(pol. "Odżibwejowie w tańcu z rakietami śnieżnymi"). Ancient Ojibwa tradition: The Snowshoe Dance, performed at the first snowfall every year since time immemorial (1835), rycina, George Catlin

Odżibwejowie lub Czipewejowie ( ang. Ojibwa, Ojibwe, Ojibway, Chippewa) – nazwa własna Anishinabe (Anishinaubag, Neshnabek, Mississauga, spotykane inne nazwy spolszczone: Odżibueje, Czipeweje, Odżibwa, Odżibwe, Chipewa, Chipewe, Hakatonwan) – Indianie Ameryki Północnej , najliczniejsze plemię obszaru Wielkich Jezior . Odżibwejowie (sami preferują nazwę Ojibwa ^[]) są trzecią co do wielkości grupą Indian amerykańskich. Nazwa "Ojibwa" pochodziła od algonkińskiego "kurczyć przez przypiekanie" i oznaczała charakterystyczne szwy wypalane na mokasynach i odzieży Anishinabe. "Chippewa" jest zniekształconą nazwą "Ojibwa"^[1].

Kim są, kim byli

Sławne postaci w historii Ameryki Północnej to m.in. Okee-Makee-Quid, Szóstka (Sha-co-pay, The Six), No-Tin, Kaa Nun Der Waaguinse Zoo (The Berry Picker), Mamongazida, Minavavana, Canise, Wabajeeg, Nittum, Black Powder, Jacob Berens, Dennis Banks , Gordon Lightfoot, Adam Fortunate Eagle, Edmonia Lewis, Winona LaDuke , Eric Schweig, Adam Beach , Leonard Peltier , Walter Bresette, Dudley George^[1].

Zadeklarowana liczebność w spisie ludności w 2000 r.

Według danych U.S. Census Bureau, podczas spisu powszechnego w 2000 r., 105 907 obywateli USA zadeklarowało, że ma pochodzenie wyłącznie Chippewa, zaś 149 669 oświadczyło, że ma pochodzenie wyłącznie lub między innymi Chippewa. Ponadto 5531 osób zadeklarowało, że pochodzi wyłącznie z grupy Rocky Boy Chippewa Cree, zaś 7104 oświadczyło, że ma pochodzenie wyłącznie lub między innymi Rocky Boy Chippewa Cree.

Historia i obszar zamieszkiwania

(pol. "Kei-a-gis-gis, kobieta z plemienia Odżibwe"). Kei-a-gis-gis, a woman of the Plains Ojibwa (1832), olej. George Catlin

Początkowo Odżibwe mieszkali prawdopodobnie nad Zatoką Hudsona , stanowiąc jedno plemię z Indianami Ottawa i Potawatomi , następnie grupy te rozdzieliły się. Na początku XVII wieku, gdy po raz pierwszy biali ludzie natknęli się na Odżibwejów, zamieszkiwali oni na południowym wschodzie obecnej Kanady , głównie na brzegach Jeziora Górnego .

Od XVII wieku walczyli z irokeską Konfederacją Pięciu Narodów . Odżibwejowie utrzymywali przyjazne stosunki z francuskimi kolonistami, wchodząc w skład koalicji algonkińskiej ( wojny bobrowe ).

W 1653 i 1654 Irokezi zniszczyli osady Odżibwejów na wyspie Manitoulin i w okolicy dzisiejszego miasta granicznego Sault Sainte-Marie. W 1658 odżibwejskie plemiona Mississauga i Ottawa pokonały armię irokeską, liczącą ok. 2000 osób. W 1680 Odżibwejowie przeszli do ofensywy. W bitwach z plemionami Mississauga, Ottawa i Saulteur na południe od Georgian Bay Irokezi stracili wkrótce setki wojowników (Niektórzy autorzy piszą nawet o śmierci 6000 wojowników^[2]; w zawierającej m.in. analizę historycznych relacji o wojnach odżibwejsko-irokeskich pracy The Ojibwa of Southern Ontario autor przytacza bardziej realistyczne szacunki, upatrując w konflikcie tych plemion przyczynę zmniejszenia się liczby wojowników Irokezów do 1701 roku o – i tak znaczną – liczbę półtora tysiąca^[3]).

Pod koniec XVII wieku, walcząc z Irokezami w składzie koalicji algonkińskiej ( wojny bobrowe ), Odżibwe rozszerzyli swój zasięg na wschód, opanowując do 1701 tereny wzdłuż wschodniego brzegu Jeziora Huron . Prowadzili ekspansję także na zachód i południe, tocząc stałe wojny z Dakotami i Lisami . Odżibwejowie podjęli kontakty handlowe z Francuzami, sprzedając im futra, a otrzymując m.in. broń palną . Dzięki temu, uzyskali przewagę w walkach z innymi plemionami, wypierając około 1750 Dakotów za Missisipi , a pod koniec XVIII w. Lisów z północnego Wisconsin . Odżibwe są uważani za jedyne plemię, które pokonało Dakotów, jednakże krwawe i bezlitosne walki między oboma plemionami trwały ze zmiennym wynikiem przez następne sto lat. Pod koniec XVIII wieku Odżibwe panowali nad większością obecnych stanów Michigan i Minnesoty i północnym Wisconsin. Sprzymierzając się z Kri i Assiniboinami przeciw Dakotom, Odżibwejowie dotarli na zachód do Turtle Mountain w Północnej Dakocie i stali się tam znani jako Odżibwejowie Równin. Część plemion osiadła jeszcze bardziej na zachód, w Montanie i w kanadyjskiej prowincji Saskatchewan .

Odżibwe sprzymierzyli się z Francuzami podczas wojny Brytyjczyków z Indianami i Francuzami 1754-1763 i z Brytyjczykami podczas wojny amerykańsko-brytyjskiej w 1812. Po 1815 Odżibwe nie walczyli z białymi Amerykanami, pomijając kilka marginalnych starć, z których ostatnie miało miejsce w rezerwacie Leech Lake 5 października 1898, podczas próby aresztowania jednego z członków plemienia o imieniu Bugonaygeshig (było to ostatnie starcie armii USA w wojnach z Indianami). W XIX wieku Odżibwe stopniowo wyzbyli się większości swoich ziem w USA i Kanadzie, a w USA osiedli w rezerwatach.

Większość Odżibwe, poza plemionami równin, prowadziło półosiadły tryb życia, zajmując się rybołówstwem i leśnym myślistwem, a sezonowo uprawą kukurydzy i warzyw (m.in. dyni ) oraz zbieraniem dzikiego ryżu i uzyskiwaniem syropu klonowego . Mieszkali w wigwamach pokrytych korą brzozową. Jako zwierzęta juczne wykorzystywali psy , także w formie psich zaprzęgów w zimie, natomiast praktycznie nie używali koni. Z racji osadnictwa nad jeziorami i rzekami, używali szybkich łodzi kanoe z kory brzozowej. Rozwinęli formę rysunkowego pisma do celów obrzędów religijnych, zapisywanego na rolkach kory brzozowej. Poszczególne plemiona były w dużym stopniu niezależne od innych. Plemiona zamieszkujące na Wielkich Równinach prowadziły koczowniczy tryb życia, mieszkały w tipi i zajmowały się polowaniem na bizony^[1].

Odżibwejowie obecnie

Odżibwe są obecnie trzecią co do wielkości grupą Indian w USA (po Czirokezach i narodzie Nawaho . Ich liczba w USA przekracza 150 tysięcy. Zamieszkują północne stany USA: Michigan , Wisconsin , Minnesotę , Północną Dakotę , Montanę . Dalsze 90 tys., zgrupowanych w 130 klanach, zamieszkuje w Kanadzie. Kultura Odżibwe jest wciąż żywa i rozwija się. Podczas letnich miesięcy wielu ludzi zjeżdża się na tradycyjne spotkania pow-wow i ceremonie w różnych rezerwatach w USA i Kanadzie^[1].

Odżibwe w literaturze (także jako piszący)

Louise Erdrich, współczesna poetka i powieściopisarka amerykańska, napisała szereg dobrze znanych i krytycznie uznanych opowiadań a nawet powieści skleconych zeń, w tym nagrodzonej prestiżowo National Book Critics Circle Award. Są to powieści wielowątkowe, gdzie zdarzenia wg narracji jednej osoby, jest często pokazana równolegle w innym rozdziale, lub aluzyjnie ukazuje się gdzie indziej. Opowiadania te pisane często w pierwszej osobie, są ustawione w tematyce współczesnych lub niedawno historyczncyh (lata 30. XX wieku) Odżibwe, zamieszkujących fikcyjny rezerwat/świat "gdzieś w lesistej Dakocie Północnej czy Minnesocie, opodal Kanady" i w fikcyjnym "Argus, North Dakota" (czyli, aluzyjnie: Fargo ) oraz realistycznie traktowanym Minneapolis .

Sama autorka jest rodowitą amerykanką pochodzenia algonkińskiego (Anishinabe/Odżibwe). Jej poezja także zawiera wyraźne wątki indiańskie. Liryki te, wiersze miłosne/pożądania, nasycone są poniekąd refleksjami czy aluzjami demonstrującymi szczegółową wiedzę kulturowo-środowiskową autorki o Odżibwe. Są to dwa tomiki Jacklight i Baptism of Desire jak i szereg powieści, z których pierwsza, Love Medicine zdobyla właśnie National Book Critics Circle Award, a większość, to pre/sekwele, w tym szczrgolnie wartosciwe dla studenta etnografii Bingo Palace czy Tracks^[4].

Erdrich jest rozwiedziona z innym znanym autoremw tematyce indiańskiej, Michealem Dorrisem, który popełnił samobójstwo w 11 kwietnia 1997 w wyniku podejrzenia o molestacje adopotowanych dzieci i depresji klinicznej. Na lata przedtem adaptował trzech chłopców-niemowląt indiańskich z nabytym in fitu upośledzeniem, za sprawą nałogowego pijaństwa ich ciężarnych matek, nagminny problem na reserwatach indianskich w Midwescie. Jego dobrze znana powieść A Yellow Raft in Blue Water traktuje kwestie samoidentyfikacji etnicznej w kręgach kulturowych na i w poza rezerwatem. Napisał on także głośny tekst literatury faktu o tej kwestii, Broken Cord, jako profesor Dartmouth College , gdzie para się poznała i związała. Oboje uczestniczyli przez laty nawzajem w drugiego powieściopisaniu. Wydawali razem jako współautorzy, poniekad pewne powiesci autorstwa Erdrich mozna de facto przypisać im obu pisarzom. W każdmy razie, nawet pisywali razem pod jednym pseudonimem, Milou North^[1].

Źródła

• Sharon Malinowski, George H. J. Abrams Contributor George H. J. Abrams: Notable Native Americans . New York: Gale Research, 1995 (cyfrowy skan, University of Michigan Libraries, 2006-12-11). , . OCLC 31172957 . [dostęp 2009-02-06].  ( ang. )
• Contemporary Authors Online , (komercyjna baza danych, dostępna prywatnie czy za pośrednictwem bibliotek, darmowo dla zalogowanych patronów bibliotek uniwersyteckich), wydawnictwo Gale Research, 2005.
• Elizabeth Gleick: "An imperfect union", Time , 1997-04-28, tom 149, nr 17, s. 68. Także w: http://www.time.com/ (archiwum cyfrowe, dostępne subskrybentom i innym) ( ang. )

Przypisy

Linki zewnętrzne

• First Nations of Minnesota , Minnesota State University ( ang. )
• Ojibwe history ( ang. )