Wije (Myriapoda) - podtyp
stawonogów
charakteryzujących się obecnością wyraźnie wyróżnionej głowy i wydłużonego tułowia o wielu segmentach (od 10 do 180, chociaż nazwa "Myriapoda" znaczy "dziesięciotysiąconogie"). Na segmentach posiada parzyste
odnóża
lokomocyjne, czasem zróżnicowane w zależności od położenia segmentu. Ostatni segment -
telson
- jest pozbawiony odnóży.
Budowa wijów
Najbardziej widoczna cecha tchawkodyszców to specyficzny układ służący do oddychania. Zwierzęta te oddychają za pośrednictwem systemu
chitynowych
rureczek, tzw.
tchawek
, który rozprowadza tlen atmosferyczny do najodleglejszych zakamarków ciała. Rureczki są niekiedy wzmocnione od środka chitynową spiralą. Tchawki tworzą rozmaite pęczki i rozgałęzienia - najdrobniejsze z nich dochodzą nawet do pojedynczych komórek ciała. Te najmniejsze tchawki to kapilary tchawkowe albo inaczej
naczynia włosowate
. Ciało tchawkodyszowców jest poprzebijane otworkami zwanymi
przetchlinkami
, przez które odbywa się wymiana gazów ze środowiskiem zewnętrznym. To właśnie przez te dziurki tlen przedostaje się do wnętrza ciała wijów. U niektórych wijów układ tchawkowy łączy się z
mięśniami
. Ich skurcze wraz z ruchami ciała pompują powietrze do jego wnętrza. Układ oddechowy u poszczególnych grup jest niejednakowo rozwinięty, niekiedy osiąga wysoki stopień specjalizacji. Jednakże Myriapoda nie mają go wcale i oddychają tylko powierzchnią ciała, co ułatwia im najprawdopodobniej obecność silnie rozwiniętego ciała tłuszczowego.
Ponieważ układ krwionośny tych zwierząt został odciążony od funkcji oddechowej, jest słabo rozwinięty, nawet w porównaniu z układem krwionośnym pierścienic (Annelida), stojących na niższym szczeblu drabiny
ewolucyjnej
. Składa się z rurkowatego serca podzielonego na wiele odcinków. Z serca odchodzi
aorta
, która rozgałęzia się, a jej odnogi biegną do głowy i okolicy brzusznej. Serce jest przyczepione do ścian ciała specjalnymi mięśniami skrzydlatymi. Najdrobniejsze gatunki nie mają układu krwionośnego.
Z kolei w przewodzie pokarmowym wijów można wyróżnić trzy części: jelito przednie, z otwierającymi się do niego
gruczołami
ślinowymi, jelito środkowe oraz tylne, do którego często uchodzą gruczoły odbytowe. Narządy wydalnicze występują w postaci jednej albo dwóch par
cewek Malpighiego
. Prymitywny układ nerwowy składa się z parzystego zwoju nadprzełykowego, obrączki okołoprzełykowej oraz parzystego łańcucha zwojów brzusznych.
Parzyste lub nieparzyste gonady wijów leżą nad przewodem pokarmowym lub pod nim i mogą uchodzić z przodu lub tyłu tułowia. Wije to zwierzęta
rozdzielnopłciowe
,
jajorodne
, najczęściej przechodzą
rozwój prosty
. U niektórych gatunków postacie młodociane mają mniej nóg niż dorosłe i uzupełniają je podczas linienia. Na przykład wylęgające się z jaj przetacznikowate, inaczej skutigery (Scutigeridae), mają niepełną liczbę segmentów, których przybywa w miarę kolejnych linień.
Systematyka
Jeden z wielu podziałów systematycznych świata zwierzęcego zakłada, że wije w randze
gromady
dzielą się na dwie podgromady: przodopłciowe i tyłopłciowe, w zależności od położenia otworów płciowych. Obecnie, choć dyskusje na temat zasadności różnych podziałów są w toku, to przy założeniu, że wije są
taksonem
w randze podtypu, należy wyróżnić 4 gromady wijów:
Wije (Myriapoda) uwazane są za sztuczną, polifiletyczna grupę. Jednocześnie trudno ustalić pokrewieństwo między parecznikami (Chilopoda), dwuparcami (Diplopoda) i skąponogami (Pauropoda) i drobnonogami (Symphyla). Prowizorycznym rozwiązaniem było m.in. wyróżnienie dwóch podgromad: przodopłciowe (Progoneata z dwuparcami – Diplopora, skąponogami – Pauropoda i drobnonogami – Symphyla) i tyłopciowych (Opisthogoneata z parecznikami - Chilopoda)[1].
Uważa się, że „Myriapioda” to co najmniej trzy linie rozwojowe:
Chilopoda
posiadające
szczękonóża
, Dignatha (o dwóch parach narządów gębowych –
Diplopoda
i
Pauropoda
) i Trignatha (o trzech parach narządów gębowych (
Symphyla
oraz
Insecta
). Wobec różnorodnych wątpliwości dawnych „wijów” często nie rozpatruje się ich jako jednej gromady ale jako 4 samodzielne gromady o bliżej nie wyjaśnionym pokrewieństwie filogenetycznym.
Przypisy
- ↑ Eugeniusz Grabda (red.), 1985. Zoologia – Bezkręgowce, tom II, część druga. Warszawa PWN.
Linki zewnętrzne
www.myriapoda.org