Inwazja na Rosję wojny napoleońskie
Napoleon pod Borodino
Data	1812
Miejsce	Rosja
Wynik	Zwycięstwo rosyjskie
Strony konfliktu I Cesarstwo Francuskie Królestwo Włoch Królestwo Neapolu Księstwo Warszawskie Związek Reński Bawaria Saksonia Westfalia Konfederacja Szwajcarska Austria Prusy Imperium Rosyjskie Dowódcy Napoleon I Bonaparte Louis Alexandre Berthier Louis-Nicolas d'Avout Michel Ney Joachim Murat Eugène de Beauharnais Hieronim Bonaparte Jacques MacDonald Józef Poniatowski Książę Schwarzenberg Książę Yorck Aleksander I Romanow Michaił Kutuzow Michael Andreas Barclay de Tolly Piotr Bagration † Siły 600 000 1300 dział 300 000 900 dział

Inwazja na Rosję (1812), oficjalnie zwana Drugą Wojną Polską^[1] rozpoczęta 24 czerwca, zakończona około 25 grudnia 1812 roku. Była decydującą dla losu dalszych wojen napoleońskich klęską Wielkiej Armii .

Podłoże konfliktu

W 1812 Francja niepodzielnie panowała w zachodniej i środkowej Europie, ale wojna z Wielką Brytanią – szczególnie na Półwyspie Iberyjskim – trwała nadal. Najistotniejszym jej elementem była blokada wysp brytyjskich. Dokuczała ona coraz bardziej wszystkim, również Rosji , rujnując jej handel. Car Aleksander I nie był też zadowolony z dominacji Napoleona w Europie. Gdy latem 1810 Jean Baptiste Bernadotte , jeden z marszałków napoleońskich zasiadł na tronie Szwecji znajdującej się w strefie wpływów Rosji, Aleksander I kazał otworzyć porty rosyjskie dla statków neutralnych, w tym przewożące także towary angielskie. W grudniu 1810 Rosja wystąpiła z systemu blokady kontynentalnej i nawiązała kontakty z opozycją antyfrancuską w państwach niemieckich. Sztab rosyjski opracował plan wojny ofensywnej. Na początku 1811 przedstawiono carowi plan ataku na Gdańsk i Warszawę ^[2].

Napoleon uważając, że wygrać z Wielką Brytanią może tylko na drodze jej blokady, powziął wówczas zamiar pobicia Rosji i zmuszenia jej do respektowania zobowiązań podjętych w Tylży . Zgromadził na terenach Prus Wschodnich i Księstwa Warszawskiego wielonarodową armię liczącą prawie 600 tys. ludzi (m.in. 300 tys. Francuzów, Włochów i Belgów, 180 tys. Niemców, 90 tys. Polaków) i 24 czerwca przekroczył z nią rzekę Niemen , rozpoczynając kampanię wojenną, którą na użytek Polaków nazwał "drugą wojną polską". Z polecenia Napoleona Sejm Księstwa Warszawskiego 28 czerwca 1812 zawiązał Konfederację Generalną Królestwa Polskiego , która ogłosiła wskrzeszenie Polski i przyłączenie do niej prowincji zabranych .

Ordre de Bataille walczących stron

Wielka Armia

• Lewe skrzydło
  • X Korpus, dow. marsz. Jacques Etienne Macdonald
• Centrum (pod osobistym dowództwem cesarza)
  • Gwardia Cesarska , dow. marsz. François Joseph Lefebvre (Stara Gwardia), gen. Edouard Mortier (Młoda Gwardia) i marsz. Jean-Baptiste Bessières (kawaleria Gwardii)
  • I Korpus, dow. marsz. Louis Nicolas Davout
  • II Korpus, dow. marsz. Nicolas Charles Oudinot
  • III Korpus, dow. marsz. Michel Ney
    • I Rezerwowy Korpus Kawalerii, dow. gen. Étienne Nansouty
    • II Rezerwowy Korpus Kawalerii, dow. gen. Louis Pierre Montbrun
• Armia Italii (pod dowództwem ks. Eugène de Beauharnais )
  • IV Korpus, dow. j.w.
  • VI Korpus, dow. marsz. Laurent Gouvion Saint-Cyr
    • III Rezerwowy Korpus Kawalerii, dow. gen. Emmanuel de Grouchy
• Armia wsparcia (pod dow. Hieronima , króla Westfalii )
  • V Korpus , dow. ks. Józef Poniatowski
  • VII Korpus, dow. gen. Jean Louis Reynier
  • VIII Korpus, dow. król Hieronim i gen. Dominique Vandamme
    • IV Rezerwowy Korpus Kawalerii, dow. gen. Marie-Victor Latour-Maubourg
• Prawe skrzydło
  • Korpus Austriacki, dow. ks. Karl Philipp Schwarzenberg
• Rezerwa trzeciej i czwartej linii
  • IX Korpus, dow. marsz. Claude Victor-Perrin
  • XI Korpus, dow. marsz. Pierre François Charles Augereau

W sumie 600 000 żołnierzy i 1300 dział

Armia Rosyjska

• I Armia Zachodu pod dow. gen.piech. Michaiła Barclaya de Tolly
  • I Korpus Piechoty, dow. gen. Piotr Wittgenstein
  • II Korpus Piechoty, dow. gen. Karl Baggovut
  • III Korpus Piechoty, dow. gen. Nikołaj Tuczkow
  • IV Korpus Piechoty, dow. gen. ks. Paweł Szuwałow
  • V Rezerwowy (gwardyjski) Korpus dow. Wielki Książę Konstanty Pawłowicz
  • VI Korpus Piechoty, dow. gen. Dmitrij Dochturow
  • I Korpus Kawalerii, dow. gen. Fiodor Uwarow
  • II Korpus Kawalerii, dow. gen. Fiodor Korf
  • III Korpus Kawalerii, dow. gen. Piotr Pahlen
  • Korpus Kozaków, dow. gen. Matwiej Płatow
• II Armia Zachodu pod dow. gen.piech. ks. Piotra Bagrationa
  • VII Korpus Piechoty, dow. gen. Nikołaj Rajewski
  • VIII Korpus Piechoty, dow. gen. Michaił Borozdin
  • IV Korpus Kawalerii, dow. gen. Karl Sievers
• III Armia (rezerwowa) Obserwacyjna pod dow. gen. Aleksandra Tormasowa
  • Korpus Piechoty Kamienskiego
  • Korpus Piechoty Markowa
  • Korpus Piechoty Osten-Sackena
  • Korpus Kawalerii Lamberta

Razem 300 000 żołnierzy i 900 dział oraz:

• Korpus Finlandii Steingella (w akcji od sierpnia)
• Korpus Dunaju Cziczagowa (w akcji od listopada)

+ nieznane co do wielkości siły na Krymie i na Kaukazie . W sumie ponad 650 000 żołnierzy.

Przebieg zmagań

Manewr na Wilno

Wieczorem 23 czerwca 1812, około godziny 22, pierwsze korpusy – kawaleryjski marszałka Murata oraz korpusy marszałków Davout i Ney`a przekraczają Niemen. Rosjanie opuszczają Wilno 28 czerwca 1812. Napoleon będzie próbował rozdzielić dwa rosyjskie korpusy Bagrationa i Berclay`a de Tolly, które w pierwszej fazie wojny znajdując się w nieustannym odwrocie uchodzą skutecznie, unikając rozstrzygnięć bitewnych. W początkowym okresie wojny doszło do starcia w gronie dowodzących generałów rosyjskich. Podczas gdy większość dążyła do bezpośredniego starcia z wojskami napoleońskimi z zamiarem pokonania ich w walnej bitwie na granicach państwa, część uważała, że najlepszym rozwiązaniem będzie tzw. "taktyka scytyjska", w okresie późniejszym znana jako " zasada spalonej ziemi ". Ostatecznie Car zmienia dowództwo Armii Rosyjskiej mianując Kutuzowa wodzem.Była to wojna na wyniszczenie. 1 lipca Napoleon odrzuca carską propozycję negocjacji.

Manewr na Witebsk

Napoleon działa równolegle na dwóch różnych kierunkach starając się nie dopuścić do połączenia dwóch rosyjskich armii. Korpusy marszałków Murata, Oudinota i Neya ścigają Armię Barclaya de Tolly, wycofującą się w kierunku na Orszę i Borysów, a dalej na Witebsk. Napoleon z głównymi siłami kieruje się w kierunku warownego obozu nad Dryssą, odcinając szlaki komunikacyjne na St. Petersburg. 16 lipca pod Romanowem brygada kawalerii Latour-Mabourga ulega kozakom Płatowa. 24 lipca Płatow przekracza Dniepr. Davout uciera się z ariergardą Bagrationa dowodzoną przez Rajewskiego, spychając go na wschód i odsuwając w czasie połączenie z armią Barclaya de Tolly. 27 lipca Barclay de Tolly opóźnia wejście Napoleona do Witebska, umożliwiając ewakuację miasta. Rosyjskie Armie – I. Barclay`a de Tolly i II. Piotra Bagrationa docierają do Smoleńska odpowiednio 31 lipca i 3 sierpnia.

Manewr na Smoleńsk

7 sierpnia 1812 w Witebsku Napoleon nakazuje reorganizacje. Rosjanie zaś przygotowują się w trzech kolumnach na przyjęcie Francuzów przed Smoleńskiem (lewe skrzydło Tuczkow, centrum Dochturow, prawe -Bagration). 8 sierpnia generałowie Dochturow i Pahlen zaskakują Sebastianiego pod Inkowem. Następuje koncentracja Wielkiej Armii – siły francuskie wynoszą 156.000. 14 sierpnia Murat posuwa się na Krasnoje, walcząc z piechotą Niewierowskiego. Rosjanie tracą 1500 ludzi, Francuzi 500. 17 sierpnia – walki na przedmieściach Smoleńska. 18 sierpnia – następuje odwrót Rosjan, pozostają oddziały ariergardy. 19 sierpnia – bitwa pod Walutyną Górą. Wielka Armia wchodzi do Smoleńska. Po przegranej pod Smoleńskiem Rosjanie zastosowali jednak tę taktykę – wycofywali się, unikając decydujących bitew i wciągając przeciwnika w głąb Rosji.

Manewr na Borodino

Francuzi wyruszają ze Smoleńska w trzech kolumnach o łącznej sile 124.000 piechoty, 32.000 kawalerii i 567 armat. 26 sierpnia Bagration zakłada kwaterę główną w Wiaźmie. 29 sierpnia Kutuzow wizytuje oddziały podnosząc morale żołnierzy; Miłoradowicz wzmacnia siły rosyjskie milicją z Moskwy w sile 15.500. 4 września starcie awangardy kawalerii Murata z ariergardą Konownicyna. Dopiero na przedpolach Moskwy , pod Możajskiem , a w zasadzie pod wsią Borodino , w dniach 5-7 września doszło do wielkiej bitwy. Wzięło w niej udział 250 tys. ludzi, zginęło 80 tys., bitwa została wygrana przez Francuzów, ale nie przyniosła spodziewanego przez cesarza rozstrzygnięcia. 10 września następuje starcie z rosyjską ariergardą pod Krimskoje, a 11 pod Możajskiem. 14 września Napoleon wkracza do Moskwy.

Oczekiwanie w Moskwie

Dowodzący wojskami rosyjskimi książę marszałek Kutuzow wycofał je, oddając w połowie września ćwierćmilionową Moskwę, po wcześniejszej ewakuacji mieszkańców i wywiezieniu wszelkich zapasów żywności. Napoleon słał do cara propozycje honorowego zakończenia wojny, lecz po miesiącu bezowocnych oczekiwań na odpowiedź zarządził 18 października odwrót Wielkiej Armii.

Odwrót na Smoleńsk

Jej marsz przez bezkresne przestrzenie, wśród ostrych mrozów, bez kwater, w niedostatku żywności i przy nieustannej wojnie podjazdowej prowadzonej przez partyzantów i oddziały kozackie , zmienił się zwolna w koszmar. Ubytek wielu żołnierzy obniżał wolę walki w słabnących oddziałach, a rozkład dyscypliny sprawiał, że znaczna część wojska stawała się bezładną masą maruderów. Jednostki odwodowe również poddawały się rozprzężeniu, tracąc walory bojowe. 18 października Murat (25.000) bije się z Benningsenem. Straty: 2000 zabitych, 1500 wziętych do niewoli, strata 38 dział. 19 października Czoło kolumny osiąga Watutinkę, a ostatnie oddziały wychodzą z Moskwy. Wyrusza 108.000 żołnierzy i 569 dział. 23 października 1812 bitwa pod Małojarosławcem. Decydująca dla odwrotu. Straty rosyjskie 8.000, Wielka Armia 6.000. Pomimo iż po ośmiokrotnych atakach miasto zdobyli ostatecznie Francuzi Napoleon kieruje Wielką Armię na trakt Smoleński zamiast w kierunku nie ogołoconych terenów południowych. 31 października – bitwa pod Czaśnikami. 3 listopada – bitwa pod Wiaźmą. 6 listopada – bitwa pod Dorochobużem. 9 listopada – Wielka Armia dociera do Smoleńska, gdzie znajdują się jej magazyny. 10 listopada – bitwa pod Smolancami (Victor uciera się z Wittgensteinem). 16 listopada – korpus marszałka Ney opuszcza Smoleńsk.

Manewr na Borysów

17 listopada – bitwa pod Krasnoje. 21 listopada resztki korpusu marszałka Neya (1200 ludzi) docierają do Orszy. Pomimo tego Napoleon wyrwał się z matni. Ostatnie ciężkie straty Francuzi i ich sojusznicy ponieśli podczas przeprawy przez rzekę Berezynę na Białorusi. W tej ostatniej wielkiej bitwie szczególnie odznaczyły się, ale też największe straty poniosły, oddziały polskie.

Nad Niemen wróciło tylko nieco ponad dziesięć tysięcy skrajnie wyczerpanych żołnierzy. Wódz opuścił 5 grudnia w Smorgoniach resztki swej Wielkiej Armii i śpiesznie wrócił do Francji, gdzie dojrzewał kolejny spisek przeciw jego panowaniu.

Skutki

Wyprawa Napoleona na Moskwę była początkiem końca jego dominacji w Europie. Wielka Armia, która w czerwcu 1812 roku liczyła ponad 400 000, zmalała do 10% tej liczby. Cesarz nie był w stanie ocenić znaczenia przestrzeni i klimatu Rosji. Klęski, jakie poniósł, nie były w stanie zrównoważyć jego błyskotliwych zwycięstw w bitwach pod Lützen czy Dreznem . Kolejna koalicja zdołała zgromadzić armie tak wielkie, że pod Lipskiem nie mógł już im podołać.

W rezultacie, po tzw. "kampanii zimowej", rozgrywanej na terytorium Francji, Napoleon poniósł klęskę i zmuszony został do abdykacji. W jej konsekwencji, co potwierdził Kongres wiedeński , przestało istnieć Księstwo Warszawskie , a w jego miejsce utworzono Królestwo Polskie pod berłem dynastii Romanowów .

Zobacz też

• Napoleon Bonaparte
• Rewolucja francuska
• historia Francji
• Francja
• bitwy i potyczki epoki napoleońskiej

Przypisy

Bibliografia

• Marian Brandys : Koniec świata szwoleżerów. Warszawa: Iskry, 1972. 
• Marian Kukiel : Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej 1795-1815. Poznań: 1912/repr. 1996. . 
• Alexander Mikaberidze: The Battle of Borodini, Napoleon Against Kutuzov. Barnsley, South Yorkshire: Pem & Sword Books, 2007. . 
• Marian Kukiel "Wojna 1812", wyd. Kurpisz (reprint), Poznań 1996
• Dariusz Nawrot, Bataliony strzelców na Litwie w 1812 r., w: Wschodni Rocznik Humanistyczny, t. II 2005