Shamisen (
jap.
三味線, shamisen lub samisen) to
japoński
instrument muzyczny strunowy szarpany
. Jego nazwa w
języku japońskim
oznacza dosłownie "trzy struny".
Budowa
Shamisen jest podobnej długości co
gitara
, ma jednak o wiele cieńszy, bezprogowy
gryf
.
Pudło rezonansowe
jest w kształcie zbliżonym do prostokątnego, zaokrąglone i nieco podobne do bębenka. Z przodu i z tyłu jest pokryte skórą (zazwyczaj
kota
, w droższej wersji, lub
psa
w tańszej, jednak obecnie używa się też specjalnego papieru lub różnych odmian
plastiku
), co wzmacnia dźwięk uzyskany ze strun. Długość korpusu jest różna, od 1,1 do 1,4 metra.
Tradycyjnie trzy struny są
jedwabne
, obecnie używa się raczej
nylonu
.
Struny uderza się
plektronem
(
jap.
桴, bachi). Tradycyjnie był on wykonany z
kości słoniowej
albo skorupy
żółwia
, teraz jest drewniany. Ma kształt podobny do liścia
miłorzębu
.
Historia
Prekursorem shamisenu jest sanshin (
jap.
三線, sanshin) (instrument popularny zwłaszcza na
Okinawie
), który z kolei wywodzi się od
chińskiego
sanxian.
Tradycyjnie na shamisenie grali zarówno mężczyźni jak i kobiety. Grało się na nim bądź solo, bądź też razem z innymi shamisenami, jako akompaniament do pieśni ko'uta (
jap.
小唄, ko'uta) (dosłownie "krótka pieśń") i nagauta (
jap.
長唄, nagauta) ("długa pieśń"), poematów lirycznych tokiwazu i kiyomoto, albo jako podkład do tradycyjnego tańca. Używany też w tradycyjnych teatrach japońskich -
kabuki
(
jap.
歌舞伎,
kabuki
) i
nō
oraz lalkowym -
bunraku
(
jap.
文楽,
bunraku
). Shamisen stał się atrybutem
gejsz
, które akompaniowały sobie nim do ko'uta.
Istnieje bardziej klasyczny styl muzyki związany z shamisenem - jiuta (
jap.
地唄, jiuta).
Na początku
XX wieku
wyodrębnił się nowy styl gry na shamisenie, oparty na tradycyjnych pieśniach ludowych (min'yō), zawierający jednak dużo efektownej improwizacji. Jest teraz znany jako Tsugaru-jamisen (od regionu, z którego się wywodzi), i wciąż jest stosunkowo popularny w Japonii. Ten wirtuozerski styl bywa porównywany do
bluegrassowego
banjo
.
Dzisiaj shamisen wykorzystywany jest także do gry z innymi instrumentami, na przykład w orkiestrach, niekiedy gra na shamisenie wykorzystywana jest w muzyce bluegrass,
jazzowej
i
rockowej
.
Dźwięk
Pokaz gry na shamisen podczas 5.Festiwalu Skrzyzowanie Kultur Warszawa, 13 września 2009
Dźwięk shamisenu jest podobny do dźwięku amerykańskiego
banjo
, z tym że bębenkopodobny, pokryty skórą korpus (dō) wzmacnia dźwięk wydobywany z drgających strun. Ponadto często używa się bachi do uderzania zarówno strun, jak i skóry pokrywającej korpus, co daje mocno perkusyjny efekt dźwiękowy. W kouta oraz czasem w innych rodzajach pieśni szarpie się struny palcami.
Strojenie
Strojenie
shamisenu przebiega odmiennie niż strojenie innych instrumentów strunowych. Jako pierwsza strojona jest największa struna (z głosem muzyka lub śpiewaka). Dwie pozostałe struny dostraja się do pierwszej. Najczęściej stosuje się trzy rodzaje strojenia:
- hon-choushi
- niagari-choushi
- san-sagari.
Dobry strój instrumentu utrzymuje się krotko, w zaleznosci od temperatury instrumentu, otoczenia, i intensywności grania, dlatego podczas gry shamisen często jest dostrajany.
Bibliografia