Antoni Heda-Szary Szary |
| Gen. Antoni Heda-Szary, przed Muzeum w Kielcach, ul. Zamkowa, 60 rocznica rozbicia więzienia kieleckiego, 7 sierpnia 2005 |
Gen. Antoni Heda-Szary, przed Muzeum w Kielcach, ul. Zamkowa, 60 rocznica rozbicia więzienia kieleckiego, 7 sierpnia 2005 |
| generał brygady |
generał brygady
|
Data i miejsce urodzenia |
11 października
1916
[1]
Małomierzyce
[1],
Imperium Rosyjskie
|
Data i miejsce śmierci |
14 lutego
2008
[2]
Warszawa
[2],
Polska
|
Przebieg służby |
Lata służby | od 1937 |
Główne wojny i bitwy |
II wojna światowa
|
Odznaczenia |
| Virtuti Militari | | Virtuti Militari | |
|
Gen. Antoni Heda-Szary pod tablicą upamiętniającą rozbicie kieleckiego więzienia UB; obecnie mieści się tu Muzeum, ul. Zamkowa; 7 sierpnia 2005
Antoni Heda-Szary
ps.
Szary (ur.
11 października
1916
w
Małomierzycach
koło
Iłży
[1], zm.
14 lutego
2008
w
Warszawie
[2]) – dowódca oddziałów partyzanckich
ZWZ
i
AK
, w okresie powojennym
formacji niepodległościowych
ROAK
,
DSZ
,
WiN
i
NIE
. Działał głównie na terenie okręgu kieleckiego i radomskiego.
Generał brygady
Wojska Polskiego
.
Dzieciństwo, młodość
Urodził się wsi
Małomierzyce
koło
Iłży
, w rodzinie rolników[3] Jana i Antoniny z Dziurów. Miał ośmioro rodzeństwa: pięciu braci (Władysław, Stanisław, Jan, Józef, Stefan i dwoje bliźniaków zmarło podczas porodu) i trzy siostry (Helena, Janina i Maria). W 1923 rozpoczął naukę w czteroklasowej szkole w Małomierzycach, ostatnie klasy szkoły powszechnej ukończył w
Rzeczniowie
. Od 1931 kształcił się w Kolejowej Szkole Technicznej w
Radomiu
, którą ukończył w 1936 na wydziale elektryczno-mechanicznym z dodatkowym kursem zbrojeniowym.
We wrześniu 1936 otrzymał pracę w Fabryce Zbrojeniowej w
Starachowicach
w Izbie Pomiarów.
We wrześniu 1937 został powołany do Szkoły Podchorążych Rezerwy
2 Dywizji Legionów
w
Sandomierzu
, służbę odbywał zaś w
Kielcach
, w
4 pułku piechoty
[4], dowodzonym przez mjr Ogłozę, w plutonie karabinów maszynowych. W tym czasie, w jednostce dowódcą kompanii działek przeciwpancernych był kpt. Gruszecki, a dowódcą plutonu cekaemów por.
Leon Pająk
). Służbę wojskową zakończył we wrześniu 1938 i powrócił do pracy w Starachowicach.
Kampania wrześniowa i pobyt w więzieniu w ZSRR
Podczas
wojny obronnej w 1939
ppor. A. Heda walczył w składzie
12 DP
pod Iłżą, a następnie na Lubelszczyźnie. Po klęsce działał w ZWZ. W lipcu 1940 roku na prośbę swojego kuzyna ppor. Antoniego Dziury ps. Sen udał się razem z nim za Bug, do sowieckiej strefy. Celem wyprawy było odnalezienie rodziny Dziury, ponieważ on sam przed wojną pracował przy fortyfikacjach na wschodzie i pozostawił tam żonę i synka. Przyjaciele rozważali też możliwość przedarcia się do Rumunii, w ślad za ewakuowaną polską armią. Podczas przejścia przez granicę zostali schwytani i przetransportowani do twierdzy brzeskiej. Śledztwo w ich sprawie trwało do kwietnia 1941 roku. Antoni Heda i Antoni Dziura dostali wyroki siedmiu lat łagru za nielegalne przekroczenie granicy. Towarzysze zastanawiali się jak uniknąć zsyłki i powrócić do kraju.
Tymczasem zaczęła się wywózka. Podczas transportu na wschód Heda uznał, że obydwaj muszą wrócić do Brześcia, aby jeszcze odwlec moment zsyłki w nadziei na nowe okoliczności. Dla osiągnięcia tego celu "Szary" wpadł na pomysł wykorzystania niejakiego Nowaka, Żyda z pochodzenia, o którym współwięźniowie mówili, iż był etatowym kapusiem NKWD. Wprowadzili go w przekonanie, że w rzeczywistości byli groźnymi agentami mającymi za zadanie rozpracować twierdzę brzeską. W jego obecności głośno wyrażali ulgę, że udało im się wprowadzić w błąd radzieckich śledczych i dostali tylko po 7 lat. Podstęp się udał w czasie gdy transport więźniów przejeżdżał przez Kazań, Heda i Dziura zostali wyprowadzeni z wagonów i przewiezieni z powrotem do Brześcia. Rozpoczęło się ponowne śledztwo. Towarzysze nie próbowali kłamać. Mówili śledczym o zdekonspirowanym kapusiu Nowaku i o tym, iż dla Polaków wszystko jest lepsze od zesłania na Sybir, oraz o swojej chęci pobytu jak najbliżej domu. Z początku śledczy nie ufali im, jednak przyjaciele byli konsekwentni. W wyniku ponownego śledztwa podwyższono im wyroki na 12 lat łagru. Postępowanie zakończyło się w czerwcu 1941 roku. Heda i Dziura oczekiwali na ponowny transport. 22 czerwca 1941 roku podczas ataku Niemiec na twierdzę Brześć, tamtejsza załoga NKWD zbiegła a więźniowie wydostali się na wolność.
Stalag 107
Po wyjściu z twierdzy Heda został schwytany przez niemiecką żandarmerię. Ponieważ nie posiadał żadnych dokumentów, został osadzony w Niemieckim obozie dla jeńców radzieckich w okolicach Terespola. Warunki, jakie hitlerowcy stworzyli więźniom, były bardzo złe. Niemieccy żołnierze dopuszczali się aktów bestialstwa i okrucieństwa wobec jeńców. Głęboko wierzący Heda pisał później na temat stalagu, że obóz ten był jaskrawym przykładem działania szatana na ziemi. W czasie pobytu "Szary" dostał się do grupy roboczej, która zajmowała się wywożeniem odpadków poza teren obozu. Podczas pracy więźniowie opracowali sposób ucieczki z obozu polegający na ukryciu się w beczkach z resztkami. Podczas losowania każdy otrzymał swoją kolej i podczas następnych transportów zawsze dwóch więźniów wydostawało się na wolność. W końcu nadeszła kolej na Hedę. Wydostał się on z niewoli i ukrył się u pewnego nauczyciela mieszkającego nieopodal stalagu. Otrzymał od niego pożyczkę finansową i poprzez Terespol, a następnie Warszawę przybył w rodzinne strony.
Dalsza działalność konspiracyjna
Po powrocie podjął działalność konspiracyjną w ZWZ. Został komendantem
Podobwodu Iłża AK
(krypt. "Dolina"). Wsławił się wówczas zdobyciem więzienia niemieckiego w Starachowicach i uwolnieniem około 80 przetrzymywanych tam więźniów. Spośród 60, którzy nie chcieli wracać do domów, utworzył oddział. Po tym wyczynie komenda Okręgu Kielecko-Radomskiego AK wyraziła zgodę na przejście Hedy do partyzantki. Walczył w składzie zgrupowania AK
Jana Piwnika
ps. "Ponury".
Spośród wielu akcji zbrojnych, które przeprowadził, można wymienić następujące:
-
6 sierpnia
1943
– zdobycie bez strat własnych niemieckiego więzienia w Starachowicach i uwolnienie wszystkich ok. 80 aresztowanych[5],
-
15 września
1943
– zdobycie w biały dzień po ponad 3 godzinnym boju ufortyfikowanego kompleksu budynków majątku
Pakosław
[6], odległego o 5 km od
Iłży
, obsadzonego plutonem 45 niemieckich frontowych żołnierzy, terroryzujących okoliczną ludność. Zdobycie znacznej ilości broni, amunicji i zaopatrzenia. Straty własne: jeden ranny żołnierz ps."Szczodry".
-
23 września
1943
– udana akcja odwetowa na niemieckich kolonistach we wsi
Gozdawa
koło
Sienna
, za represje na okolicznej ludności polskiej,
-
30 października
1943
– udana akcja na terenie Zakładów Zbrojeniowych w Starachowicach, podczas której partyzanci przebrani za Niemców opanowali fabrykę i wynieśli 2 mln zł oraz broń[7],
-
1 kwietnia
1944
– zakończone sukcesem całodzienne walki w okolicy
Jeleńca
z niemiecką obławą; jedno z najwspanialszych zwycięstw partyzanckich w Okręgu AK Kielecko-Radomskim,
-
5
/
6 czerwca
1944
– opanowanie miasta
Końskie
, rozbicie niemieckiego aresztu i uwolnienie ok. 70 osób. Straty własne: 4 zabitych, 2 rannych, niemieckie: 17 zabitych, 8 rannych,
-
19 lipca
1944
– w okolicach
Wólki Plebańskiej
opanowanie niemieckiego pociągu, zdobycie znacznej ilości amunicji i trotylu[8],
- w okresie
akcji "Burza"
– walki m.in. pod
Radoszycami
,
Trawnikami
i
Szewcami
; oddział A. Hedy wchodził wówczas w skład II batalionu
3 pp Leg. AK
pod dowództwem kpt. Stanisława Poręby ps. "Świątek".
-
5 sierpnia
1945
– najsłynniejsza akcja bojowa – ok. 250 osobowy oddział
AK
pod dowództwem kpt. "Szarego" podczas ok. 4 godzinnej operacji rozbił główne ubeckie więzienie w centrum
Kielc
, przy ul. Zamkowej i uwolnił ok. 354 więźniów[9] z niemal wszystkich cel (zabrakło trotylu do otwarcia 2 cel).
Konspiracja antykomunistyczna
Po zakończeniu wojny A. Heda pozostał w konspiracji, działając w ramach Ruchu Oporu Armii Krajowej, a następnie
Delegatury Sił Zbrojnych
. Polując na "Szarego" UB aresztowało 8 maja jego trzech braci Stanisława, Jana i Stefana oraz dwóch szwagrów Jana Góralskiego i Stanisława Kiełbasę. Wszyscy z nich przeszli okropne tortury. Braci Stanisława i Jana oraz szwagra Stanisława - zamordowano w ciągu kilku tygodni. Najsmutniejszy los spotkał zamordowanego brata Stanisława, który po okrutnych przesłuchaniach trafił z rozbitą głową do szpitala, gdzie ordynujący tam dr. Balicki odmówił mu pomocy mówiąc - "Ciebie, bandyto, nie warto ratować".
Na czele swojego oddziału, liczącego blisko 250 ludzi, wsławił się rozbiciem w nocy z 4 na 5 sierpnia
1945
komunistycznego więzienia w
Kielcach
, w którym
UB
i sowieccy funkcjonariusze
"Smiersza"
osadzili 374 więźniów. W wyniku tej akcji uwolniono kilkuset więźniów, przeważnie byłych AK-owców. Ubeckie źródła przyznają się jedynie do 298 wypuszczonych więźniów, jednak według oceny Antoniego Hedy uwolnionych zostało 600-700 osób. Wśród uwolnionych AK-owców byli m.in.
cichociemny
Ludwik Wiechuła
ps. "Jeleń" i
Stanisław Kosicki
(1927-1997) – pierwowzór Maćka Chełmickiego z dzieła Popiół i Diament Jerzego Andrzejewskiego. W trakcie rozbijania kieleckiego więzienia poległ Tadeusz Łęcki "Krogulec", trzech partyzantów została ciężko ranna. Antoni Heda został ranny w trakcie rozbijania jednej z bram więziennych - odłamek utkwił mu w kolanie, powodując przykrą i długotrwałą kontuzję.
Po akcji w
Kielcach
zaprzestał działalności konspiracyjnej – pod zmienionym nazwiskiem, jako Antoni Wiśniewski, wyjechał na Wybrzeże, a później do Emilianowa k. Ostródy. Był poszukiwany przez UB i w 1948 został aresztowany w
Gdyni
, koło dworca
PKP
Gdynia Chylonia
[10]. Otrzymał cztery
wyroki śmierci
, w końcu dzięki interwencji byłych oficerów
AL
, którzy współdziałali z nim w 1944, karę śmierci zamieniono na dożywocie. Siedział w więzieniach na
Rakowieckiej
, w
Rawiczu
i we
Wronkach
.
Okres po 1956
Wyszedł na wolność w 1956 objęty amnestią. W dalszym ciągu prowadził jednak działalność niepodległościową, m.in. działając w
NSZZ "Solidarność"
. W 1981 został wybrany na Przewodniczącego Niezależnego Związku Kombatantów przy NSZZ "Solidarność". Od 13 grudnia 1981 do roku 16 czerwca 1982 internowany w więzieniu na Białołęce. Przez wiele lat był doradcą kardynała
Stefana Wyszyńskiego
.
W 1990 doprowadził do zjednoczenia ok. 30 organizacji kombatanckich w Światową Federację Polskich Kombatantów i został jej prezesem. W tym samym roku został także awansowany do stopnia pułkownika przez
Prezydenta RP na Uchodźstwie
Ryszarda Kaczorowskiego
.
Antoni Heda "Szary" był także Głównym Komendantem
Związku Strzeleckiego
, nawiązującego do tradycji
Drużyn Strzeleckich
Józefa Piłsudskiego
. W dowód uznania jego zasług 13 grudnia 2004 został awansowany do stopnia generała brygady Polskich Drużyn Strzeleckich.
Był również działaczem
Konfederacji Polski Niepodległej
[11].
W 2006 podczas obchodów
Święta Narodowego 3 Maja
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Lech Kaczyński
awansował Antoniego Hedę "Szarego" na stopień
generała brygady
.
Jest autorem książek: Wspomnienie Szarego i Szary przeciw zdrajcom Polski. W Szary przeciw zdrajcom Polski w 4 rozdziale opisuje kielecką prowokację na podstawie wywiadowczych informacji zebranych z podległego mu terenu. Za swoje zasługi wojenne został odznaczony wieloma odznaczeniami, w tym dwukrotnie
Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari
i
Krzyżem Walecznych
. W latach 90. związał się z narodowym środowiskiem Tygodnika "Ojczyzna". Zaliczany jest do najwybitniejszych polskich dowódców partyzanckich i podziemia niepodległościowego.
Antoniemu Hedzie przyznano tytuł honorowego obywatela
Ostrowca Świętokrzyskiego
[12]. W 1999 roku w uznaniu zasług dla
Stolicy Rzeczypospolitej Polskiej
uhonorowany został
Nagrodą Miasta Stołecznego Warszawy
.[13]
W ostatnim okresie życia mieszkał w
Kaniach
pod
Warszawą
, przy ul. Słowackiego.
Msza św. żałobna i pogrzeb
Msza żałobna gen. Antoniego Hedy "Szarego", Katedra Polowa Wojska Polskiego przy ul. Długiej w Warszawie, 21 lutego 2008
Pogrzeb gen. Antoniego Hedy "Szarego" na cmentarzu w Podkowie Leśnej, 21 lutego 2008
Generał Antoni Heda "Szary" zmarł w
Warszawie
. Uroczystości pogrzebowe odbyły się
21 lutego
2008
. Rozpoczęła je Żałobna Msza Święta w
Katedrze Polowej Wojska Polskiego
o godzinie 10:30, koncelebrowana przez ks. bp gen. dyw.
Tadeusza Płoskiego
.
W jej trakcie
Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego
Władysław Stasiak
poinformował, że tego dnia
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Lech Kaczyński
nadał pośmiertnie gen. bryg. w st. spocz. Antoniemu Hedzie-Szaremu, za wybitne zasługi dla niepodległości
Rzeczypospolitej Polskiej
,
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
i w imieniu Prezydenta RP przekazał order rodzinie zmarłego.
Po Mszy trumnę z ciałem generała przewieziono do
Podkowy Leśnej
. Tu, zgodnie z wolą generała, został pochowany obok swojej żony w grobie rodzinnym na cmentarzu parafialnym. Ceremonię pogrzebową prowadził ks. prałat płk Sławomir Żarski.
Tego dnia generała Antoniego Hedę "Szarego" żegnała rodzina, żołnierze z jego oddziału, przyjaciele, licznie przybyłe poczty sztandarowe i delegacje organizacji kombatanckich, harcerzy, strzelców, szkół, urzędów i instytucji, leśnicy, strażacy i wiele, wiele innych osób z całej Polski i zza granicy.
Minuta ciszy w Sejmie
29 lutego 2008 Sejm 6 kadencji na swoim 9 posiedzeniu uczcił pamięć generała Antoniego Hedy "Szarego" minutą ciszy. Oto sejmowy zapis stenograficzny tego fragmentu obrad:
- Marszałek: Chciałbym prosić wszystkich państwa o powstanie.
- (Zebrani wstają)
- Wysoka Izbo! 15 lutego[14] br. w wieku 91 lat zmarł gen. brygady Antoni Heda ˝Szary˝. Chciałbym prosić o uczczenie minutą ciszy bohaterskiego żołnierza września 1939 r., dzielnego dowódcę oddziałów Armii Krajowej, partyzantki Armii Krajowej na Kielecczyźnie, i wybitnego dowódcę powojennego podziemia zbrojnego. Chciałbym prosić o uczczenie minutą ciszy człowieka, który konsekwentnie przez całe życie walczył o wolność Polski, o niepodległość ojczyzny, był więźniem politycznym w okresie PRL, w najtwardszym, najgorszym okresie stalinowskim, wielokrotnie zresztą skazywanym na karę śmierci. Był także działaczem ˝Solidarności˝, internowanym w okresie stanu wojennego.
- Żegnamy więc dzisiaj wielkiego Polaka, wielkiego patriotę i jednego z najdzielniejszych ludzi podziemia okresu okupacji i okresu powojennego. Żegnamy także jednego z ostatnich tej rangi dowódców podziemia polskiego w okresie okupacji powojennej. To pokolenie powoli odchodzi. Żegnamy pana generała Hedę ˝Szarego˝ jako jednego z ostatnich wybitnych dowódców podziemia polskiego.
- (Chwila ciszy)
- Dziękuję bardzo.
Antoni Heda "Szary" – patron
7 września 2008 Szkoła Podstawowa w
Radoszycach
, jako pierwsza w Polsce przyjęła imię generała Antoniego Hedy "Szarego"[15]. Oprócz tego od 18 września 2009 r imię Antoniego Hedy posiada Gimnazjum nr 1 w
Starachowicach
oraz Gimnazjum numer 3 w Skarżysku-Kamiennej.
11 października
2010
uroczyście odsłonięto na dworcu PKP w
Gdyni
Chyloni
tablicę, upamiętniającą aresztowanie generała w 1948 r. przez UB.
Nazwisko
Antoni Heda urodził się pod zaborem rosyjskim, a pisanie
grażdanką
mogło być dowolnie tłumaczone na język polski. Więc od najmłodszych lat do wyjścia z więzienia w 1956 pisał swoje nazwisko przez "Ch". Dopiera po wyjściu z więzienia przy wyrabianiu dokumentów na podstawie metryki ustalono pisownię przez "H". Na początku lat dziewiędziesiątych, przejął dwuczłonowe nazwisko Heda-Szary.
Większość rodziny posługiwało się nazwiskiem pisanym przez "Ch"[16].
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Antoni Heda-Szary :Wspomnienia "Szarego", s. 15
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Antoni Heda-Szary :Wspomnienia "Szarego", s. 5
- ↑ Antoni Heda w swoich Wspomnieniach stwierdza, że jego zdaniem określenie chłop jest niestosowne i preferuje słowo rolnik.
- ↑ Zapis nazwy jednostki zgodny z zapisem A.Hedy w pamiętnikach "Szarego", s.8.
- ↑ Antoni Heda, Wspomnienia "Szarego". Oficyna Wydawnicza Interin, Warszawa 1991, . Rozdział: "Akcja na więzienie w Starachowicach", s.66
- ↑ Antoni Heda, Wspomnienia "Szarego". Oficyna Wydawnicza Interin, Warszawa 1991, . Rozdział: "Pakosław", s.76
- ↑ Antoni Heda, Wspomnienia "Szarego". Oficyna Wydawnicza Interin, Warszawa 1991, . Rozdział: "Kasa po raz drugi", s.97
- ↑ Antoni Heda, Wspomnienia "Szarego". Oficyna Wydawnicza Interin, Warszawa 1991, . Rozdział: "Zdobywanie amunicji – ciąg dalszy", s.158
- ↑ Antoni Heda we Wspomnieniach "Szarego" opisując tę akcję na str. 219, cytuje zapis Tadeusza Żenczykowskiego w książce "Dramatyczny rok 1945" podający liczbę ok. 700 osób, sam zaś dalej, na str. 222 wspomina: Ubeckie źródła (Stefan Skwarek "Na wysuniętych posterunkach") przyznały się jedynie do 298 wypuszczonych więźniów. Według moich ocen uwolnionych zostało 600-700 osób.
- ↑ Odsłonięcie tablicy upamiętniającej gen. Hedę
http://gdynia.naszemiasto.pl/artykul/610568,tablica-poswiecona-gen-antoniemu-hedzie-na-dworcu-pkp-w,id,t.html
- ↑
Aktualności na portalu internetowym KPN
- ↑
Urząd Miasta w Ostrowcu Świętokrzyskim
- ↑
Rejestr Nagrodzonych Nagrodą Miasta Stołecznego Warszawy 1996-2009
. Biuletyn Informacji Publicznej m.st. Warszawy. [dostęp 27/04/2010].
- ↑ Przez kilka dni nie była ogólnie znana dokładna data śmierci Antoniego Hedy, serwisy informacyjne podawały daty: 14, 15 i 16 lutego. Oficjalny akt zgonu podaje dzień 14 lutego.
- ↑
"Szkoła z imieniem bohatera", Marzena Kądziela, Echo Dnia, 11 września 2008 r.
- ↑ Antoni Heda-Szary :Wspomnienia "Szarego", ss. 5-15
Linki zewnętrzne
-
60. rocznica rozbicia przez AK więzienia w Kielcach, Kielce, 7 sierpnia 2005 – fotogaleria
-
Nasz komendant "Szary", Tadeusz Sułowski, Nasz Dziennik, 23-24 lutego 2008, Nr 46 (3063)
-
ŻOŁNIERZE WYKLĘCI, Zapomniani Bohaterowie – dużo zdjęć Antoniego Heda "Szarego"
-
"Szary" był wielkim bohaterem, Mateusz Bolechowski,echodnia.eu, 22 lutego 2008
-
Uroczystości pogrzebowe gen. bryg. Antoniego Hedy ps. "Szary", wortal Wojsko Polskie
-
Antoni Heda Szary we wspomnieniach z okazji jego 85 urodzin
-
Internetowa baza filmu polskiego – "Szary", biograficzny film dokumentalny z 1990, informacja.
-
Gdyńska tablica pamiątkowa w Wikimapii
Bibliografia
- Antoni Heda-Szary: Wspomnienia "Szarego". Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2009. .