Białowieski Park Narodowy
Rezerwat biosfery
UNESCO
wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości |
Logo parku |
Położenie |
woj. podlaskie
|
Data utworzenia | 17 sierpnia 1932 |
Powierzchnia - leśna - uprawna - wodna | 105,17 km² 95,94 km² 0,74 km² 0,09 km² |
Pow. ochrony - ścisłej - częściowej - krajobrazu | 57,25 km² 44,38 km² 3,53 km² |
Powierzchnia
otuliny
| 32,24 km² |
Długość szlaków turystycznych | 34,5 km[1] |
Odwiedzających rocznie | 140 tys.[2] |
Siedziba |
Białowieża
|
Położenie na mapie Polski
Białowieski Park Narodowy |
|
| Commons | commons:{{{galeria_commons}}}|Multimedia w Wikimedia Commons |
| Wikinews | n:{{{wikinews}}}|Wiadomości w Wikinews |
q:{{{wikiquote}}}|{{{wikiquote}}} w Wikicytatach |
Strona internetowa parku
|
Białowieski Park Narodowy - park narodowy położony w północno-wschodniej części Polski, w
województwie podlaskim
, utworzony 17 sierpnia 1932 roku jako Park Narodowy w Białowieży[3], restytuowany w obecnej formie z mocy rozporządzenia
Rady Ministrów
z dnia 21 listopada 1947 roku[4]. Pierwszy park narodowy w Polsce i jeden z pierwszych parków narodowych w Europie[3][5]. Znany z ochrony najlepiej zachowanego fragmentu
Puszczy Białowieskiej
, ostatniego w Europie fragmentu lasu pierwotnego oraz liczącej kilkaset sztuk, największej na świecie wolnościowej populacji
żubra
[6].
Siedzibą dyrekcji parku jest
Białowieża
. Obecnie w skład parku wchodzą trzy jednostki administracyjne: Obręb Ochronny Orłówka, Obręb Ochronny Hwoźna i Ośrodek Hodowli Żubrów (z trzema rezerwatami hodowlanymi i
Rezerwatem Pokazowym Żubrów
)[6].
Obszar Ochrony Ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego w
1979
z racji dużego znaczenia dla kultury i dziedzictwa ludzkości, wpisano na prestiżową
Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO
. W
1992
r.
UNESCO
rozszerzyło status obiektu dziedzictwa światowego na przylegający doń od wschodu fragment białoruskiego parku narodowego "Bieławieżskaja Puszcza", podlegający
ochronie ścisłej
(4500 ha). W ten sposób powstał w Puszczy Białowieskiej jeden z siedmiu na świecie i trzech w Europie transgraniczny obiekt dziedzictwa światowego.
Historia
Najstarsze ślady obecności człowieka w Puszczy Białowieskiej pochodzą z neolitu, czyli sprzed około 4500 lat. Są to proste narzędzia z krzemienia, toporki kamienne oraz resztki naczyń[7][8]. Z neolitu pochodzą także dwie osady, odkryte w 1923 roku w pobliżu wsi Rudnia oraz pomiędzy miejscowościami Krynica i Kupicze[7].
W okresie od I wieku p.n.e. do Vwieku n.e. na terenie puszczy istniały osady noszące ślady mieszanych wpływów
kultur ceramiki kreskowanej
i
przeworskiej
, a następnie
kultury wielbarskiej
. Jedna z takich osad, pochodząca z przełomu I wieku p.n.e. i I wieku n.e., została znaleziona na polanie łowieckiej Berezowo (Nadleśnictwo Białowieża). Odkryto tam także pozostałości dymarek do wytopu żelaza z rudy darniowej, zabytki żelazne i ceramiczne oraz kości bydła domowego i jeleni. Wskazuje to na to, że oprócz łowiectwa i hodowli, ludność tego terenu zajmowała się lokalnym pozyskiwaniem rudy oraz wypalaniem węgla drzewnego niezbędnego do wytopu żelaza. Doprowadziło to do nieznacznego ubytku w powierzchni lasów, jednakże po okresie starożytnym nastąpiła przerwa w osadnictwie, co umożliwiło ich regenerację[9].
Z tego okresu pochodzą dwa znalezione do tej pory puszczańskie cmentarzyska pozostawione przez przedstawicieli kultury wielbarskiej. Pierwsze z nich to odosobniony grób szkieletowy dziecka z III-IV wieku, znaleziony w żwirowni na uroczysku Hajduki, przy drodze z Białowieży do Narewki. Może być to jednak tylko fragment cmentarzyska, które zostało zniszczone podczas wykopywania piasku. Drugie znalezisko to cmentarzysko ciałopalne z III-V wieku, znalezione na terenie uroczyska Wielka Kletna w samym Białowieskim Parku Narodowym. Prawdopodobnie zawiera ono 60-70 grobów płaskich rozmieszczonych na dawnej śródleśnej polanie. W pobliżu Puszczy Białowieskiej znajdują się jeszcze trzy inne cmentarzyska kultury wielbarskiej, zawierające ciałopalne groby kurhanowe lub płaskie[10].
Duża ilość przedmiotów obcego pochodzenia znaleziona w grobach może świadczyć o istniejącej wówczas sieci dróg, z kolei stały, kilkuprocentowy udział pyłków roślin rosnących na terenach otwartych (głownie traw) oraz antropogennych w danych palinologicznych z I-IV wieku, wskazuje na niewielki stopień jej odlesienia w tamtym okresie[10].
Pierwsze plany utworzenia parku narodowego na terenie Białowieży powstały w 1916 roku, głównie z inicjatywy gdańskiego botanika i jednego z twórców ruchu ochrony przyrody, doktora
Hugo Conwentza
. Nie zyskały one wówczas dużego poparcia. Idea ochrony chociaż części puszczy powróciła w 1919 roku, podczas liczenia białowieskich żubrów. Jej orędownikami byli wtedy polski botanik, profesor UJ,
Władysław Szafer
, profesor Eugeniusz Kiernik oraz inżynier Jan Kloska. Wysiłki te, tak jak i poprzednie, okazały się bezowocne[11].
29 grudnia
1921
roku, na terenie Puszczy Białowieskiej, z inicjatywy i dzięki usilnym staraniom grona polskich przyrodników i leśników z profesorem Władysławem Szaferem na czele, utworzone zostało leśnictwo "Rezerwat"[12], które
13 kwietnia
1924
roku zostało podniesione do rangi nadleśnictwa o tej samej nazwie.
1 stycznia
1929
roku nadleśnictwo to zostało objęte ochroną ścisłą.
4 sierpnia
1932
roku zostało ono przemianowane na "Park Narodowy w Białowieży". W roku
1947
21 listopada
reaktywowano go pod obecną nazwą.
26 października
1996
roku powierzchnia parku zostaje powiększona do 10 502 ha przez przyłączenie części powierzchni dwóch sąsiadujących nadleśnictw, a wokół parku utworzono otulinę o powierzchni 3224 ha.
Wody
Białowieski Park Narodowy leży przy wododziale
Wisły
i
Niemna
. Na terenie parku nie ma żadnych jezior ani większych rzek. Najcenniejszy obszar parku leży w widłach rzek Hwoźnej i Narewki. W puszczy ma swoje źródło rzeka Orłówka. Ponadto przez obszar parku przepływają dopływy
Narewki
:
Łutownia
,
Przedzielna
i Braszcza.
Szata roślinna
Przewalony pień w Puszczy Białowieskiej
Puszcza Białowieska
jest najlepiej zachowanym lasem naturalnym na Niżu Europejskim. Ponad 2/3 powierzchni parku zajmują lasy liściaste. Największą powierzchnię zajmują lasy grądowe (
dębowo
-
grabowe
), które rosną na najżyźniejszych glebach puszczy. W miejscach zalewanych przez kilka miesięcy wodą, rosną
olsy
i
łęgi
, składające się głównie z
olszy czarnej
i
jesionu
. W suchszych miejscach rosną natomiast bory
sosnowe
,
świerkowe
i mieszane. Występuje tu 20 zespołów leśnych. Ogólnie flora parku liczy 1000 gatunków roślin, w tym 728 gatunków
roślin naczyniowych
, 277 gatunków
porostów
. Spośród szczególnie rzadkich roślin należy wymienić
pełnika europejskiego
,
kosaćca syberyjskiego
,
arnikę górską
i
fiołka bagiennego
.
Grądy
Bogactwo tutejszej puszczy najlepiej widać w piętrowości tutejszych lasów grądowych. Najwyższe piętro zajmują, przekraczające nierzadko 50 m wysokości, pojedyncze
świerki
. Niższą wysokość (40 m) osiągają
dęby
,
lipy
i
klony
. Najniżej, bo do wysokości 20 m, dorastają
graby
.
Martwe drewno
Butwiejące martwe drewno w rezerwacie ścisłym
Białowieski Park Narodowy charakteryzuje się dużą ilością martwego drewna. W obszarze ochrony ścisłej zajmuje ono około 25% masy wszystkich drzew. Dzięki rozkładowi martwych pni do gleby wracają cenne substancje odżywcze, przywracające jej żyzność. Ponadto, martwe drewno staje się
siedliskiem
dla niezliczonej ilości
organizmów saproksylicznych
–
grzybów
,
bakterii
i
bezkręgowców
. Wiele z nich to gatunki zagrożone wyginięciem, niewystępujące nigdzie indziej w
Europie
.
Fauna
Puszcza Białowieska jest środowiskiem życia dla olbrzymiej jak na naszą strefę klimatyczną liczby gatunków zwierząt. Poczynając od bezkręgowców: pierwotniaków, płazińców, obleńców, brzuchorzęsków, mięczaków, dżdżownic, niesporczaków, pająków, roztoczy, wijów, owadów i wielu innych, aż po kręgowce: ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki – dotychczas stwierdzono w Puszczy obecność ponad 12 tysięcy gatunków zwierząt. W całej Polsce jest ich około 35-40 tysięcy. Szacuje się, że puszczańska fauna jest rozpoznana w około 50%, a więc rzeczywista liczba gatunków zamieszkujących ten masyw leśny może liczyć około 25 tysięcy.
O wartości i unikatowości Puszczy stanowi nie liczba a jakość występujących w niej gatunków zwierząt. Mało jest tu gatunków związanych ze środowiskami przekształconymi przez człowieka a bardzo dużo gatunków charakterystycznych dla lasów naturalnych. Charakterystyczne jest również to, że gatunki bardzo często występują w małych zagęszczeniach osobników, przy jednoczesnej bardzo wysokiej różnorodności na danym terenie. W Puszczy Białowieskiej żyje około 12 000 gatunków zwierząt, wśród których przeważają
bezkręgowce
, a w szczególności
owady
(8 000 gatunków). Ponadto występuje tu 120 gatunków
ptaków
, 7 gatunków
gadów
i 11 gatunków
płazów
.
Brama wejściowa do Obszaru Ochrony Ścisłej BPN wybudowana w 1930 r. według projektu inż. arch. H. Jasieńskiego z
Krakowa
.
Symbolem parku jest
żubr
, gdyż właśnie w tym parku ocalono od zagłady to zwierzę.
Żubry
wyginęły już prawie całkowicie w
XVIII
wieku. Ich nieliczne populacje przeżyły jedynie na
Kaukazie
i w Puszczy Białowieskiej. W
1919
zabity został ostatni osobnik w Puszczy Białowieskiej. Wyginęła również populacja kaukaska. Do
Białowieży
zaczęto ściągać osobniki z ogrodów zoologicznych. Początkowo hodowane były na osobnym dziedzińcu. Dopiero w
1952
roku pierwsze okazy zostały wypuszczone na wolność. Obecnie w Białowieskiej Puszczy żyje około 750
żubrów
(z czego około 440 po stronie polskiej), spośród 3000 na całym świecie; wszystkie pochodzą właśnie z białowieskiej hodowli.
Turystyka
Do Białowieskiego Parku Narodowego co roku przyjeżdża ok. 140 000 turystów. Najczęściej zwiedzanymi obiektami są Rezerwat Pokazowy Żubrów, muzeum BPN i Obszaru Ochrony Ścisłej BPN. Do obszarów ochrony ścisłej (Obręb Ochronny Orłówka) i muzeum mogą wejść turyści jedynie pod opieką uprawnionego przewodnika. Na tym obszarze udostępnione są szlaki do
Dębu Jagiełły
i dalej do sosen
bartnych
(czas zwiedzania około 3 godzin). W Obrębie Ochrony Hwoźna biegną dwa znakowane szlaki piesze i rowerowe o długości 6,5 km i 11,5 km. W dolinie
Narewki
wybudowano wieżę do obserwacji zwierząt.
Przypisy
- ↑
Białowieski Park Narodowy - Piesze Szlaki Białowieskiego Parku Narodowego - Parki Narodowe Polski - informator i przewodnik - www.parki.pl
(
pol.
). [dostęp 2010-04-16].
- ↑
wg danych ze stycznia 2005
- ↑ 3,0 3,1 Agata Dudek:
Parki Narodowe w Polsce - przewodnik # Białowieski Park Narodowy
(
pol.
). Ogólnopolski Dziennik "BIOLOG", 2004-10-19. [dostęp 2010-04-16].
- ↑
Internetowy System Aktów Prawnych - Dz.U. 1947 nr 74 poz. 469
(
pol.
). Kancelaria Sejmu RP. [dostęp 2010-04-16].
- ↑
Białowieski Park Narodowy
(
pol.
). [dostęp 2010-04-16].
- ↑ 6,0 6,1
Bialowieski Park Narodowy - Białowieski Park Narodowy
(
pol.
). Białowieski Park Narodowy. [dostęp 2010-04-18].
- ↑ 7,0 7,1
O Białowieży inaczej...
(
pol.
). [dostęp 2010-05-09].
- ↑
Białowieża Historia puszczy
(
pol.
). [dostęp 2010-05-09].
- ↑ Tomasz Samojlik, Bogumiła Jędrzejewska, Dariusz Krasnodębski, Marek Dulinicz, Hanna Olczak:
Człowiek w Puszczy
(
pol.
). [dostęp 2010-05-09].
- ↑ 10,0 10,1
Puszcza Białowieska - kalendarium - Pradawne czasy
(
pol.
). 2009-05-05. [dostęp 2010-05-09].
- ↑
Białowieża Białowieski Park Narodowy
(
pol.
). [dostęp 2010-04-22].
- ↑
BIAŁOWIESKI PARK NARODOWY
(
pol.
). [dostęp 2010-04-22].
Zobacz też
Linki zewnętrzne