Kościół św. Sergiusza i Bachusa – widok od strony zachodniej
Kościół św. Sergiusza i Bachusa
Kościół św. Sergiusza i Bachusa (
gre.
: Eκκλησία τῶν Άγίων Σεργίου καί Βάκχου ὲν τοῖς Ὸρμίσδου) –
kościół
wybudowany w
Konstantynopolu
za panowania cesarza
Justyniana I
. W pierwszej połowie
XVI wieku
zamieniony w
meczet
, jego turecka nazwa to: Küçuk Ayasofya Camii co dosłownie znaczy "mała Hagia Sophia".
Ten bizantyjski budynek, wybudowany na
planie centralnym
, wzniesiono w
VI wieku
. Według niektórych był to model dla, wzniesionego nieco później,
kościoła Mądrości Bożej
– głównej świątyni
Cesarstwa Bizantyjskiego
. Jest to jeden z najważniejszych, wczesnobizantyjskich budynków w dzisiejszym
Stambule
.
Lokalizacja
Kościół wybudowano w samym sercu dawnego
Konstantynopola
, niedaleko
Propontydy
. Położony był on tuż przy
Pałacu cesarskim
, odrobinę na południe od
Hipodromu
. Obecnie dzielnica ta nosi nazwę Eminönü.
Historia
Legenda
Według późniejszej legendy, za panowania cesarza
Justyna I
, jego siostrzeniec
Justynian
został oskarżony o spiskowanie przeciwko cesarzowi, a następnie skazany na śmierć. Jednakże we śnie ukazali się cesarzowi dwaj święci: św. Sergiusz i
św. Bakchus
, zapewniając go o niewinności Justyniana. W rezultacie przyszły cesarz został uwolniony i przywrócony do godności
cezara
. Z wdzięczności Justynian ślubował, że gdy zostanie cesarzem poświęci tym dwóm świętym kościół.
Budowa
Budowa kościoła św. Sergiusza i Bachusa rozpoczęła się w roku
527
i trwała do roku
536
. Decyzja o jego powstaniu była jedną z pierwszych jakie podjął
Justynian I
.[1] Świątynia ta powstała niewiele wcześniej od słynnego
kościoła Mądrości Bożej
, który wzniesiono pomiędzy rokiem
532
, a
537
. Była ona położona na granicy pierwszej i trzeciej dzielnicy (
łac.
: regio)
Konstantynopola
.[2] Kościół wybudowano pomiędzy tzw. pałacem Hormizdasa (mieszkał tam Justynian zanim wstąpił na tron), a kościołem świętych:
Piotra
i
Pawła
. W owym czasie oba kościoły dzieliły wspólny
narteks
,
atrium
i
propyleje
. Nowy kościół stał się centrum tego kompleksu, którego część dotrwała do naszych czasów, leżąc na południe od północnej ściany jednego z pozostałych dwóch gmachów. Kościół ten był jednym z najważniejszych budynków sakralnych
Konstantynopola
. Niedługo po jego ukończeniu w jego okolicy powstał
klasztor
pod tym samym wezwaniem.
Ze względu na duże zewnętrzne podobieństwo do
Kościoła Mądrości Bożej
, uważa się, iż budynek ten został zaprojektowany przez tych samych architektów:
Izydora
z
Miletu
i
Antemiusza
z
Tralles
, a jego konstrukcja była swoistą "próbą generalną" przed budową "Wielkiego Kościoła". Jednakże pod względem architektonicznym kościół Sergiusza i Bachusa bardzo się od niego różni. Z tego też względu opinia jakoby był on miniaturą
Kościoła Mądrości Bożej
poddana została szerokiej krytyce. [1]
Dalsze dzieje
Pomiędzy rokiem
536
a
537
, pobliski Pałac Hormizdasa przekształcił się w
Monofizycki
klasztor. Uciekając przed prześladowaniami wyznawcy tej sekty, pochodzący ze wschodnich prowincji
cesarstwa
, znajdowali tu schronienie, które zapewniała im
cesarzowa Teodora
. [3]
Aż do 1453 roku kościół ten był nieprzerwanie elementem klasztoru. W roku
551
Papież Wigiliusz
, który kilka lat wcześniej został wezwany do
Konstantynopola
przez
Justyniana
, znalazł w kościele azyl przed cesarskimi żołnierzami, którzy chcieli go schwytać. Zdarzenie to wywołało później w mieście zamieszki.[3] W okresie
Ikonoklazmu
klasztor Sergiusza i Bakchusa stał się jednym z centrów tego ruchu w
Konstantynopolu
. Między innymi propagator tego ruchu Jan Grammatikos, późniejszy
Ekumeniczny Patriarcha
Jan VII Gramatyk
, był tutaj od ok. 815-837
igumenem
i w tym czasie przesłuchiwał i reedukował w kościele przeciwników tej doktryny (m.in Platona z Sakudion, Teodora Studytę,
Teofana Wyznacę
, etc). W kościele znajdowały się relikwie jego patronów – głowy świętych Sergiusza i Bakchusa. Świątynia została odnowiona za panowania cesarza
Bazylego I
ok. roku 867.[4]
Po
Upadku Konstantynopola
w roku
1453
, kościół pozostawał w pierwotnym użyciu aż do panowania
Bejzyda II
. Wtedy to właśnie (pomiędzy rokiem 1506 a 1513) został on zamieniony w meczet przez Hüseyin Ağa, zwierzchnika Czarnych Eunuchów, którzy byli odźwiernym tzw. Bramy Błogości (w
os.-tur.
: Bab-ı-Saadet) w
pałacu Topkapı
. Dodano wtedy do istniejącej konstrukcji
portyk
oraz
medresę
. [5]
W roku
1740
Wielki wezyr
Hacı Ahmet Pasza odnowił świątynię i dobudował do niej
Abdest
. Zniszczenia spowodowane przez trzęsienia ziemi z lat
1648
i
1763
zostały usunięte w roku
1831
za panowania sułtana
Mahmuda II
. W
1762
dobudowano
minaret
. Został on zniszczony w 1940. Odbudowano go ponownie w 1956. [5]
W ostatnich latach dokonano gruntownego remontu świątyni. Zakończył się on we wrześniu 2006 roku.
Architektura
Zewnętrze
Zewnętrzne mury świątyni wykonano według typowej dla tego okresu techniki, wykorzystującej cegły zanurzone w grubej warstwie
zaprawy
. Ściany wzmocnione są łańcuchami, wykonanymi z małych kamiennych bloków.
Budynek, którego centralny plan był świadomie odwzorowany w
bazylice
San Vitale
w
Rawennie
, ma kształt ośmioboku wpisanego w nieregularny czworokąt. Jest on zwieńczony
kopułą
stojącą na ośmiu wielokątnych
kolumnach
.
Narteks
położony jest po zachodniej stronie, naprzeciw Antechoiru.[6] Wiele rozwiązań z tego kościoła zastosowano później w
Kościele Mądrości Bożej
.[7]
Z przodu świątyni znajduje się portyk, który zastąpił znajdujące się tu wcześniej
atrium
.
Wnętrze
Wewnątrz kościoła znajduje się dwukondygnacyjna
perystaza
, która biegnie po północnej, zachodniej i południowej stronie świątyni. Pokryta jest ona inskrypcją dedykowaną
cesarzowi
Justynianowi I
, jego żonie
Teodorze
, oraz Świętemu Sergiuszowi, patronowi rzymskiej armii. Z nieznanych przyczyn inskrypcja nie wymienia Świętego Bachusa. Niższa kondygnacja składa się z 16 kolumn, natomiast wyższa ma ich 18. Na wielu z
kapiteli
tych kolumn wciąż są wyryte
monogramy
Justyniana
i
Teodory
.
Niestety nic nie dochowało się z oryginalnego wyposażenia kościoła. Według źródeł był on wewnątrz pokryty
mozaikami
oraz różnokolorowym marmurem. Po zamianie na meczet okna i wejście zostało zmodyfikowane, podniesiono poziom podłogi, a ściany pokryto tynkiem.[7]
Otoczenie
Niedaleko budynku znajduje się mały cmentarz, na którym spoczywa między innymi Hüseyin Ağa, odpowiedzialny za przekształcenie kościoła w meczet.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Freely, Blue Guide Istanbul, pp. 137
- ↑ Müller-Wiener, 177
- ↑ 3,0 3,1 Müller-Wiener, 178, Podobnie Cyryl Mango: [w:] Oxford Dictionary of Byzantium. Nowy York: Oxford University Press, Inc., 1991. .
- ↑ Cyryl Mango: [w:] Oxford Dictionary of Byzantium. Nowy York: Oxford University Press, Inc., 1991. .
- ↑ 5,0 5,1 Müller-Wiener, 182
- ↑ Antechoir jest częścią kościoła znajdującą się naprzeciw
chóru kapłańskiego
, często zarezerwowanego wyłącznie dla duchowieństwa.
- ↑ 7,0 7,1 Mathews, 242
Bibliografia
- Alexander Van Millingen: Byzantine Churches of Constantinople. London: MacMillan & Co, 1912.
- Thomas F. Mathews: The Byzantine Churches of Istanbul: A Photographic Survey. University Park: Pennsylvania State University Press, 1976. .
- Cyril A. Mango. The church of Saints Sergius and Bacchus at Constantinople and the alleged tradition of octagonal palatine churches. Jahrbuch der österreichischen Byzantinistik. Vienna. ASIN B0007C8NDW
- Wolfgang Müller-Wiener: Bildlexikon Zur Topographie Istanbuls: Byzantion, Konstantinupolis, Istanbul bis zum Beginn d. 17 Jh. Tübingen: Wasmuth, 1977. .
- John Freely: Blue Guide Istanbul. W. W. Norton & Company, 2000. .
- Richard Krautheimer: Architettura paleocristiana e bizantina. Turin: Einaudi, 1986. .
Linki zewnętrzne