Alfred Tarski (ur.
14 stycznia
1901
w Warszawie, zm.
26 października
1983
w
Berkeley
,
Kalifornia
,
USA
) –
polski
matematyk
i
filozof
pracujący przez wiele lat w Stanach Zjednoczonych.
Grób Wacława (1907-1990) - brata Alfreda oraz Stanisława (zm. 1940) Teitelbauma na cmentarzu żydowskim w Warszawie
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Alfred Tarski urodził się 14 stycznia 1901 r. jako Alfred Tajtelbaum w
Warszawie
. Był starszym synem z dwojga dzieci Róży i Ignacego Tajtelbaumów. Jego ojciec pochodził z rodziny zamożnych warszawskich
Żydów
i zajmował się w
przemysłem drzewnym
, zaś matka z rodziny znanych żydowskich przemysłowców z Łodzi, Prussaków. Tajtelbaumowie zachowywali tradycje żydowskie, w związku z czym w domu obchodzone były tradycyjne święta, a dzieci uczyły się hebrajskiego oraz Tory. Jednak rodzina obracała się też w głównym nurcie społeczno-kulturowym Warszawy i była na tyle
zasymilowana
, że młodzi jej członkowie uczęszczali do szkół z językiem polskim czy rosyjskim.
W roku 1915 Tajtelbaum wstąpił do gimnazjum w mieszczącej się przy ul. Klonowej Szkole Mazowieckiej. W jego zakresie nauczania były wtedy
niemiecki
,
francuski
,
łacina
,
historia
,
religia
,
prawo
,
logika
,
matematyka
,
fizyka
,
kosmografia
(obejmująca astronomię, geografię i geologię) oraz
higiena
. W gimnazjum tym nauczano też nowo wprowadzonego języka polskiego i polskiej literatury. Chociaż świadectwo końcowe Alfreda nie wymieniało języka greckiego, to niewątpliwie wtedy zapoznał się on z
greką
. Posługiwał się też płynnie
językiem rosyjskim
. W zapiskach nauczycieli przedstawiany był jako uczeń o niezwykłych zdolnościach.
W 1923 r. Alfred Teitelbaum wraz z bratem Wacławem zmienił nazwisko na "Tarski". Bracia wybrali to nazwisko ze względu na rdzennie polskie brzmienie i łatwą pisownię, oraz dlatego że wydawało się im ono nieużywane. (Wiele lat później Alfred spotkał innego Alfreda Tarskiego w północnej Kalifornii[].) Bracia Tarscy przeszli również na katolicyzm. Alfred postąpił tak, mimo że był zdeklarowanym
ateistą
. Tarski był zagorzałym polskim patriotą, który uważał siebie wyłącznie za Polaka i pragnął być traktowany jako taki. Przebywając w Ameryce w domu rozmawiał nadal wyłącznie po polsku[].
Uniwersytet Warszawski
W
1918
w dopiero co ponownie otwartym
Uniwersytecie Warszawskim
zaczął studiować
biologię
. Tam został dostrzeżony przez
Stanisława Leśniewskiego
, który wówczas kierował na UW katedrą filozofii matematyki. Leśniewski przekonał Teitelbauma, by ten porzucił studia biologiczne na rzecz filozoficznych.
W
1924
r. Tarski doktoryzował się na podstawie rozprawy O wyrazie pierwotnym logistyki, pisanej pod kierunkiem Leśniewskiego. Habilitował się rok później. W latach
1925
-
1939
był docentem Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie prowadził wykłady z podstaw matematyki i logiki. Równocześnie uczył w Liceum im. Stefana Żeromskiego w
Warszawie
.
Za oceanem
Tuż przed wybuchem wojny Tarski wyjechał do
Stanów Zjednoczonych
, gdzie pozostał już do końca życia. Tarski przyjął obywatelstwo amerykańskie w czerwcu 1945.
Oto spis posad, które obejmował podczas pobytu w Stanach:
Był także profesorem wizytującym na uczelniach w
Meksyku
,
Los Angeles
,
Chile
,
Londynie
i na
Sorbonie
.
Dokonania
Alfred Tarski zajmował się wieloma dziedzinami matematyki – m.in.
teorią mnogości
,
algebrą
,
metamatematyką
, a także
logiką
i
filozofią
.
Największą zasługą Tarskiego był zainicjowany przez niego program algebraizacji i topologizacji logiki matematycznej, co nadało tej dyscyplinie nową moc i naukową świeżość. Z teoriomnogościowych dokonań Tarskiego najbardziej znany jest tzw.
paradoks Banacha-Tarskiego
, którego współautorem jest polski matematyk
Stefan Banach
. Nie jest to właściwie paradoks, lecz paradoksalnie brzmiące twierdzenie, mówiące że (zakładając
aksjomat wyboru
) kulę można rozłożyć na części, z których złożyć można dwie kule, każdą o tej samej objętości co wyjściowa. Twierdzenie to kazało wielu matematykom ostrożniej podchodzić do aksjomatu wyboru, który wydaje się być na pozór zgodny z intuicją.
Najważniejszym filozoficznie osiągnięciem Tarskiego była tzw. definicja
prawdy
.
Tarski wyprowadził pojęcie prawdy jako cechę
zdań
logicznych należącą do
języka
będącego
metajęzykiem
wobec języka, w jakim zdania te są wypowiadane. Ten krok uporządkował rozważania semantyczne i pozwolił na rozwój badań nad
semantyką
, logiką i filozofią matematyki.
Tarski zapoczątkował w ten sposób nowy dział matematyki –
teorię modeli
. Prowadził też badania w zakresie algebry uniwersalnej - interesowały go zwłaszcza tzw. algebry cylindryczne.
Rozważania Tarskiego na temat prawdy wpłynęły na wielu filozofów, spośród których wymienić należy
Karla Poppera
,
Willarda Van Orman Quine'a
oraz Donalda Davidsona.
W
2000
r. Komisja Nazewnictwa Międzynarodowej Unii Astronomicznej nadała imię Alfreda Tarskiego odkrytej w
1997
r.
planetoidzie
nr
13672
.
Bibliografia
- Alfred Tarski, Wprowadzenie do logiki i do metodologii nauk dedukcyjnych, , wydawca "ALEPH",1994. Tłumaczenie z ang. Monika Sujczyńska
- Alfred Tarski (1944): The Semantical Concept of Truth and the Foundations of Semantics, Philosophy and Phenomenological Research 4 – accessibile
qui
- Alfred Tarski (1983) (1956): Logic, Semantics, Metamathematics, J. Corcoran ed., Hackett, 1st edition edited and translated by J. H. Woodger, Oxford University Press.
- Alfred Tarski (1986): What are Logical Notions?, Corcoran, J. ed., History and Philosophy of Logic, 7 pp. 143-154
- Alfred Tarski (2002): On the Concept of Following Logically. Tłumaczenie Magda Stroińska i David Hitchcock History and Philosophy of Logic 23: 155-196.
- Alfred Tarski, Steven Givant (1987): A Formalization of Set Theory Without Variables, American Mathematical Society
Linki zewnętrzne