Hangul, hangŭl, hangeul (
koreańskie
한글) to
alfabet
koreański; składa się z 24 znaków, 14 spółgłosek i 10 samogłosek. Jest jednym z niewielu alfabetów, który został stworzony sztucznie a nie wyewoluował z hieroglifów czy ideogramów, jak to się działo w przypadku większości nowoczesnych języków. Każda
sylaba
zapisywana jest jako blok, na polu kwadratu, składający się ze znaków alfabetu (tzw. jamo). Słowa w tym alfabecie zapisywać można poziomo lub pionowo.
Nazwy
Słowo hangeul zapisane w alfabecie hangeul. Przy koreańskich literach podano ich odczytanie w transkrypcji poprawionej
- Nazwa hangeul (한글) została wymyślona przez Ju Si-gyeong w
1912
roku i oznacza w dawnym koreańskim "wielkie pismo" a w dzisiejszym "koreańskie pismo". Nazwa ta nie ma odpowiednika w chińskich znakach
hancha
. Słowo to wypowiada się hanɡɯl (wymowa
IPA
), i jest
transkrybowane
w następujące sposoby:
- Pierwotna nazwa brzmiała Hunmin Jeongeum
- Północnokoreańczycy preferują nazwę Chosŏn'gŭl (Dzosongyl) (조선글).
Inne nazwy
Do wczesnych lat
XX wieku
hangul uważany był jako nieodpowiedni dla wykształconej elity, która preferowała tradycyjne pismo
hancha
. Określali go nazwami:
- Eonmun (hangyl: 언문, hancha: 諺文 "niezgodne pismo")
- Amgeul (암글 "pismo kobiece"; pisane także jako Amkeul 암클). Am (암) jest prefiksem określającym rzeczownik rodzaju żeńskiego
- Ahaetgeul lub Ahaegeul (아햇글 lub 아해글 "dziecięce pismo")
- Achimgeul (아침글 "pismo, którego możesz nauczyć się w poranek")
- Gugmun (hangyl: 국문, hancha: 國文 "narodowe pismo")
Nazwy te są obecnie uważane za archaiczne.
Jamo
"Jamo" (자모; 字母) to koreańskie określenie na litery wchodzące w skład alfabetu koreańskiego. Ja oznacza literę lub znak, mo - matkę. Jamo wchodzą w skład sylabogramów, jest to połączenie liter spółgłoskowych i samogłoskowych odpowiadające pojedynczej sylabie.
Występuje 51 jamo, z czego 24 są proste (nie złożone) i są odpowiednikami liter w alfabecie łacińskim. Pozostałe 27 jest złożeniami 2 lub 3 jamo podstawowych. Z pierwszych 24 jamo, 14 to
spółgłoski
(ja'eum; 자음; 子音; dosłownie "dźwięk dziecka") a 10 to
samogłoski
(moeum; 모음; 母音; dosłownie "dźwięk matki").
- 14 podstawowych spółgłosek
- 5 podwojonych spółgłosek
- 11 złożonych spółgłosek
- 10 podstawowych samogłosek
- 11
dyftongów
Cztery z podstawowych samogłosek mają kształt, który nie należy do podstawowych (zawiera dodatkowe kreski oznaczające zmiękczenie głoski) ㅑ (ya), ㅕ (yeo), ㅛ (yo) oraz ㅠ (yu).
Budowa Jamo
Spółgłoski
Budowa podstawowych spółgłosek jamo opiera się na modelu fizycznej morfologii języka, podniebienia, zębów i gardła w trakcie wymawiania danej litery. Można je podzielić na pięć grup, każdą z podstawowym kształtem i jedną lub więcej formą pochodną z dodatkowymi kreskami. Nazwy w nawiasach to tradycyjna sinokoreańska terminologia lingwistyczna.
-
Spółgłoski tylnojęzykowe
(아음 ; 牙音 ; a-eum; "dźwięk trzonowy"):
- ㄱ g, ㅋ k
- Podstawowy kształt: ㄱ przedstawia tylną część języka dotykającą podniebienie miękkie.
-
Spółgłoski dziąsłowe
(설음 ; 舌音 ; seol-eum; "dźwięk językowy"):
- ㄴ n, ㄷ d, ㅌ t, ㄹ r/l
- Podstawowy kształt: ㄴ przedstawia koniec języka dotykający dziąsła.
-
Spółgłoski dwuwargowe
(순음 ; 唇音 ; sun-eum; "dźwięk wargowy"):
- ㅁ m, ㅂ b, ㅍ p
- Podstawowy kształt: ㅁ przedstawia położenie warg.
-
Spółgłoski zębowe
(치음 ; 齒音 ; chieum; "dźwięk zębowy"):
- ㅅ s, ㅈ j, ㅊ ch
- Podstawowy kształt: ㅅ początkowo wyglądał /\. Przedstawia widok boczny zębów.
-
Spółgłoski zwarte
(후음 ; 喉音 ; hueum; "dźwięk gardłowy"):
- ㅇ ng, ㅎ h
- Podstawowy kształt: ㅇ przedstawia kształt gardła.
Porządek alfabetyczny
W porządku alfabetycznym liter koreańskich nie mieszają się ze sobą
spółgłoski
i
samogłoski
, jak dzieje się to w alfabetach opartych na znakach
łacińskich
czy
cyrylicy
. Spółgłoski znajdują się przed samogłoskami. Dzisiejsze ustawienie liter zostało określone w
1527
roku przez Choi Sejin. W obu Koreach istnieje trochę odmienne ich położenie, ale podstawowe jamo znajdują się na tych samych pozycjach.
Wersja południowokoreańska
Obecny porządek alfabetyczny spółgłosek jamo:
ㄱ ㄲ ㄴ ㄷ ㄸ ㄹ ㅁ ㅂ ㅃ ㅅ ㅆ ㅇ ㅈ ㅉ ㅊ ㅋ ㅌ ㅍ ㅎ
Podwójne spółgłoski występują zaraz po ich podstawowej wersji.
Samogłoski:
ㅏ ㅐ ㅑ ㅒ ㅓ ㅔ ㅕ ㅖ ㅗ ㅘ ㅙ ㅚ ㅛ ㅜ ㅝ ㅞ ㅟ ㅠ ㅡ ㅢ ㅣ
Wersja północnokoreańska
Spółgłoski:
ㄱ ㄴ ㄷ ㄹ ㅁ ㅂ ㅅ ㅇ ㅈ ㅊ ㅋ ㅌ ㅍ ㅎ ㄲ ㄸ ㅃ ㅆ ㅉ ㅇ
Pierwszy ㅇ reprezentuje końcowy dźwięk /ng/. Ostatnie ㅇ reprezentuje początkowy element graficzny o zerowej wartości fonetycznej. Podwojone jamo zajmują miejsca przed ostatnim ㅇ, ale po wszystkich podstawowych spółgłoskach.
Samogłoski:
ㅏ ㅑ ㅓ ㅕ ㅗ ㅛ ㅜ ㅠ ㅡ ㅣ ㅐ ㅒ ㅔ ㅖ ㅚ ㅟ ㅢ ㅘ ㅝ ㅙ ㅞ
ㅐ oraz ㅔ znajdują się po podstawowych samogłoskach, nie po odpowiadającymi im ㅏ i ㅓ.
Nazwy spółgłosek
Litera | Nazwa południowokoreańska | Nazwa północnokoreańska |
---|
ㄱ | giyeok (기역) | gieuk (기윽) |
ㄴ | nieun (니은) |
ㄷ | digeut (디귿) | dieut (디읃) |
ㄹ | rieul (리을) |
ㅁ | mieum (미음) |
ㅂ | bieup (비읍) |
ㅅ | siot (시옷) | sieut (시읏) |
ㅇ | ieung (이응) |
ㅈ | jieut (지읒) |
ㅊ | chieut (치읓) |
ㅋ | kieuk (키읔) |
ㅌ | tieut (티읕) |
ㅍ | pieup (피읖) |
ㅎ | hieut (히읗) |
Litera | Nazwa południowokoreańska | Nazwa północnokoreańska |
---|
ㄲ | ssanggiyeok (쌍기역) | doengieuk (된기윽) |
ㄸ | ssangdigeut (쌍디귿) | doendieut (된디읃) |
ㅃ | ssangbieup (쌍비읍) | doenbieup (된비읍) |
ㅆ | ssangsiot (쌍시옷) | doensieut (된시읏) |
ㅉ | ssangjieut (쌍지읒) | doenjieut (된지읒) |
Nazwy samogłosek
Nazwa samogłoski jest sylabą wywodzącą się z połączenia litery ㅇ (ieung) i danej samogłoski:
Litera | Nazwa |
ㅏ | a (아) |
ㅐ | ae (애) |
ㅑ | ya (야) |
ㅒ | yae (얘) |
ㅓ | eo (어) |
ㅔ | e (에) |
ㅕ | yeo (여) |
ㅖ | ye (예) |
ㅗ | o (오) |
ㅘ | wa (와) |
ㅙ | wae (왜) |
ㅚ | oe (외) |
ㅛ | yo (요) |
ㅜ | u (우) |
ㅝ | weo (워) |
ㅞ | we (웨) |
ㅟ | wi (위) |
ㅠ | yu (유) |
ㅡ | eu (으) |
ㅢ | ui (의) |
ㅣ | i (이) |
Zobacz też
Bibliografia
- Halina Ogarek-Czoj, Romuald Huszcza, Gunn-Young Choi: Podręcznik języka koreańskiego, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2007,