Monarchianizm (gr. μόνος Αρχή jedna zasada) – heterodoksalny nurt doktrynalny we wczesnym chrześcijaństwie, zakładający jedność Boga, zarówno jedność substancji, jak i osoby ontycznej . Dzielił się na dwa kierunki:

• Monarchianizm dynamiczny ( adopcjanizm ).

Głoszona w Rzymie ok. 190 roku przez kupca Teodota z Bizancjum nauka o człowieczeństwie Jezusa narodzonego z Maryi i Ducha Świętego. Zgodnie z nią Jezus podczas chrztu w Jordanie otrzymał moc bożą (dynamis), która działała w nim aż do ukrzyżowania, a będącą działaniem samego Boga. Chrzest Jezusa jest więc momentem zaadoptowania go jako syna przez Boga Ojca. Doktryna została potępiona przez biskupa Rzymu Wiktora I . O ten błąd oskarżony był także antiocheńczyk Paweł z Samosaty^[1].

• Monarchianizm modalistyczny ( patrypasjanizm ).

Pogląd głoszący, że Bóg jest jedną osobą w sensie ontycznym , jednak objawił się światu na trzy różne sposoby, najpierw jako Ojciec w roli stworzyciela w ST , potem jako Syn w roli zbawiciela i na koniec jako Duch Święty w roli Parakleta . Nie są to jednak różne osoby ontyczne, a jedynie modi, czyli przejawy tej samej osoby jednego Boga. Dodatkowo według modalistów modi nie są równe, modus Ojca jest wyższy od modusu Syna, a ten jest wyższy od modusu Ducha.

Poglądy modalistów opisał Ireneusz z Lyonu , wkładając w usta legendarnego założyciela modalizmu Szymona Maga (wspomnianego przez Dzieje Apostolskie ) słowa:

..wprawdzie pośród Żydów zjawia się jako Bóg Ojciec, w Samarii zstąpił z nieba jako Syn Boży, do innych zaś ludów przybył jako Duch Święty, ale w rzeczywistości jest tylko jedną i tą samą Najwyższą Potęgą. (Ireneusz z Lyonu, Przeciw heretykom, I, 23)

Modalizm zapoczątkował w Azji Mniejszej Noetos (ok. 200), a w tym czasie poglądy modalistyczne upowszechnili na Zachodzie Prakseasz i Sabeliusz.

Zobacz też

• ebionici
• antytrynitaryzm
• Sabelianizm

Przypisy