Wariacje Goldbergowskie - utwór Jana Sebastiana Bacha ( BWV 988), napisany na klawesyn , ale często wykonywany też na fortepianie .

Utwór składa się z Arii i 30 wariacji, opartych na jej schemacie harmonicznym, wykorzystujących przeróżne formy muzyczne, w tym różne tańce oraz skomplikowane i kunsztowne formy polifoniczne , jak fugetta i różne rodzaje kanonów - od kanonu w unisonie , poprzez wszystkie interwały aż do kanonu w nonie. Cykl kończy Aria da capo w pierwotnej wersji.

Utwór powstał około roku 1741 dla hrabiego Hermana Karla von Keyserlinga i wykonywany był przez Johanna Gottlieba Goldberga, muzyka hrabiego i ucznia Bacha, od którego wariacje wzięły swą nazwę. Według biografii Bacha napisanej przez Johanna Nikolausa Forkela , utwór miał służyć jako "lekarstwo" na bezsenność hrabiego. Było to najprawdopodobniej dzieło, za które Bach otrzymał największe wynagrodzenie.

Bach umieścił je w czwartym i ostatnim zeszycie cyklu Clavier-Übung i jest to jedyny przykład formy wariacyjnej napisanej na klawesyn przez Wielkiego Kantora.

Budowa

Bach zawsze przejawiał zainteresowanie numerologią co miało wyraźny wpływ na jego kompozycje.

Podstawę wariacji stanowi Aria. Jej plan harmoniczny jest podstawą wszystkich wariacji. Temat Arii zawarty jest w głosie basowym co jest niczym innym jak nawiązaniem do barokowego ostinato (przykładem podobnym może być Bachowska Passacaglia c moll). Bas jest jedyną rzeczą łączącą wariacje w całość. Każda wariacja ma swój charakterystyczny motyw - w większości jest on różny od Arii pod względem dynamicznym, agogicznych i fakturalnym. Całość zamyka Aria da capo.

Każda z wariacji napisana jest z zachowaniem proporcji i symetrii. Wariacje są ułożone trójkami. W każdej z nich pierwsza wariacja ma charakter tańca, druga jest wariacją wirtuozowską natomiast ostatnia jest kanonem. Wśród tańców możemy wyróżnić: polonez , passepied , giga , fughetta, sarabanda , uwertura , quodlibet . Wariacje wirtuozowskie ułożone są według stopnia trudności - od najprostszej do najtrudniejszej. Bach stosuje tu rozmaite techniki klawesynowe - pasaże, gamy, bogata ornamentyka, dwudźwięki, skomplikowane rytmy, złożona polifonia. Również kanony ułożone są według pewnej reguły. Pierwszy kanon jest w interwale prymy, drugi w interwale sekundy i tak aż do 9. kanonu w nonie (wariacja 27).

Wariacje pierwsza i ostatnia również mają charakter symboliczny - unia polsko-saska (Bach był nadwornym kompozytorem króla Augusta II Mocnego ) - wariacje otwarte są polonezem a zamyka je quodlibet tańców niemieckich.

Wariacje krok po kroku

Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .

Aria

Aria jest sarabandą w metrum 3/4 i opiera się na bogato zdobionej melodii w najwyższym głosie. Francuski styl ornamentyki świadczy iż ozdobniki są integralną częścią melodii. Jednak niektórzy wykonawcy (Wilhelm Kempff) nie wykonują wszystkich ornamentów i pozostawia temat w suchej formie.

Wariacja 1

Wariacja ta wydaje się być polonezem. Świadczy o tym metrum rytm polonezowy w partii lewej ręki który możemy zaobserwować w Preludium As dur z I tomu Das Wohltemperiete Klavier. Wariację charakteryzują szybkie progresyjne pochody gamowe i pasażowe oraz liczne imitacje w obu głosach. Metrum 3/4 , zauważalne są liczne synkopy i skoki melodii o interwały seksty, septymy i nony.

Wariacja 2

Jest to prosta 3 głosowa imitacja ze stałym progresyjnym basem i wyraźnym muzycznym dialogiem między dwoma wyższymi głosami. Wariacja jest niemal kanonem. Każdy z dwóch członów wariacji kończy się alternatywną repetycją.

Wariacja 3

Pierwszy ze ścisłych kanonów w prymie.Dwa wyższe głosy pozostają w kanonie natomiast trzeci - najniższy głos jest wypełnieniem harmonicznym (opiera się na 2 członach - wyraźny rytm trójkowy lub szereg szesnastek). Metrum 12/8 i wspomniane grupy trójkowe mogą sugerować iż wariacja jest jakimś rodzajem tańca.

Wariacja 4

Passepied oparte na swobodnej imitacji. Utwór mimo taneczności posiada wyraźną fakturę akordową - 3 głosy tworzą piony harmoniczne. Bas zawiera melodię Arii.

Wariacja 5

Wariacja wyraźnie wirtuozowska. Jest pierwszą z cyklu 2 głosowych wariacji gdzie Bach stosuje technikę krzyżowania rąk. Taki sposób grania jest dość prosty i efektowny na 2 manuałowym klawesynie. Niestety jest niezwykle trudny i uciążliwy na fortepianie. Metrum 3/4 - jeden z głosów prowadzi linię melodyczną złożoną z szybkich przebiegów szesnastkowych podczas gdy drugi głos ma akompaniament. Po kilku taktach następuje wymiana melodii między głosami.

Wariacja 6

Szósta wariacja jest kanonem w sekundzie. Wariacja oparta jest o spadającą skalę w metrum 3/8. Kanon oparty i spadające skale daje brzmieniowy efekt zwiększenia ilości głosów i nadaje wariacji niezwykły pęd.

Wariacja 7

W swojej własnej kopii Wariacji Bach pisze iż ten taniec w metrum 6/8 powinien być traktowany jako Giga (tempo i charakter Gigue). Wielu wykonawców nie stosuje się do tej adnotacji i wykonują ją jako sarabandę lub sicilianę - znacznie wolniej, majestatyczniej. Obie wersje są równie ciekawe - zarówno powolne (Glenn Gould, Wilhelm Kempff, Angela Hewitt ) jak i stylowe (Murray Perahia). Wariację wyróżnia wyraźny synkopowany rytm i bogata ornamentacja.

Wariacja 8

Kolejna z cyklu 2 głosowych wariacji wymagających krzyżowania rąk. Metrum 3/4. Bardzo szybka, jedna ręka gra pochody pasażowe ósemkami podczas gdy druga ma również pasaże ale w wartościach 2 razy mniejszych i pasaż biegnie w przeciwnym kierunku. Jeżeli odpowiednio ustali się kontrast między rękoma efekt echa który wtedy powstaje jest niesamowity.

Wariacja 9

Kanon w tercji. Metrum 4/4. Po raz pierwszy linia basu jest bardzo rozbudowana i może śmiało kontrapunktować z pozostałymi głosami. Ta krótka wariacja (16 taktów) grana jest z reguły wolno lecz nie można odmówić piękna koncertowemu wykonaniu jej przez Goulda (koncert w Moskwie)

Wariacja 10

Fughetta

Nagrania

Znajomość Wariacji jest podstawą wiedzy każdego muzyka i od lat cieszą się popularnością wśród wykonawców i odbiorców. Do największych wykonań klawesynowych można zaliczyć nagrania takich mistrzów jak Wanda Landowska , Trevor Pinnock, Ton Koopman , Gustaw Leonhart, a do nagrań fortepianowych - nagrania Glenna Goulda , Murraya Perahii , Tatiany Nikołajewej czy Wilhelma Kempffa .

Dokonano też licznych transkrypcji na trio smyczkowe, orkiestrę, organy, gitarę.

Wariacje Goldbergowskie są obok Beethovenowskich Wariacji na temat Diabellego najwspanialszym przykładem formy wariacyjnej w historii muzyki. Ich różnorodność, barwność, niezwykle przemyślana koncepcja dzieła, zastosowanie najtrudniejszych technik zarówno kompozytorskich jak i wykonawczych oraz ogrom swobody jaki Bach zostawia przyszłym wykonawcom sprawia iż utwór ten jest fundamentem muzycznej kultury Europy i wywarł wpływ na generacje kompozytorów i wykonawców od klasycyzmu po muzykę XXI wieku.

Linki zewnętrzne

• Janine Johnson, klawesyn
• Goldberg BWV 988 Smith/Korevaar ( Shockwave )
• Var. 30 Quodlibet Smith/Korevaar (Flash)
• 14 Canons BWV 1087 Smith/Hall (Flash)