Paweł Sudopłatow

Paweł Anatoliewicz Sudopłatow ( ukr. Судоплатов Павло Анатолійович, ros. Павел Анатольевич Судоплатов; ur. 7 lipca 1907 ( jul. ?) w Melitopolu , zm. 26 września 1996 ) - Ukrainiec, radziecki generał lejtnant NKWD (1945), długoletni wysoki funkcjonariusz radzieckich organów bezpieczeństwa i wywiadu, m.in. wykonawca zamachu na Jewhena Konowalca , przywódcę Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów , na krótko naczelnik Departamentu VII (INO - wywiad zagraniczny) Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych (GUGB-NKWD).

Dzieciństwo

Urodzony na Ukrainie w 1907 roku, w miasteczku Melitopol, uciekł z domu i jako dwunastoletni chłopiec wstąpił do Armii Czerwonej , służył m.in. w kompanii łączności.

Początek służby w organach bezpieczeństwa

Karierę w aparacie bezpieczeństwa Czeka rozpoczął w oddziale wywiadowczym jako operator i szyfrant. Na początku lat dwudziestych był młodszym oficerem w Melitopolu, zajmował się m.in. siecią informatorów złożoną z Greków i osadników niemieckich. W 1927 roku awansował i został przeniesiony do Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego ukraińskiego OGPU w Charkowie , tam poznał Emmę Kaganową, agentkę OGPU, z którą wziął ślub w 1928 roku.

W końcu lat dwudziestych i na początku trzydziestych zajmował wiele różnych stanowisk w ukraińskim oddziale OGPU . W 1933 roku mianowany starszym inspektorem zajmującym się awansami i kadrami.

Zamach na J. Konowalca

W 1935 roku przebywał m.in. w Finlandii , Niemczech , Paryżu , gdzie zajmował się infiltracją ukraińskich nacjonalistów. i innymi tajnymi operacjami INO NKWD . W październiku 1936 , podczas hiszpańskiej wojny domowej uczestniczył w transporcie 510 ton złota rezerw Banku Hiszpanii do Odessy .

Zdobywszy zaufanie przywódcy OUN Jewhena Konowalca , zabił go, dokonując zamachu w Rotterdamie 23 maja 1938 roku. Wręczył mu bombonierkę, w której znajdował się ładunek wybuchowy, przygotowany wcześniej specjalnie na tę okazję przez specjalistów z działu technicznego NKWD .

Wojna domowa w Hiszpanii

Po udanym zamachu na Konowalca powrócił do Hiszpanii , gdzie trwała wojna domowa . W Hiszpanii prowadził działania partyzanckie w oddziale zorganizowanym i dowodzonym przez placówkę NKWD w Barcelonie .

Dziwne czasy, naczelnik INO

Po powrocie z Hiszpanii Sudopłatow natychmiast zauważył, że w NKWD trwają czystki, a jego najbliżsi koledzy z pracy znikają bez śladu. W swoim pamiętniku określił to w następujący sposób:

W 1938 roku niebezpieczeństwo czuło się w powietrzu. Siergiej Szpigelglas [przyjaciel Sudopłatowa], zastępca szefa Oddziału Zagranicznego NKWD [następnie pełniący obowiązki szefa], stawał się z każdym dniem coraz bardziej ponury. Zarzucił nawet swój zwyczaj spędzania weekendów ze mną i innymi przyjaciółmi z pracy. Niespodziewanie we wrześniu 1938 roku, podczas przejażdżki łodzią po rzece Moskwie zastrzeliła się sekretarka szefa NKWD Jeżowa . Na dół przesłano zagadkową dyrektywę, zgodnie z którą żaden rozkaz aresztowania nie był ważny bez podpisu Berii , I zastępcy Jeżowa. Opowiadano, że Beria mówi o Jeżowie drogoj Jozik, a więc zażyle i przyjacielsko, używając zdrobniałej formy jego nazwiska, poklepując go poufale po plecach. Ale to przyjacielskie zachowanie było pokazem na zewnątrz.
Trudno to wyjaśnić, ale czułem, że coś złowieszczego wisi w powietrzu. W centrali na Łubiance ludzie nie byli skłonni do dyskutowania na jakikolwiek temat. Nie było żartowania ani plotkowania. Mówiono, że komisja z Komitetu Centralnego sprawdza działania NKWD. Dokładnie pamiętam dramatyczny rozwój sytuacji, jaki nastąpił później. W listopadzie, w przededniu uroczystości rocznicowych rewolucji, o 4.00 rano zbudził mnie telefon. Odezwał się Władimir Kozłow , szef sekretariatu Oddziału Zagranicznego. Zwracał się do mnie oficjalnie, ale był przy tym strasznie poruszony. Pawle Anatoliewiczu, jesteście natychmiast wzywani do towarzysza Mierkułowa, I zastępcy szefa Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego . Samochód już na was czeka. Przyjeżdżajcie jak najszybciej, Siergiej Szpigelglas i Zelman Pasow , zostali aresztowani. Emma strasznie się denerwowała, a ja sądziłem, że nadeszła moja kolej. Na Łubiance spotkałem Kozłowa, który poszedł ze mną do biura Mierkułowa, znajdującego się na trzecim piętrze. Wsiewołod Mierkułow przywitał się ze mną, jak zwykle uprzejmie i życzliwie, oraz zaproponował, abyśmy natychmiast poszli zobaczyć się z Ławrientijem Pawłowiczem, czyli z samym Berią . Zdenerwowany oczekiwałem pewnego rodzaju przesłuchania na temat moich powiązań ze Szpigelglasem, ale Beria zaskoczył mnie. Oficjalnym tonem oświadczył, że Pasowa i Szpigelglasa aresztowano pod zarzutem zwodzenia partii i to ja powinienem natychmiast przejąć obowiązki szefa Oddziału Zagranicznego.

Zamach na Lwa Trockiego

Po powrocie z Hiszpanii zajmował się planowaniem zamachu na Lwa Trockiego , politycznego przeciwnika Stalina . Akcja zamachu wykonana w Meksyku 20 sierpnia 1940 roku przez agenta NKWD Ramóna Mercadera zakończyła się sukcesem. Trocki zmarł następnego dnia z powodu odniesionych ran.

II wojna światowa

Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej w 1941 roku, Paweł Sudopłatow 5 lipca 1941 roku został mianowany szefem Zarządu Zadań Specjalnych przy NKWD . Zarząd, na czele którego stał, zajmował się m.in. zadaniami specjalnymi: wywiadem na terenie objętym okupacją niemiecką, organizowaniem i prowadzeniem partyzantki, organizowaniem sieci agentów, przeprowadzaniem tajnych operacji mających za cel zdezinformowanie nieprzyjaciela itd.
W październiku 1941 roku Sudopłatow awansował ze starszego oficera (odpowiednik pułkownika w wojsku) do stopnia Komisarza Bezpieczeństwa Państwowego III stopnia (odpowiednik generała lejtnanta), nadal kierując Zarządem zadań specjalnych, który w październiku 1941 roku został powiększony i zreorganizowany w Specjalny Zarząd II NKWD, a w lutym 1942 roku w Niezależny Zarząd IV NKWD do Zadań Specjalnych i Wojny Partyzanckiej.
Sudopłatow wraz z Zarządem IV NKWD odniósł wiele sukcesów prowadząc sabotaż i partyzantkę na tyłach wroga. W swoim pamiętniku wspomina:

W czasie wojny wysłaliśmy 212 oddziałów i grup partyzanckich, liczących 7316 osób, na tyły wroga. Przeszkoliliśmy w zakresie sabotażu dla Armii Czerwonej tysiące oficerów i techników, wysłaliśmy także 3500 cywilnych agentów oraz sabotażystów.
Jednostki spadochronowe NKWD zrzuciły dodatkowo 3000 specjalnie przeszkolonych partyzantów poza linie wroga.

Projekt Manhattan

Rząd Związku Radzieckiego został poinformowany przez swoich agentów w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych , m.in. przez siatkę szpiegowską z Cambridge, o rozpoczęciu wspólnej pracy nad skonstruowaniem bomby atomowej przez USA , Wielką Brytanię i Kanadę ( projekt Manhattan ).

W związku z tym, w 1942 roku w ZSRR założono Komitet ds. Energii Atomowej, na czele którego stanął ówczesny szef NKWD Ławrientij Beria . Paweł Sudopłatow wchodził w skład komitetu jako Dyrektor ds. Wywiadu. W 1943 roku dokonano reorganizacji Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ( NKWD ), z którego wyodrębniono wywiad zagraniczny i Służbę Bezpieczeństwa, nazywając ją Ludowym Komisariatem Bezpieczeństwa Państwowego (w skrócie NKGB ), specjalny Oddział "S" znany także jako "Grupa Sudopłatowa". Został on powołany do nadzorowania wywiadu atomowego w NKGB i także w GRU .

W 1943 roku Paweł Sudopłatow został także mianowany Szefem II Urzędu Specjalnego, obejmując obie funkcje równocześnie.

Dzięki agentom^[], m.in. naukowcom pracującym nad bombą atomową, Robertowi Oppenheimerowi , Enrico Fermiemu , Leo Szilardowi , Klausowi Fuchsowi i wielu innym agentom-informatorom prowadzonym przez "grupę Sudopłatowa" (Oddział "S"), zbudowano radziecką bombę atomową w o wiele szybszym czasie, nawet o 10 lat.

Paweł Sudopłatow w swym pamiętniku o sprawie współpracy z amerykańskimi i brytyjskimi naukowcami zanotował:

Najważniejsze dane, które umożliwiły produkcję pierwszej radzieckiej bomby atomowej, nadeszły od naukowców pracujących w Los Alamos w stanie Nowy Meksyk nad amerykańską bombą atomową - Oppenheimera, Enrico Fermiego i Leo Szilarda.
Oppenheimer, Fermi, Szilard i sekretarka Szilarda są wymieniani w teczkach NKWD z lat 1942 - 1945 jako źródła informacji o pierwszej amerykańskiej bombie atomowej.

Jednakże, wiele źródeł ^[] na temat projektu Manhattan twierdzi, że oskarżenie tych uczonych o szpiegostwo jest niesłuszne.

Lata powojenne i aresztowanie

W latach powojennych Paweł Sudopłatow zajmował się m.in. werbunkiem nowych agentów spośród arystokracji polskiej, niemieckiej. Zajmował się werbunkiem Janusza F. K. Radziwiłła (Sudopłatow kierował wcześniej również próbą zwerbowania Jerzego Sosnowskiego , oficera Oddziału II Sztabu Generalnego , który się dostał w 1939 roku w ręce NKWD ).

W 1946 roku Sudopłatow otrzymał stanowisko Szefa I Biura Specjalnego ds. Dywersji i Wywiadu w Ministerstwie Bezpieczeństwa Państwowego, a po śmierci Józefa Stalina , w marcu 1953 roku, mianowano go Głównym Inspektorem Ministerstwa, lecz nigdy tego stanowiska nie sprawował.
Następnie miał objąć obowiązki ministra bezpieczeństwa na Ukrainie lub przedstawiciela MWD w Berlinie . Nie godząc się na przyjęcie owych stanowisk, za pozwoleniem Berii pozostał w Moskwie , zostając szefem nowo utworzonego Oddziału IX przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych - MWD , podległego bezpośrednio ministrowi.

26 czerwca 1953 roku aresztowano Ławrientija Berię , jego zastępców oraz wyższy personel oficerski.

Paweł Sudopłatow został aresztowany 26 sierpnia 1953 roku, rozkaz aresztowania podpisał Iwan Sierow . Został przewieziony na Łubiankę , gdzie osiadł jako więzień nr 8.

Mimo jego stanowczych zaprzeczeń jakoby spiskował z Berią i oświadczeń, że cała jego działalność w organach bezpieczeństwa w ciągu ponad 30 lat była legalna, w 1958 roku, pięć lat po aresztowaniu został skazany przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego na 15 lat więzienia.

Zwolnienie i rehabilitacja

Paweł Sudopłatow został zwolniony w 1968 roku, po czym starał się o rehabilitację i przywrócenie mu emerytury. Oczyszczony z wszystkich win został dopiero w 1992 roku po upadku Związku Radzieckiego .
Zmarł w 1996 roku.

Źródła

• P. Sudopłatow, Wspomnienia niewygodnego świadka, Warszawa 1999 ()

Zobacz też

• Józef Stalin
• OGPU
• NKWD
• KGB
• Projekt Manhattan
• Iwan Sierow