Zdanie sanskryckie zapisane w różnych indyjskich alfabetach sylabicznych
Alfabet sylabiczny, abugida – rodzaj
alfabetu
, w którym jedna
litera
reprezentuje zasadniczo całą
sylabę
wraz z "domyślną" samogłoską. Samogłoska domyślna najczęściej jest dość neutralna, typu
szwa
, jednak w zależności od języka może mieć różne zabarwienie np. [
ə
] w
hindi
, [
ɔ
] w
języku bengalskim
lub [
a
] w
języku tybetańskim
. Podstawą litery jest najczęściej
spółgłoska
, a występujące w sylabie
samogłoski
inne niż domyślna zapisuje się za pomocą dodania różnorodnych
znaków diakrytycznych
, choć istnieją również odrębne znaki do zapisu samogłosek. Sama nazwa "abugida" używana przez językoznawców została przejęta przez P. T. Danielsa z etiopskiego określenia alfabetu
ge'ez
od pierwszych czterech liter w tym alfabecie: aləf, bet, gäməl, dənt (analogia do słów "alfabet" czy "abecadło").
Alfabet sylabiczny należy odróżnić od
sylabariusza
(klasyczny przykład sylabariusza to japońska
hiragana
i
katakana
, w którym pojedyncza litera zawsze oznacza konkretną sylabę, np. カ ka, き ki, く ku, け ke, こ ko). Litery te nie wykazują żadnego podobieństwa, mimo że wszystkie te sylaby zawierają spółgłoskę "k".
Alfabet sylabiczny należy także odróżnić od
abdżadu
(np. pismo arabskie lub hebrajskie), w którym często nie zapisuje się samogłosek, tak że w niektórych słowach występują w piśmie same spółgłoski. Np. arabskie słowo muhandis (inżynier) zapisuje się za pomocą ciągu liter m-h-n-d-s. W przypadku abugidy zapis samogłosek jest obowiązkowy, zaś sylaba stanowi główny punkt odniesienia przy zapisie.
Ojczyzną większości alfabetów sylabicznych są
Indie
, gdzie używa się obecnie kilkudziesięciu odmian tego rodzaju pisma dla różnych języków. Wywodzą się one wszystkie od starożytnego pisma
brahmi
, zaś odmianą najbardziej rozpowszechnioną jest pismo
dewanagari
używane do zapisu m.in.
sanskrytu
i
hindi
. Dzięki indyjskiej emigracji i wpływom kulturowym Indii, alfabety sylabiczne trafiły także do
Azji Południowo-Wschodniej
i
Tybetu
. Obecnie około połowa systemów pisma używana na świecie to abugidy.
Podział abugid
Można wyróżnić trzy główne rodziny alfabetów sylabicznych, pomiędzy którymi występują pewne różnice:
Największa i najstarsza z tych rodzin obejmuje systemy pisma wywodzące się z indyjskiego
brahmi
, obecnie używane w całych Indiach. Dzielona jest na gałąź północną (np.
pismo bengalskie
,
pismo gudżarati
,
pismo tybetańskie
itd.) i południową (
pismo malajalam
,
pismo tamilskie
,
pismo telugu
). Do gałęzi południowej zalicza się również m.in.
pismo tajskie
czy
syngaleskie
. W tej rodzinie alfabetów różne samogłoski zaznacza się znakami diakrytycznymi, które mogą występować nad, pod, przed, po i wokół spółgłosek. W przypadku, gdy spółgłoska występuje na końcu wyrazu, "domyślna" samogłoska zostaje skasowana za pomocą specjalnego znaku diakrytycznego umieszczonego pod spółgłoską zwanego virama, np. क् dla dźwięku k lub ल् dla dla dźwięku l. W języku
hindi
i innych nowożytnych językach indyjskich z viramy korzysta się bardzo rzadko.
Znaki diakrytyczne w indyjskich alfabetach sylabicznych| pozycja | sylaba | wymowa | forma podstawowa | pismo |
|---|
| nad spółgłoską | के |
/keː/
| क
/k(a)/
|
dewanagari
|
| pod spółgłoską | कु |
/ku/
|
| przed spółgłoską | कि |
/ki/
|
| po spółgłosce | को |
/kοː/
|
| wokół spółgłoski | கௌ | /kau/ | க /ka/ |
tamilskie
|
| wewnątrz spółgłoski | ಕಿ | /ki/ | ಕ /ka/ |
kannada
|
Abugidy etiopskie
W rodzinie etiopskiej (
pismo ge'ez
) samogłoski (oraz brak samogłoski w przypadku spółgłosek w wygłosie) są zaznaczane poprzez modyfikację kształtu samogłosek.
W rodzinie kanadyjskiej pism alfabetyczno-sylabicznych (
pismo cree
i
pismo eskimoskie
) opracowanych przez misjonarzy, samogłoski są zaznaczane przez obrót spółgłosek, zaś spółgłoski końcowe za pomocą specjalnych znaków diakrytycznych lub nadpisanie spółgłoski początkowej.
Alfabety sylabiczne
Linki zewnętrzne
