Klawesyn flamandzki

Klawesyn ( wł. cembalo, clavicembalo) - znany już powszechnie w Europie od okresu renesansu instrument strunowy szarpany wyposażony w klawiaturę, zaliczany do cytr .

W instrumencie tym struny zostają wzbudzone poprzez mechanizm skoczków zaopatrzonych w piórka, które wprawione w ruch za pomocą mechanizmu klawiszowego szarpią struny naciągnięte nad korpusem rezonansowym. W formie wykształconej ostatecznie pod koniec wieku XVII, klawesyn miał co najmniej podwójny naciąg strun, często także - podobnie jak w organach dwa manuały (klawiatury). Uderzając jeden klawisz można było wydobyć jednocześnie dźwięk z jednej, dwóch lub nawet kilku strun, które niekiedy transponowały w interwale oktawy. Strojono je w unisonie (8' - rejestr ośmiostopowy); w niektórych instrumentach, przeznaczonych do solowej gry używano także strun strojonych oktawę wyżej (4' - rejestr czterostopowy). W brzmieniu rejestr ośmiostopowy odpowiadał wysokości dźwięku zapisanej w nutach, zaś czterostopowy rejestr transponował oktawę w górę - przykładowo dźwiękowi c1 ("c razkreślne") w pisowni odpowiadał w rzeczywistości ton c2 ("c dwukreślne").

Klawesyn nie miał możliwości różnicowania dynamicznego poprzez siłę nacisku klawisza (siłę uderzenia), tak jak to jest możliwe podczas gry na fortepianie . Mocniejsze lub słabsze uderzenie w klawisze nie powodowało zwiększenia lub zmniejszenia wolumenu. Zmian w sile brzmienia dokonywano wyłącznie poprzez dołączanie kolejnych naciągów strun (zmiana registrów) oraz wzbogacanie faktury muzycznej . Technika gry przypominała pod tym względem organową, chociaż na klawesynie dużo częściej wykorzystywano grę arpeggio oraz wiele rodzajów ornamentów muzycznych. Barwa dźwięku klawesynu stapiała się dobrze z innymi instrumentami strunowymi, zwłaszcza z: lutnią , chitarrone , gitarą a także ze smyczkami . Klawesyn był, obok organów i lutni, jednym z najczęściej wykorzystywanych instrumentów do realizacji partii basso continuo . Pod koniec wieku XVIII klawesyn wyszedł z użycia ze względu na rozpowszechnienie się fortepianu , który miał inne możliwości interpretacyjne, odpowiadające potrzebom kompozytorów okresu klasycyzmu.

Renesans klawesynu nastąpił na początku XX wieku głównie za sprawą polskiej klawesynistki Wandy Landowskiej . Obecnie instrument ten wchodzi zazwyczaj w skład tzw. orkiestr barokowych czyli zespołów zajmujących się stylową interpretacją muzyki dawnej.

Odmiany klawesynu

• gravicembalo, używany w XVI i XVII w. głównie przez dyrygentów zespołu instrumentalnego do realizacji generałbasu (basso continuo)
• unison , instrument o zdwojonych strunach strojonych w unisonie
• wirginał , miał prostokątne pudło bez nóg, jego skala obejmowała 4 oktawy ; popularny w XVI i XVII w., głównym ośrodkiem budowy wirginału była Antwerpia , a centrum twórczości - Anglia
• szpinet (spinet, w Polsce nazywany excellencikiem), z pudłem prostokątnym lub sześciokątnym na nogach i skalą do 5 oktaw , jedną klawiaturą i jednym systemem strun (8' - rejestr ośmiostopowy), popularny w domowym muzykowaniu w XV-XVII w.
• klawicyterium (claviciterium) - ze strunami ustawionymi pionowo; prototyp pianina , popularny w Europie w XVI i XVII w.
• klawesyn właściwy, posiadał duże pudło rezonansowe o kształcie zbliżonym do trójkąta i struny naciągnięte prostopadle do klawiatury

Historia

Od końca XVI w. klawesyn posiadał dwie klawiatury , a także możliwość zmiany barwy dźwięku (tzw. rejestry ). Niemożność różnicowania dynamicznego dźwięków w pewnym stopniu kompensowało zdwajanie dźwięków w oktawach (równoczesne uderzanie dźwięku właściwego oraz dźwięku o oktawę niżej lub wyżej).

W XVII i pierwszej połowie XVIII w. klawesyn pełnił podstawową funkcję w orkiestrze operowej i symfonicznej , realizując basso continuo , był też używany jako instrument solowy i kameralny .

W XVIII w. został wyparty przez fortepian, jednak wciąż jest niezastąpiony przy wykonywaniu dzieł muzyki dawnej.

Klawesyn w muzyce popularnej

• Jimi Hendrix - Burning of the Midnight Lamp^[1]
• Tori Amos - Blood Roses, Caught a Lite Sneeze
• The Beatles - Piggies
• Linda Ronstadt - Long, Long Time
• The Beach Boys - Pet Sounds, Good Vibrations
• Queen - Fairy Feller's Master Stroke
• Paula Abdul - Blowing Kisses In The Wind
• The Stranglers - Golden Brown
• Deep Purple - Blind
• Sonata Arctica - UnOpened
• Björk - Scary
• Red Hot Chili Peppers - Eskimo
• ABC - Tears Are Not Enough
• Marilyn Manson - The Golden Age of Grotesque
• Jamelia - No More
• Kult - Wróci Wiosna, Baronowo
• Emilie Autumn
• Moi dix Mois

Zobacz też

• muzyka
• instrument muzyczny

Przypisy