Postmodernizm (inaczej: ponowoczesność, pomo, po-mo) – prąd myślowy odwołujący się do poczucia końca historii i wielkich narracji.

Zasadnicze koncepcje

Centralnym zagadnieniem i tematem w postmodernizmie jest opozycja pomiędzy pojęciem nowoczesności i ponowoczesności. Postmodernistyczni teoretycy piszą o końcu człowieka, o zmianie jego kondycji, podają w wątpliwość wszelkie systemy wartości jako arbitralne i determinujące człowieka. Postmodernizm wiąże się z poczuciem lęku przed modernizmem utożsamianym z systemami totalitarnymi . U podstaw postmodernizmu stoi psychoanaliza i dekonstrukcja . Estetyka postmodernistyczna łączy się z hiperrealizmem , pozbawianiem rzeczy ich rodzimego kontekstu i wystawianie na próbę w zmienionych realiach. W ten sposób konfrontuje się wizerunki świętych, uczonych, bohaterów narodowych ze współczesnym, karykaturalnie przedstawionym otoczeniem. Spójność nauki według postmodernistów nie jest wymagana. Postmodernizm nie wymaga, aby nauka była odbiciem rzeczywistości. Wystarczy samo przebywanie naukowców ze sobą i rozmawianie.

Postmodernizm w literaturze uzyskał swoją nazwę na gruncie anglosaskim i jest rozumiany jako skutek wpływu na literaturę twórczości "nowoczesnej" - eksperymentalnych dzieł Jamesa Joyce'a , Marcela Prousta i in. Ta "nowoczesna" literatura po raz pierwszy osiąga pewien stopień samoświadomości, eksperyment pokazuje odległość poszczególnych konwencji literackich od prawdy. Tym samym cała dotychczasowa sztuka zostaje podana w wątpliwość, jako nieprawdziwa. Dopiero mając świadomość konwencji i co jakiś czas przypominając o niej odbiorcy można stworzyć coś bliskiego istocie rzeczy. Jedną z cech postmodernizmu jest zatem zabawa konwencją i eklektyzm form (źródeł tego nurtu można doszukiwać się w "Ulissesie" Jamesa Joyce'a ), dzięki któremu samą formę da się wyodrębnić. Przekaz literacki ma formę intelektualnej gry z czytelnikiem ( J. Cortazar "Gra w klasy"). Postmoderniści pragną wolności od wszelkich prawd narzuconych z góry. Moralność musi być własnym wyborem. Owa wolność musi poprzedzić oczyszczenie z wszelkich zabobonów, dotarcie do ich prawdziwego sensu. W tym rozumieniu np. dyskordianizm jest religią postmodernistyczną - krzywym zwierciadłem wszystkich religii świata, które są postrzegane jako proste przekazy moralne ubrane w masę "cudacznych" rytuałów.

Postmoderniści nie stronią od nowoczesnych form wyrazu postrzegając je tylko jako kolejne formy (zob. np. komiks Neila Gaimana - Sandman ). Drwią z roli historii bardzo często przedstawiając w formie żartu fikcyjne wydarzenia, które mogły doprowadzić do powszechnie znanych, rzeczywistych skutków. Chętnie łamią wszystkie granice - nie tylko jedności gatunku ale również np. jedności kręgu kulturowego (stąd w utworze postmodernistycznym bóg Thor może spotkać Robina Goodfelow ze "Snu nocy Letniej", a polski diabeł może kłócić się z nordyckim elfem). Skutkiem tych założeń programowych wszechobecne w sztuce postmodernistycznej są intertekstualność i ironia.

Jednym z najbardziej znanych współczesnych socjologów postmodernistycznych jest Zygmunt Bauman (autor dzieł: Nowoczesność i zagłada, Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna, Etyka ponowoczesna, Ponowoczesność jako źródło cierpień). Do filozofów postmodernistycznych można zaliczyć takich myślicieli jak Jacques Derrida (autor m.in. dzieł: Marginesy filozofii, Pismo i różnica), Richard Rorty (autor m.in. dzieł: Przygodność, ironia, solidarność, Obiektywność, relatywizm i prawda), Michel Foucault (autor m.in. dzieł: Słowa i rzeczy: archeologia nauk humanistycznych, Archeologia wiedzy, Historia seksualności), Paul Feyerabend (autor m.in. dzieł: Przeciw metodzie, Jak być dobrym empirystą), Jean-François Lyotard (autor m.in. dzieł: Kondycja ponowoczesna: raport o stanie wiedzy, Postmodernizm dla dzieci), Jean Baudrillard (autor m.in. dzieła Symulakry i symulacja).

Krytyka postmodernizmu socjologicznego

• Postmoderniści nie dostrzegają, że modernizacja jest wciąż jeszcze niedokończonym i niewyeksploatowanym projektem "wielostronnego powiązania nowoczesnej kultury z praktyką codzienności" (zarzut Jürgena Habermasa ). Postmoderniści przejawiają tendencje konserwatywne łącząc się z premodernistami w opozycji wobec nowoczesności.
• Odrzucanie przez postmodernistów osiągnięć wiedzy naukowej jest samowykluczeniem postmodernizmu poza ramy nauki i uniemożliwia jej ocenę.
• Relatywizm przejawiany przez postmodernistów prowadzi do tolerowania nietolerancji. Jeśli wszystko jest dopuszczalne, to także i niedopuszczenie oraz represje.
• Nierozstrzyganie problemów, pozostawienie ich, co w przyszłości może być źródłem poważnego w skutkach konfliktu, jako sumy nierozstrzygniętych problemów.
• Czy postmodernizm jest końcem metanarracji czy nową metanarracją o końcu historii ukierunkowanej? Jak przejrzeć nieprzejrzystość?

Wybrana bibliografia

Linki zewnętrzne

• "Postmodernizm: intelektualna czkawka Zachodu" - krytyczny artykuł Edwarda O. Wilsona
• Artykuł w czasopiśmie Znak dotyczący postmodernizmu. Zawiera szereg uwag na temat postmodernizmu w Polsce
• Artykuł na portalu Racjonalista (Program ideowy postmodernizmu i jego katolickie oceny)
• Postmodernizm w nauce i sztuce. Zestawienie bibliograficzne
• Postmodernizm i krytyka filozofii

Zobacz też

• The Postmodernism Generator