Retikulocyty
reticulocytes |
retikulocyty – niebarwiony (strona lewa) i barwiony azurem B (strona prawa). |
| Względna liczba retikulocytów |
| Skrót | R% |
| Referencyjna metoda oznaczania | immunofenotypowanie |
| Pozostałe metody | 1. mikroskopowe wyznaczanie udziału retikulocytów na 1000 erytrocytów przy zastosowaniu specjalnego barwienia
2. oznaczanie w analizatorach hematologicznych |
| Zakres wartości prawidłowych | dorośli – 0,2-2
%
noworodki – 0,2-6%[1] |
Retikulocyt, proerytrocyt (skrótowo Ret.) – niedojrzała postać
krwinki czerwonej
, która w szlaku erytropoezy bezpośrednio poprzedza dojrzałą krwinkę czerwoną czyli erytrocyt. Jego powstawanie jest związane głównie z uzupełnianiem fizjologicznie niszczonych krwinek czerwonych oraz wyrównywaniem (kompensacją) skutków zdarzeń lub chorób w których dochodzi do utraty, czy niszczenia erytrocytów (np.
krwotoków
,
zimnicy
).
Proerytrocyty zostały odkryte przez niemieckiego bakteriologa i chemika,
Paula Ehrlicha
[2][3] w
1890
r.
Dojrzewanie retikulocytów
Retikulocyty w
procesie powstawania krwinek czerwonych
powstają w
szpiku kostnym
z ortochromatycznych
erytroblastów
. W ciągu 2–4 dni[3][4] dojrzewają bezpośrednio do
erytrocytu
, dojrzałej krwinki czerwonej. W stanie zdrowia do krwi przedostają się dwu-trzydniowe retikulocyty, gdzie w ciągu doby dochodzi do ich przekształcenia się do w pełni dojrzałego erytrocytu[3]. Liczba retikulocytów we krwi stanowi około 40% ogólnej puli retikulocytów całego organizmu.
W stanach zmniejszonej liczności erytrocytów, czy to w wyniku choroby (
niedokrwistości
), po urazach (
krwotoki
), czy też fizjologicznie (np. u ludzi przebywających na dużych wysokościach n.p.m.), do krwi uwalniane są młodsze retikulocyty[3], czasem nawet jednodniowe. Całkowity czas ich dojrzewania nie ulega jednak istotnym zmianom.
Budowa komórkowa retikulocytów
Wybrane parametry budowy retikulocytów
i wskaźniki typowe dla tych komórek
dla porównania odpowiadające dane dotyczące erytrocytów |
| Cecha | Retikulocyt[3] | | Erytrocyt[4] |
| średnica (
μ
m
) | 9±1 | > | 7,5±0,3 |
| objętość (
f
l
) | 112,5±17,5 | > | 90±10 |
| masa hemoglobiny (
p
g
) | 29,5±2,5 | = | 29,5±2,5 |
| stężenie hemoglobiny (g/
dl
) | 29±3 | < | 35±2,5 |
Retikulocyty są pozbawionymi
jądra
komórkami wielkości 8–10
μ
m
, których charakterystyczną cechą jest obecność substantia reticulofilamentosa (dosł. substancji włókienkowej siateczki[5]). Siateczka ta jest pozostałością kwaśnych
białek
jądrowych[6] zbudowanych z
RNA
. Brak jądra i obecność kwasu rybonukleinowego jest więc cechą pozwalającą odróżnić je od innych komórek
krwi
lub
szpiku kostnego
[3].
Retikulocyty, zwłaszcza dojrzałe, są komórkami zdolnymi do przenoszenia tlenu. Są jednak mniej wydajne od erytrocytów. Zawierają >80%, a w przypadku retikulocytów krwi obwodowej >95%-97% masy
hemoglobiny
dojrzałego erytrocytu[3]. Są większe od krwinek czerwonych[3], przez co stężenie hemoglobiny w retikulocytach jest mniejsze niż w erytrocytach[3]. Te dwa fakty – często niepełna pula hemoglobiny i jej niższe stężenie, tłumaczy mniejszą zdolność wiązania tlenu.
Retikulocyty wykazują wyższą oporność osmotyczną w porównaniu do erytrocytów.
- Klasyfikacje morfologiczne retikulocytów
Informacją istotną diagnostycznie może być określenie udziału młodych retikulocytów (tzn. tych, które typowo znajdują się w szpiku) we krwi obwodowej. W tym celu przyjęto podział retikulocytów umownie określający ich wiek.
Najstarszą klasyfikacją jest czteroklasowy podział wg Ludwiga Heilmeyera – klasyfikacja Heilmeyera. Dzieli ona retikulocyty na I, II, III i IV frakcji na podstawie cech morfologicznych (wyglądu) komórek rozmazu barwionego w celu ukazania retikulocytów. Dwie pierwsze klasy fizjologicznie we krwi obwodowej dorosłego człowieka występują szacunkowo w <10%[3].
Podział ze względu na zawartość RNA wyróżnia 3 frakcje: młode, średnio dojrzałe i dojrzałe[3]. Standaryzowany podział dzieli retikulocyty na młode i niedojrzałe[3].
Oznaczanie liczby retikulocytów
Retikulocyty zlicza się we krwi obwodowej w celu określenia zdolności erytropoetycznej szpiku (zdolności wytwarzania krwinek czerwonych). Krew do tego badania pobiera się na typowy
antykoagulant
morfologiczny –
wersenian potasowy
.
Czas oznaczania względnej liczby retikulocytów (R% lub R‰) powinien być możliwie krótki: jeśli próbka przechowywana jest w temperaturze pokojowej – do 8 godzin[3], zaś w około 4 °C (2-6 °C[3]) – do 3 dni[3]. Ograniczenia te są konsekwencją postępującego dojrzewania retikulocytów także
in vitro
[3].
Metodą referencyjną określania udziału retikulocytów jest technika immunofenotypowania[3] np. w
cytometrii przepływowej
. Jest ona jednak metodą bardzo drogą, przez co najmniej rozpowszechnioną[3]. W powszechnym użyciu stosuje się techniki:
- mikroskopową (ręczną),
- półautomatyczna w analizatorach hematologicznych.
Obie wymagają wybarwienia retikulocytów barwnikami ukazującymi RNA – do najczęściej stosowanych[3] należą błękit brylantowy krezylu, błękit siarczanu Nilu, błękit metylenowy nowy. Najczęściej wyniki wyraża się w
promilach
lub
procentach
.
Retikulocyty (strzałki) ukazane poprzez barwienie błękitem siarczanu Nilu, pow. ok. 600x
Metoda manualna opiera się na zliczaniu w barwionym rozmazie bezjądrzastych komórek zawierających przynajmniej dwie granatowe ziarnistości połączone nitką.
Rozmazy
te wykonuje się wg ogólnych zasad; ogląda się je pod powiększeniem ok. 1000x.
Wynikiem jest stosunek zliczonych retikulocytów w tysiącu erytrocytów. Wynik taki obarczony jest dużym błędem, stąd oblicza się tzw. skorygowaną liczbę retikulocytów (SLR) wg równania[4]:
,gdzie R% to względna liczba retikulocytów (w %), zaś Ht to
hematokryt
: B – u badanego, N – wg normy.
- Analizatory hematologiczne
Analizatory hematologiczne określają liczbę retikulocytów na podstawie wielkości komórek oraz ich zdolności do
pochłaniania
, rozpraszania światła lampy analizatora, czy też zdolności jego emisji po wzbudzeniu (
luminescencji
).
Wynik z analizatorów fałszować mogą elementy podobnej wielkości również zawierające RNA, np. skupiska
płytek krwi
, fragmenty
białaczkowych
leukocytów
,
pasożyty
krwi[3], czy małe leukocyty (obecne przy limfocytozie)[7].
Przyczyny odchyleń od normy odsetka retikulocytów krwi obwodowej
Przyczyny odchyleń od normy
odsetka retikulocytów krwi obwodowej[3][4] |
| Retikulopenia
obniżenie odsetka retikulocytów (<20 000/μl) | Retikulocytoza
zwiększony odsetek retikulocytów (>100 000/μl) |
| fizjologiczne | | |
| patologiczne | | -
hemoliza
- pod wpływem toksyn bakteryjnych, wirusów, w zarażeniach pasożytami krwi (np. w malarii)
- z przyczyn immunologicznych
- z przyczyn mechanicznych – najczęściej przy sztucznych zastawkach serca
-
talasemia
,
sferocytoza wrodzona
i inne wrodzone niedokrwistości hemolityczne
-
nadkrwistość
-
krwotoki
- niektóre choroby nowotworowe
- przyczyny jatrogenne
- leczenie środkami krwiotwórczymi
-
splenektomia
- leczenie żelazem, kwasem foliowym, witaminą B12
|
Przypisy
- ↑ normy za Dmoszyńska et al. (2002); w książce podano nieprawidłowe wartości % – tutaj podano właściwe, przeliczone z
promili
- ↑
Badanie parametrów morfologii krwi
(
pol.
). [dostęp 12 lipca 2008].
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 Roman Pińkowski: Retykulocyty : znaczenie diagnostyczno-kliniczne wskaźników uzyskiwanych przy użyciu analizatorów hematologicznych. Łódź: Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej Wojskowej Akademii Medycznej : "Neo Studio", 1998.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Anna Dmoszyńska, Tadeusz Robak: Podstawy hematologii : praca zbiorowa. Lublin: Czelej, 2003, s. 136.
- ↑ nie używa się jednak takiego tłumaczenia. Czasem proponuje się określenie siateczki polirybosomalnej
- ↑
Retikulocyty
(
pol.
). Medycyna Grabieniec. [dostęp 12 lipca 2008].
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Birgid Neumeister, Ingo Besenthal, Hartmut Liebich: Diagnostyka laboratoryjna. Ewa Jaźwińska-Tarnawska et al. (tłum.). Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, 2003, ss. 481-482. .
- ↑ Ciśnienia powietrza nie należy mylić z zawartością tlenu w powietrzu, która się zmienia zgodnie z tą samą krzywą (np. 50% ciśnienia tlenu z poziomu morza występuje na 4800 m n.p.m.). Innymi słowy, jeśli w atmosferze jest 21% tlenu na poziomie morza, to na wysokości 4800 m n.p.m. będzie go też 21%, ale pod mniejszym ciśnieniem – więc jego ciśnienie parcjalne (cząstkowe) będzie tylko 0,105 atm. Pamiętać należy, że za granicę
omdlenia
przyjmuje się 0,16 atm (zawartość tlenu 16% przy normalnym ciśnieniu).
Bibliografia
- Anna Dmoszyńska, Tadeusz Robak: Podstawy hematologii : praca zbiorowa. Lublin: Czelej, 2003, s. 136.
- Roman Pińkowski: Retykulocyty : znaczenie diagnostyczno-kliniczne wskaźników uzyskiwanych przy użyciu analizatorów hematologicznych. Łódź: Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej Wojskowej Akademii Medycznej : "Neo Studio", 1998.
-
Badanie parametrów morfologii krwi
(
pol.
). [dostęp 12 lipca 2008].
-
Retikulocyty
(
pol.
). Medycyna Grabieniec. [dostęp 12 lipca 2008].
- Choroby wewnętrzne: podręcznik multimedialny oparty na zasadach EBM, [T. 2]. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2006, s. 1407.
