dowództwem pułkownika Kazimierza Dziekońskiego (ok. 100 żołnierzy), wraz z małym oddziałem krakusów pełnił służbę u boku księcia
Józefa Poniatowskiego
. On to prowadził ich do swojej ostatniej szarży na
jegrów
rosyjskich nad Pleissą. Kirasjerzy bronili się też rozpaczliwie nad
Elsterą
. Byli świadkami śmierci swego wodza w nurtach rzeki.
Po bitwie po Lipskiem, z 14 pułku kirasjerów uratowało się 9
oficerów
, 93 podoficerów i szeregowych oraz tylko 40 koni. Dekretem z
18 grudnia
1813
roku ponownie zreorganizowano wojsko polskie i dowództwo nad całą polską kawalerią przejął generał
Ludwik Pac
. Odtworzenie pułku po raz trzeci okazało się jednak zbyt kosztowne.
Na 14 pułku kirasjerów zaczęła się i skończyła polska jazda kirasjerska. Był to zarazem ostatni oddział polskiej jazdy używającej
kirysy
.
Przypisy
- ↑ Podawana jest zwykle liczba 40 żołnierzy.
Bibliografia