Mapa etniczna Rumunów z tradycyjnym podziałem na grupy etniczne
Rumuni (rum. români, dawniej rumâni) - liczący ok. 21,5 mln osób naród
wschodnioromański
zamieszkujący przede wszystkim
Rumunię
. W większości posługują się
językiem rumuńskim
. Duża
diaspora
, głównie w
Hiszpanii
,
USA
, we
Włoszech
i na
Ukrainie
.
W samej Rumunii do Rumunów zalicza się często
Mołdawian
(żyjących głównie w Mołdawii oraz na Ukrainie, w Rosji i Kazachstanie) oraz
Wołochów
(z Serbii, Bułgarii i Grecji) mimo że ludność ta sama nie uważa się za Rumunów. Stąd niekiedy podaje się zawyżoną liczbę Rumunów - maks. do 29 milionów.
Nazwa
Nazwa Rumuni oznacza "Rzymianie, obywatele
Rzymu
", dosłownie "pochodzący od
Romulusa
." Nazwa ta została wprowadzona w
XVIII wieku
przez greckokatolickich duchownych z tzw.
szkoły siedmiogrodzkiej
. Do tej pory Rumunów nazywano Wołochami, a obywateli Mołdawii także Mołdawianami. Teoria o rzymskim pochodzeniu Wołochów istniała już w
XV wieku
, o czym świadczą prace węgierskiego historyka
Nicolausa Olahusa
. W
1521
r. w
liście bojara Neacşa
pojawiła się po raz pierwszy nazwa Ţeara Rumânească - "ziemia rzymska", mająca oznaczać jedną z krain historycznych późniejszej Rumunii -
Wołoszczyznę
(
rum.
Valahia). Jednak dopiero w XVIII w. teoria Nicolausa Olahusa stała się podstawą rodzącej się rumuńskiej ideologii narodowej, która zdobywała z czasem coraz większą popularność a wraz z nią termin "Rumuni".
Dawniej Rumunów żyjących w
Siedmiogrodzie
nazywano czasem Wołocho-Węgrami, Rumunów z
Wołoszczyzny
Wołocho-Bułgarami a
Mołdawian
Wołocho-Rusinami. Nazwy te wynikały z wpływów kulturowych i politycznych dominujących w regionie mocarstw.
Polska nazwa
Polska nazwa "Rumuni" pochodzi od dawnej nazwy rumuńskiej "Rumâni". Sami Rumuni z nazwy tej zrezygnowali w
XIX
w., na rzecz "Români", która bardziej przypomina słowo "Roma", tzn. "Rzym". Jeszcze na początku
XX
wieku w literaturze polskiej Rumunów nazywano "Wołochami" a Rumunię "Wołoszczyzną" (tak samo jak jeden z regionów historycznych tego kraju).
Terytorium etniczne
Rumuni (poza samą Rumunią) są ludnością autochtoniczną w Mołdawii, na Ukrainie,
Węgrzech
, w Bułgarii i Serbii. W przeszłości Rumuni emigrowali najczęściej na Węgry, do Francji, Włoch,
Austrii
,
Niemiec
,
Grecji
i
Turcji
. Obecnie najwięcej emigrantów wyjeżdża do Hiszpanii, USA, Włoch i Francji.
Wierzenia
Rumuni należą do najbardziej religijnych narodów świata. Po
Turkach
są także najbardziej religijnym narodem (posiadającym swoje państwo) w Europie. Tylko ok. 4% z nich deklaruje się jako
ateiści
,
agnostycy
lub nie wierzący w
Boga
[1].
Największą grupę wyznaniową tworzą
chrześcijanie
, a wśród nich kolejno:
prawosławni
,
rzymscy katolicy
,
greko-katolicy
,
protestanci
. Nieliczni Rumuni są także
muzułmanami
.
Etnogeneza
Rumuński tradycyjny, hipotetyczny model etnogenezy Wołochów i Rumunów.
Rumuni a Wołosi
Do XIX wieku Rumuni byli powszechnie nazywani Wołochami. Termin ten pierwotnie odnosił się do romańsko i albańskojęzycznych ludów Europy Południowo-Wschodniej uprawiających gospodarkę wołoską. Później Wołochami zaczęto nazywać konkretne grupy etniczne, w tym Słowian, którzy od "prawdziwych" Wołochów przejęli typ gospodarki. Sami Rumuni do końca XVIII wieku nazywali siebie najczęściej "Vlaşi" (Wołosi). Nazwa Rumuni stała się popularna w XVIII w. wśród inteligencji wołoskiej i mołdawskiej. Nazwa Rumunii wiązała się z ideologią narodową, według której ludność romańska Bałkanów miałaby żyć w jednym, wspólnym państwie. Stąd Rumunami także nazwano Wołochów istryjskich, tzw. "Istrorumunów" i Wołochów macedońskich, tzw. "Macedorumunów" lub "Arumunów". Tam, gdzie poprzez edukację, idea narodu rumuńskiego nie dotarła ludność rumuńskojęzyczna nadal nazywa siebie Wołochami. Sytuacja taka panuje np. w niektórych okolicach Serbii czy bardziej izolowanych wsiach w
Banacie
rumuńskim.
Za Rumunów uważa sie również część Wołochów macedońskich -
Arumunów
, co jest konsekwencją stuletniej rumunizacji tych grup etnicznych.
Rumuni a Mołdawianie
Główna część terytorium historycznej Mołdawii znajduje się obecnie w Rumunii. Na obszarze tym tożsamość narodowa Mołdawian niemal zupełnie uległa rumuńskiej. Przy czym różnice istniejące między Mołdawianami a Rumunami nie są wyraźne. Wielu ludzi określa siebie (autoidentyfikuje etnicznie) jako Mołdawianie i Rumuni jednocześnie. Mołdawianie różnią się od Rumunów tradycją własnej państwowości, bogatszym rosyjskim dziedzictwem kulturowym oraz niektórymi cechami językowymi: akcentem, większą archaicznością gramatyki i słownictwa, oraz większym zasobem słów pochodzenia słowiańskiego. W Mołdawii do
1991
r., a w Naddniestrzu do dzisiaj używa się do zapisywania języka
grażdankę
, w Rumunii -
alfabet łaciński
. Część Mołdawian mówi po
rosyjsku
i
ukraińsku
. Mołdawian łączy z Rumunami częściowa
etnogeneza
, więcej niż 150 lat historii państwowości, język i
prawosławie
.
Problem uznania Mołdawian za odrębny naród (i zarazem mołdawskiego jako osobnego języka) zwłaszcza w Rumunii i Mołdawii wzbudza wiele emocji. Przed powstaniem
Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej
w
1924
r., mołdawska świadomość narodowa niemal całkowicie uległa rumuńskiej ideologii narodowej. Obywatele historycznego obszaru państwa mołdawskiego w znacznej mierze identyfikowali się jako Rumuni. W
1940
r.
ZSRR
przyłączył do swego terytorium ziemie leżące pomiędzy Dniestrem a Prutem, czyli tzw.
Besarabię
(z grubsza terytorium dzisiejszej Mołdawii), która była w latach
1918
-
1919
odłączona od Rosji i wcielona do Rumuni. Władze rumuńskie, po tym jak Besarabia została przyłączona do Rumunii przeprowadzały planową rumunizację zyskanych obszarów[2]. W celu przerwania więzi łączących Besarabię z Rumunią ZSRR "sztucznie wzbudzał" tożsamość narodową Mołdawian na terenie całego Związku Radzieckiego. Po rozwiązaniu ZSRR w
1991
r. w Rumunii oczekiwano, że Mołdawianie powrócą do rumuńskiej tożsamości narodowej; do tego wszak nie doszło - Rumuni są w dzisiejszej Rep. Mołdawskiej mniejszością narodową (2%
2004
), przy czym sami Mołdawianie stanowią 75,8% populacji kraju.
Rumuni a Słowianie
Do XVIII w. ludność Wołoszczyzny i Mołdawii oraz język rumuński były często identyfikowane jako słowiańskie. Świadczy o tym m.in. pierwszy słownik etymologiczny języka rumuńskiego napisany przez
A. Cihaca
, w którym autor stwierdza, że rumuński jest językiem słowiańskim.
Rumuni i język rumuński miały w tym czasie charakter kreolski, romańsko-słowiański. Sytuacja uległa zmianie wraz z rumuńskim "odrodzeniem narodowym", w którym elita w większości wyrzekła się słowiańskich korzeni na rzecz "czysto-rzymskiego" pochodzenia. Rozpoczęto świadomą, długotrwałą romanizację języka rumuńskiego, która polegała na zastępowaniu słów pochodzenia słowiańskiego
neologizmami
tworzonymi na bazie
łaciny
,
języka włoskiego
i
francuskiego
.
Cyrylicę
używaną do tej pory do zapisywania języka rumuńskiego zastąpiono ostatecznie w
1862
r.
alfabetem łacińskim
. Pod koniec XIX wieku język rumuński był już tak "oczyszczony" według łacińskich, włoskich i francuskich wzorów, że można mówić o nowym konstruowaniu języka. To co w dzisiejszym rumuńskim brzmi tak "romańsko" nie jest zatem antycznym dziedzictwem, tylko nową konstrukcją stworzoną w XIX w.
Przypisy
- ↑ The Cambridge Companion to Atheism (Edited by Michael Martin, Cambridge: Cambridge University Press, 2007; str. 55-57).
- ↑ Treptow, Kurt W. (red.): A History of Romania Iaşi, The Center for Romanian Studies 1997
Zobacz też
Bibliografia
- Boia, Lucian: Istorie şi mit în conştiinţa românească (Bukareszt: Humanitas, 1997).
- Boia, Lucian: Romania. Borderland of Europe (Londyn: Reaktion Books, 2001).