XV-wieczny manuskrypt Speculum humanae salvationis, karta 7r z cyzjojanem na styczeń
Cyzjojan (łac. Cisiojanus) –
średniowieczny
wierszowany
kalendarz
o charakterze
mnemotechnicznym
.
Cyzjojany zbudowane były w ten sposób, że każdy miesiąc opisywały dwa
wersy
. W każdym dwuwersie poszczególne sylaby informowały o świętach stałych oraz o dniach, w których wspominało się świętego. Wersy liczyły tyle sylab, ile dni posiadał dany miesiąc. Aby zachować przyjęty układ, słowa skracano do jednej sylaby lub
incipitu
.
Pierwsze cyzjojany powstały w XIII wieku w Niemczech i były pisane
heksametrem
po
łacinie
. Pierwszy tekst zbliżony do
archetypu
znajduje się w kodeksie pochodzącym z klasztoru
św.Pawła
w
Erfurcie
.
Cyzjojany rozpowszechniły się w Europie na przełomie XIII i XIV wieku, zaczęły być także tworzone w językach narodowych. Do Polski cyzjojany dotarły z sąsiednich Niemiec, jednak w najstarszych zachowanych zabytkach tego typu piśmiennictwa dostrzegane są wpływy czeskie[1]. Z XV wieku znane są trzy cyzjojany:
płocki
(powstał najprawdopodobniej na początku XV wieku),
wrocławski
(również z początku XV wieku) i
kłobucki
(z
1471
roku). Nauka pamięciowa cyzjojanów była elementem edukacji w szkołach do XVIII wieku[2].
Termin cisiojanus pochodzi od pierwszych słów wiersza rozpoczynającego łaciński kalendarz: Cisio Janus (...). Był to skrócony zapis Circumcisio Domini Januarius, informujący o 1 stycznia – dniu
obrzezania
Chrystusa[3].
Cyzjojan, jako popularna w średniowieczu odmiana
kalendarza liturgicznego
, bardzo często wykorzystywany był także w celu sporządzania datacji. Używano do tego odpowiednich sylab, słów czy fonemów zawartych w cyzjojanie. Najwcześniejszy zapisek daty za pomocą cyzjojana pochodzi z Rocznika Małopolskiego i jest on datowany na koniec XIV wieku. Zapisana jest tam pod rokiem 1370 informacja o śmierci króla polskiego
Kazimierza Wielkiego
i wygląda ona następująco:
|
Mazimirus Rex Polonie ociit feria tertia ante diem sancti Martini. Et erat in hac syllaba bre videlicet omne novembre.[4] |
Przypisy
- ↑ Maciej Włodarski: Wstęp. W: Polska poezja świecka XV wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998, ss. XCI-XCII. .
- ↑ Słownik terminów literackich. Janusz Sławiński (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2000. .
- ↑ Maciej Włodarski: Wstęp. W: Polska poezja świecka XV wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998, ss. XCI. .
- ↑ Chronologia polska, red. Maciej Włodarski, Warszawa 2007.