Ius cogens ( łac. , dopełniacz : iuris cogentis, stąd niekiedy używane pol. "norma kogentna" lub "norma kogentalna") - norma prawna bezwzględnie wiążąca.

Normy prawne bezwzględnie obowiązujące znamionuje to, że ich zastosowanie nie może być wolą stron wyłączone lub ograniczone - w przeciwieństwie do norm względnie obowiązujących (ius dispositivum).

Ustalenie charakteru mocy wiążącej norm prawnych wymaga w pierwszej kolejności dokonania analizy treści przepisu (jego brzmienia, redakcji słownej), a w razie wątpliwości także celu jego ustanowienia (ratio legis) czy funkcji przepisu. Zazwyczaj, ilekroć zamiarem ustawodawcy jest zakaz wyłączenia czy ograniczenia przez strony określonej regulacji, to daje on temu wyraz w treści przepisu. Przykładowo można tu wskazać na przepisy art. 437, 449(9) czy 449(11) Kodeksu cywilnego .

Zdaniem niektórych, ius cogens często jest błędnie przekładane na j.polski jako norma bezwzględnie obowiązująca - jest to nieprawidłowe z tego powodu, iż każda norma wprowadzona do systemu prawnego (ustawą, rozporządzeniem itp) obowiązuje bezwzględnie - może ona jedynie wiązać (zobowiązywać do określonego postępowania) strony w sposób bezwzględny lub dyspozytywny (względny).

W prawie międzynarodowym

W stosunkach międzynarodowych obowiązują pewne normy prawne o znaczeniu tak istotnym dla społeczności międzynarodowej, że posiadają one moc bezwzględną i nie mogą być uchylone inną normą prawa międzynarodowego (zarówno umowną jak i zwyczajową) nie mającą charakteru ius cogens. Normy też zwane są: bezwzględnie obowiązującymi, imperatywnymi bądź peremptoryjnymi normami prawa międzynarodowego .

Brak jest wyczerpującego katalogu takich norm. Niektóre z nich są kwestionowane co do swego charakteru bezwzględnie wiążącego. Ze swej istoty wszelkie normy typu ius cogens mają charakter zwyczaju międzynarodowego i wiążą wszystkie państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego. Nie stoi to przeszkodzie temu, że mogą być potwierdzane w umowach międzynarodowych , np. Karcie Narodów Zjednoczonych . Do najczęściej podawanych przykładów norm iuris cogentis należą:

• zakaz użycia siły zbrojnej (z wyjątkiem przypadków dozwolonych przez Kartę Narodów Zjednoczonych )
• zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne innych państw (z tej sfery wyłącza się jednak kwestie ochrony praw człowieka - prawo międzynarodowe nie zakazuje takiej interwencji, uznaje się, że sprawy ochrony praw człowieka nawet własnych obywateli określonego państwa nie są jego "sprawą wewnętrzną")
• zasada wolności morza otwartego
• zakaz zabijania jeńców wojennych
• zakaz ludobójstwa
• zakaz handlu niewolnikami, kobietami i dziećmi
• zakaz piractwa

Normy iuris cogentis ograniczają swobodę państw , ale jednocześnie chronią państwa słabsze w negocjacjach z silniejszymi, obowiązuje w nich bowiem zasada suwerennej równości.

Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969 uznaje ius cogens za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę prawa międzynarodowego o tym samym charakterze. Konwencja stwierdza też, że nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia była sprzeczna z ius cogens. Jeżeli zaś powstanie nowa norma ius cogens w trakcie obowiązywanie umowy następnie z nią sprzecznej, to taka umowa wygasa.