Kumak górski (Bombina variegata) –
gatunek
płaza
z rodziny
kumakowatych
, blisko spokrewnionego z
kumakiem nizinnym
.
Opis
Drobny płaz o długości ciała do 6 cm i masie do 6 g, wyglądem zewnętrznym przypominający niewielką
ropuchę
. Głowę ma płaską, małą, pysk zakończony okrągło, oczy małe, przesunięte do tyłu głowy. Całe ciało silnie spłaszczone. Brak
błon bębenkowych
i
gruczołów przyusznych
. Kończyny tylne umięśnione lepiej, niż u kumaka nizinnego,
błony pławne
dobrze rozwinięte. Skóra na grzbiecie pokryta dużymi
gruczołami
jadowymi i śluzowymi, ubarwiona na kolor brązowo-oliwkowy lub szary. Pomiędzy tymi barwami występuje u różnych osobników szereg barw pośrednich, co związane jest z różnym środowiskiem ich życia. Ubarwienie brzucha jest ważną
cechą gatunkową
, umożliwiającą rozróżnienie kumaka nizinnego od bardzo do niego podobnego kumaka górskiego – u kumaka górskiego brzuch jest ciemnopopielaty, pokryty żółtymi zlewającymi się plamami w odcieniu cytrynowym. Należy pamiętać, że występuje wiele form pośrednich, o nietypowym ubarwieniu – na obszarze, gdzie występują oba gatunki często dochodzi do powstawania
mieszańców międzygatunkowych
. Skóra kumaka, nawet przy niewielkim podrażnieniu wydziela gęsty, pieniący się śluz. Jad w nim zawarty jest trujący dla zwierząt i człowieka.
Występowanie
Występuje w Środkowej i Zachodniej
Europie
oraz na
Bałkanach
. W
Polsce
w
Karpatach
i wschodnich
Sudetach
. Przeważnie powyżej 300 m n.p.m. Jego pionowy zasięg wynosi 1700 m n.p.m. W
Tatrach
występuje np. w niektórych stawach na
Dolinie Gąsienicowej
. Na obszarze swojego występowania jest dość pospolity.
Biotop
Jest silnie związany ze środowiskiem wodnym. Spotkać go można nie tylko w dużych stawach i jeziorach, ale również w bardzo małych, okresowo wysychających kałużach pochodzących z deszczu i koleinach polnych dróg. Nie gardzi także silnie zanieczyszczonymi stawami, rowami, w których płyną ścieki z gospodarstw domowych i gnojówka. Całe niemal aktywne życie spędza w różnego rodzaju zbiornikach wody stojącej. Na lądzie spotkać go można jedynie w czasie deszczu, gdy odbywa wędrówki w poszukiwaniu zbiornika wodnego.
Tryb życia
Jest gatunkiem ciepłolubnym. Zarówno w czasie
godów
, jak i poza nimi, jest aktywny przez całą dobę. Żywi się
stawonogami
wodnymi i lądowymi. Czasami zdarza się, że napotkany na lądzie i wystraszony kumak wygina pałąkowato grzbiet, unosi kończyny tylne a przednimi zakrywa oczy prezentując odstraszające ubarwienie na ich spodniej stronie. Ten specyficzny rodzaj zachowania nosi nazwę odruchu kumaka (refleksu kumaka). Dla wielu drapieżników jest to sygnał jadowitości i dają kumakowi spokój. Jesienią, we wrześniu lub październiku, opuszcza zbiorniki wodne, wychodzi na ląd, zagrzebuje się w różnego rodzaju kryjówkach ziemnych i zapada w
sen zimowy
.
Gody
Dymorfizm płciowy
słabo wykształcony. Samca można odróżnić zewnętrznie od samicy tylko w okresie godowym. Posiada on wtedy modzele godowe, ma większe brodawki skórne i lepiej rozwinięte błony pławne. Nie posiada jednak rezonatorów i dlatego jego głos w czasie godów nie jest tak silny, jak u
kumaka nizinnego
. Po spotkaniu samicy obejmuje ją bardzo silnym uchwytem przednich kończyn, co nosi nazwę
ampleksus
. Ponieważ jest to
odruch bezwarunkowy
, będący reakcją na podrażnienie skóry brzucha, zdarza się widzieć samce kumaka w ampleksusie nie tylko z samicami własnego gatunku, ale i innych gatunków, lub nawet z przedmiotami. Normalnie ampleksus trwa aż do złożenia jaj przez samicę. Zapłodnienie jest zewnętrzne – podczas składania przez samicę jaj, samiec wypuszcza do wody plemniki. Okres godowy trwa dość długo, bo ok. 5 miesięcy.
Rozród
Jest w dużym stopniu uzależniony od temperatury i opadów. Samica nie składa jaj jednorazowo, lecz w partiach, głównie podczas deszczu i to tylko wtedy, gdy temperatura wody wynosi co najmniej kilkanaście stopni Celsjusza. Z tego powodu składa jaja później, niż inne nasze płazy (zwykle dopiero w maju). W jednej partii jest od 2 do 80 jaj, przyklejonych do roślinności wodnej.
kijanki
wylęgają się z jaj po ok. 10 – 12 dniach. Pływają w wodzie za pomocą ogona wyposażonego w płetwę ogonową. Oddychają początkowo
skrzelami zewnętrznymi
, które w późniejszym rozwoju przekształcają się w skrzela wewnętrzne. W miarę rozwoju nie tylko powiększa się wielkość kijanki, ale i różnicuje się budowa jej ciała, wyrastają jej kończyny przednie i tylne. Na pewien czas przed przeobrażeniem kijanka przestaje rosnąć.
Przeobrażenie
w postać dorosłą następuje zwykle od lipca do września (zależnie od warunków, szczególnie temperatury wody i zasobności pokarmu). Kijanki pochodzące z jaj złożonych późno, które do października nie zdążyły się jeszcze przeobrazić, przeważnie giną.
Ochrona
W Polsce podlega
ścisłej ochronie
.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Włodzimierz Juszczyk: Płazy i gady krajowe. Warszawa: PWN, 1974.