Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Trzęsienie ziemi

Trzęsienie ziemi

Trzęsienia ziemi na całym świecie w latach od 1963 do 1998

Trzęsienie ziemi – gwałtowne rozładowanie naprężeń nagromadzonych w skorupie ziemskiej , w wyniku przejściowego zablokowania ruchu warstw skalnych poruszających się wzdłuż linii uskoku. Uwalniająca się przy tym energia w około 20-30% rozchodzi się w postaci fal sejsmicznych, z których część dociera na powierzchnię Ziemi w postaci niszczących fal powierzchniowych.

Spis treści

Podstawowe zagadnienia związane z trzęsieniami ziemi

Ognisko trzęsienia ziemi - tj. miejsce, gdzie zapoczątkowane zostało uwalnianie energii nagromadzonej na linii uskoku. Należy przy tym pamiętać, iż jest to punkt czysto teoretyczny (ang. focus = hipocentrum ), ponieważ faktycznie energia wstrząsu rozładowuje się zawsze na pewnej długości uskoku.

Epicentrum trzęsienia ziemi określa się miejsce na powierzchni ziemi, położone bezpośrednio nad ogniskiem wstrząsu. Punkt ten oznacza miejsce, gdzie fale sejsmiczne rozchodzące się z ogniska we wszystkich kierunkach najszybciej osiągają powierzchnię. Zazwyczaj właśnie w epicentrum fale posiadają największą siłę niszczącą i wprawiają podłoże w największy stopień wibracji (jest to tzw. obszar epicentralny). Nie stanowi to jednak reguły, gdyż intensywność wstrząsów w dużej mierze zależy od uwarunkowań geologicznych i rodzaju podłoża (np. położenie miasta na terenie bagnistym znacznie intensyfikuje drgania).

Nauką błędnie pojmowaną, jako nauka o trzęsieniach ziemi jest sejsmologia . W istocie sejsmologia (dział geofizyki ) zajmuje się badaniem wnętrza Ziemi, zaś poznanie procesów związanych z trzęsieniami ziemi stanowi tylko pośredni skutek prac podejmowanych w celu zgłębienia głównego tematu dziedziny.

Falą sejsmiczną nazywamy pojedynczą falę wibracji, w jakiej nagromadzona jest energia uwolniona w trakcie ruchów mas skalnych na linii uskoku. Prędkość rozchodzenia się fal zależy od rodzaju podłoża, jednak wynosi ona średnio 800 km/h. Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje fal sejsmicznych; poniżej zostały one przedstawione w porządku, w jakim docierają na powierzchnię Ziemi:

  • fale P (podłużne) - skutkują naprzemiennym rozciąganiem i sprężaniem skał; przenoszą się w ciałach stałych, jak i w cieczach, co oznacza, że w przypadku bardzo silnych wstrząsów pokonują całe wnętrze Ziemi;
  • fale S (poprzeczne) - powodują "falisty" ruch warstw skalnych (skały zachowują się jak fale na wzburzonym morzu); ten rodzaj fal przemieszcza się tylko w ciałach stałych co oznacza, że odbijają się one np. od zewnętrznego jądra Ziemi;
  • fale powierzchniowe - docierają na powierzchnię najpóźniej, poruszają się najwolniej i odpowiadają za większość zniszczeń spowodowanych przez trzęsienie ziemi. Fale powierzchniowe (ang. surface waves ) dzielimy z kolei na:
    • fale Railegha - wywołują przemieszczenia w płaszczyźnie równoległej do gruntu;
    • fale Love'a - wywołują przemieszczenia w płaszczyźnie prostopadłej do gruntu.

Homosejstą okresla się linię łączącą obszary drgające w tym samym czasie.

Wstrząsy ziemi, powodowane przez fale sejsmiczne, podzielić można na ruchy poziome i pionowe. Szczególnie destruktywne są ruchy pionowe, podczas których - w przypadku bardzo dużej intensywności drgań gruntu - budynki mogą zostać nawet wyrzucane w powietrze (przykładem jest zachowanie niektórych konstrukcji w trakcie trzęsienia ziemi w Northridge , w roku 1994 ). Niszczące są także uderzenia ukośne - szczególnie, jeśli ich przebieg jest niezgodny z dłuższą osią budynku.

Oznaczanie siły trzęsień ziemi i intensywności drgań gruntu

Energię wyzwalaną w trakcie trzęsienia ziemi wyraża się w stopniach magnitudy. Magnituda równa 0 lub ujemna (stosowana do oznaczania tzw. "mikrowstrząsów", rejestrowanych tylko przez bardzo czułe przyrządy) oznacza wibracje rejestrowane tylko przez aparaturę pomiarową, zaś magnituda równa 9,5 (wartość magnitudy najsilniejszego, udokumentowanego instrumentalnie trzęsienia ziemi) powoduje zmiany w otaczającym krajobrazie. Sejsmolodzy powątpiewają w istnienie trzęsień ziemi o magnitudzie większej niż 10, jednak teoretycznie wszystkie skale pomiarowe zjawisk sejsmicznych (np. logarytmiczna skala Richtera ) to skale otwarte. Należy przy tym zaznaczyć, że każdy kolejny stopień magnitudy jest mierzony, jako dziesięciokrotnie większy od poprzedniego, ale faktycznie: każdy kolejny stopień niesie ze sobą w przybliżeniu 31-krotny wzrost energii.

Do pomiaru intensywności drgań gruntu służy natomiast szereg skal - dawniej opierających się na sondażach, wykonywanych na grupie osób dotkniętych konkretnym trzęsieniem ziemi, obecnie zaś na wynikach pomiarów przyspieszenia gruntu zmierzonego w trakcie wstrząsów. Do najpopularniejszych skal należy zmodyfikowana skala Mercallego - Mercallego-Cancaniego-Sieberga (MCS). W skali tej stopień I oznacza wibracje rejestrowane wyłącznie przez aparaturę pomiarową, a stopień XII - wstrząsy powodujące zmiany w otaczającym krajobrazie.

Metody rejestrowania trzęsień ziemi

Pomiary wstrząsów sejsmicznych dokonuje się za pomocą sejsmografów . Sejsmometrem określa się przyrząd rejestrujący, zaś sejsmogram to sam zapis wstrząsu.

Aparatury pomiarowe zainstalowane w stacjach sejsmicznych zwykle pracują bez przerwy, w istocie notując nieustanne drgania (bardzo rzadko zdarza się, aby na sejsmogramie utrwalona została idealnie pozioma linia). Jest to najbardziej namacalny dowód na nieustanny ruch płyt tektonicznych.

Za najstarszy znany sejsmometr uważa się wynalazek skonstruowany przez chińskiego uczonego, Chan Henga (78-139 n.e.). Było to metalowe naczynie w kształcie dzbana, do którego ze wszystkich stron przymocowano głowy smoków, a na otaczającej dzban podstawie – figury żab. Każdy ze smoków trzymał w pysku dokładnie wyważoną kulkę. W chwili nadejścia wibracji, wywołanych bardzo silnym wstrząsem sejsmicznym z epicentrum w dość dużej odległości od urządzenia, kulka, ustawiona w paszczy smoka przymocowanego od strony epicentrum, spadała do paszczy ropuchy. W ten sposób władze cesarskie potrafiły wysłać pomoc w region klęski żywiołowej jeszcze przed nadejściem rządowego posłańca.

Rodzaje trzęsień ziemi

W strefach sejsmicznych najczęściej położone są kraje rozwijające się, w których budownictwo jest zupełnie nieodporne nawet na umiarkowane wstrząsy sejsmiczne. Na zdjęciu: zniszczenia poczynione styczniowym wstrząsem z 2001 roku w Salwadorze .
Jeden z najgroźniejszych skutków trzęsienia ziemi: po trzęsieniu ziemi w regionie Zatoki San Francisco 18 kwietnia 1906 roku wybuchły liczne pożary
Trzęsienie ziemi, jakie 12 stycznia 2010 roku nawiedziło Haiti , poczyniło olbrzymie zniszczenia w centrum stolicy kraju, Port-au-Prince .

Podział trzęsień ziemi:

  • ze względu na przyczynę:
    • tektoniczne (inaczej: dyslokacyjne) – związane z ruchami płyt tektonicznych , mogą występować jednak w dużej odległości od stref granicznych kier litosfery (np. w strefach młodych gór - takich, jak Karpaty czy Sudety); stanowią około 90% wszystkich zjawisk sejsmicznych występujących na Ziemi;
    • wulkaniczne – związane z gwałtownymi erupcjami wulkanów lub zapadaniem się stropów opróżnianych komór magmowych czy zapadaniem kalder ; stanowią ok. 7% wszystkich zjawisk sejsmicznych występujących na Ziemi;
    • zapadowe (zapadliskowe) – związane z obszarami krasowymi , na których dochodzi do zawalania się stropów jaskiń lub innych próżni w podłożu; zjawiska wyjątkowo lokalne, najczęściej słabo odczuwalne; stanowią ok. 2% ogółu trzęsień ziemi;
    • antropogeniczne – związane z działalnością człowieka w litosferze (np. tąpnięcia górnicze, naruszenie równowagi sił w skałach na skutek napełnienia tamy ); na obszarach gęsto zabudowanych mogą spowodować znaczące szkody materialne, jednak w większości przypadków okazują się niegroźne.
  • ze względu na głębokość ogniska:
    • płytkie (85%) – do 70 km;
    • średnie (12%) – 70-350 km;
    • głębokie (3%) – 350-900 km.
  • ze względu na powiązanie ze wstrząsem zasadniczym:
    • wstępne (ang. foreshock) – o słabej magnitudzie;
    • zasadnicze (ang. main shock) – o największej magnitudzie;
    • następcze (ang. aftershock) – o zmniejszającej się z upływem czasu magnitudzie (szacunkowo: najsilniejszy wstrząs wtórny, występujący zazwyczaj jako pierwszy po głównym wstrząsie, posiada magnitudę o około 1.3-1.5 razy mniejszą od wstrząsu zasadniczego).

Rodzaje obszarów aktywności sejsmicznej

Ze względu na częstotliwość występowania trzęsień ziemi, na danym terenie wyróżnia się obszary:

  • sejsmiczne – obszary, na których odczuwalne trzęsienia ziemi są zjawiskiem niemal codziennym;
  • pensejsmiczne – obszary, na których silne wstrząsy występują stosunkowo rzadko;
  • asejsmiczne – obszary, na których bardzo rzadko spotykane są umiarkowane wstrząsy sejsmiczne.

Skutki trzęsień ziemi

Trzęsienie ziemi może wywołać szereg skutków w otaczającym krajobrazie. Do najczęściej wymienianych i kojarzących się z tym zjawiskiem należą:

  • rysy i spękania na powierzchni ziemi;
  • szczeliny (niekiedy głębokością dochodzące do kilkunastu metrów);
  • uskoki gruntu ("pocięcie" formy wzgórza na osunięte rzędami bloki skalne);
  • przesunięcia poziomie wzdłuż uskoku (jest to doskonale widoczne np. po przesunięciu fragmentów płotów stojących w poprzek uskoku, grządek czy nawet torów lub drogi asfaltowej);
  • obrywy (na obszarach górskich);
  • zapadliska ;
  • podniesienie wybrzeża i utworzenie klifu (na skutek albo rzeczywistego podniesienia wybrzeża, albo opadnięcia dna zbiornika wodnego - przykład trzęsienia ziemi w regionie Kanto w roku 1855 oraz w regionie Pozzuoli k. Neapolu w roku 1983 , kiedy oba porty stały się zupełnie niezdatne do użytku z powodu nagłego podniesienia się lądu);
  • odseparowanie części wybrzeża od stałego lądu i utworzenie płycizny;
  • nieckowate jeziorka (powstałe na skutek zaburzeń wód podziemnych);
  • wodospady (powstałe na skutek zatamowania osuwiskiem górnego biegu rzeki);
  • jeziora / rozlewiska (na skutek zatamowania biegu rzeki przez osuwisko);
  • wysychanie lub "przelanie się" części jeziora (na skutek uskoków gruntu);
  • przerwanie biegu rzeki (na skutek powstania szczeliny prostopadłej do nurtu, w której ów rzeka "znika");
  • tsunami ;
  • zjawisko sejszy na jeziorach i innych - bardzo dużych, zamkniętych zbiornikach wodnych;
  • zjawisko upłynnienia gruntu (na obszarach podmokłych).

Do pośrednich skutków trzęsienia ziemi zaliczyć można niszczycielskie pożary (przykład trzęsienia ziemi w San Francisco, w roku 1906 ).

Trzęsienia ziemi w Polsce

Położenie, budowa i ewolucja geologiczna Polski wskazuje, że nasz kraj leży zasadniczo poza obszarami sejsmicznymi kuli ziemskiej . Takie obszary nazywamy asejsmicznymi .

O asejsmiczności Polski świadczy budowa geologiczna , w której dominują paleozoiczne i mezozoiczne skały osadowe o miąższości niekiedy do 15 kilometrów. Skały te zalegają na sztywnym podłożu platformy wschodnioeuropejskiej i na w miarę ustabilizowanym obecnie fundamencie krystalicznym, objętym paleozoicznymi ruchami orogenicznymi .

Ostatnie duże trzęsienia ziemi na obszarze Polski związane są z okresami fałdowań alpejskich , a więc na przełomie ery mezozoicznej i kenozoicznej (tj. ok. 150-200 mln lat temu). Wówczas zostały zmienione tektoniczne główne masywy górskie Sudetów i Gór Świętokrzyskich , w obrębie których powstały liczne uskoki, zręby i rowy tektoniczne . Liczne trzęsienia ziemi występowały również w okolicach Pienińskiego Pasa Skałkowego , który tworzy wyraźną granicę tektoniczną między Karpatami Wewnętrznymi , a Karpatami Zewnętrznymi .

Od czasu zakończenia orogenezy alpejskiej notowana jest w Polsce raczej "cisza" sejsmiczna. W czasach historycznych wzmożoną aktywność sejsmiczną na obszarze Polski odnotowano w Sudetach, Karpatach, na Pomorzu Zachodnim orazw okręgu bełchatowskim .

Zobacz też

Źródła

  • P. Whitefield, "Tajemnice Ziemi", wyd. Świąt Książki, wyd. 1, Warszawa 1996,
  • A. Debroise, E. Seinandre, "Mały atlas zjawisk natury", wyd. Larousse Polska, wyd. 1, Wrocław 2003,

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Trzęsienie ziemi":

Biegun południowy ...

Biegun północny ...

Adwentyzm ...

1972 Księżycu. 21 grudnia – podpisano układ NRD-RFN o normalizacji wzajemnych stosunków. 23 grudnia – Trzęsienie ziemi w Nikaragui zniszczyło stolicę Managuę i spowodowało śmierć 10 000 ...

Autochton ...

Dwudziestolecie międzywojenne na świecie ...

Wittenberga ...

Nowa Polityka Ekonomiczna ...

Ziemia Ognista (archipelag) ...

Jura ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Trzęsienie ziemi":

010b. Rzym (plansza 5) ...

010. Dzieje Ziemi (plansza 8) ...

010. Dzieje Ziemi (plansza 3) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie